स्वस्थ समाज निर्माणमा स्वास्थ्य पत्रकारको भूमिका

A+ A A-

भनिन्छ, ‘रोग लागेर उपचार गर्नुभन्दा रोगै लाग्न नदिनु उत्तम उपाय हो ।’

आधिकारिक सूचना तथा जनचेतनाको माध्यमबाट रोग नै लाग्न नदिनुहोस् या रोग वा कुनै महामारी लागेको खण्डमा समेत त्यसबाट व्यक्ति, समाज, राष्ट्र र विश्वलाई बचाउन पत्रकारको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहने गर्दछ । अझै त्यस्तो अवस्थामा स्वास्थ्य पत्रकारको भूमिका विशेष हुन्छ ।

महान् वैज्ञानिक थोमस एल्भा एडिसनले भनेका छन्, ‘फैलिएर रहेका र निचोर्दा रस आउने पत्रकारिताबाहेक अरु कुनै पेसा छैन । यो कति सुन्दर छ भने दैनिक हजारौँकहाँ पुग्छ, तिनीहरूलाई ज्ञान, सूचना, शिक्षा र मनोरञ्जन प्रदान गर्छ । मलाई आफू पत्रकार नभएकोमा खेद छ ।’

एडिसनले भनेझैँ पत्रकारिता त्यो हो, जसले समाजमा दैनिक रूपमा भइरहने क्रियाकलापलाई सञ्चारमाध्यमबाट प्रकाशन/प्रसारण गर्छ, जसमा स्वास्थ्यको सवाल होस् वा अन्य ।

पत्रकारिताको मुख्य उद्देश्य स्वस्थ र आदर्श समाजको निर्माण हो । पत्रकारितामा नयाँ सामाजिक घटनालाई महत्त्व दिइन्छ । यसले स्वास्थ्य क्षेत्रको होस् वा अन्य हरेक घटनाको विश्लेषण र मूल्याङ्कन गर्दै सर्वसाधारणसमक्ष उनीहरूले बुझ्ने सरल भाषामा प्रस्तुत गरिन्छ । नवीनतम घटनाको संकलन, चयन एवं सम्प्रेषणको समग्र प्रक्रिया पत्रकारिता हो ।

यस्तै, ‘स्वास्थ्य’ शब्द आफैँमा निकै संवेदनशील मानिन्छ । कारण, स्वास्थ्यमा कुनै पनि समस्या देखिए त्यसले समग्र मुलुक र कहिलेकाहीँ महामारीको कारण समग्र विश्वलाई समेत प्रभावित बनाउन सक्छ । किनकि स्वस्थ मानिसबिना स्वस्थ समाज र मुलुकको कल्पनासमेत गर्न सकिँदैन । त्यस कारण पनि स्वास्थ्यलाई विशेष प्राथमिकता र जोड दिएर नै सबैले आफ्नो कामलाई अघि बढाउनुपर्ने देखिन्छ ।

त्यही स्वास्थ्यको विषयमा मानिसलाई सु-सूचित गर्ने, स्वास्थ्यमा नागरिकको पहुँच पुर्‍याउनका लागि भूमिका निर्वाह गर्ने, स्वास्थ्यका हरेक पाटोलाई केलाउने काम पछिल्लो समय स्वास्थ्य विधामा कलम चलाउने पत्रकारहरूले गर्दै आएका छन् ।

स्वास्थ्यमा नागरिकको पहुँच, सरकारले प्रदान गर्ने सेवा सुविधा, सरकार र नागरिकबीचको सम्बन्धलगायतका विषयमा जानकारी दिने र सूचना प्रवाहको जिम्मा लिएका स्वास्थ्य पत्रकारले पछिल्लो समय विभिन्न कोणहरूबाट स्वस्थ समाज निर्माणमा पनि ठूलो भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् ।

स्वस्थ समाज निर्माणमा नागरिकको भूमिका जति आवश्यक छ, त्यति नै स्वास्थ्य पत्रकारको पनि छ भन्ने कुरालाई स्वास्थ्य पत्रकारहरूले पछिल्लो समय स्थापित गराउँदै गएका छन् ।

स्वास्थ्य विधामा कलम चलाउने स्वास्थ्य पत्रकारहरूले नागरिकलाई एकदमै गहन रूपले छलफल गर्न बाध्य बनाउने, सूचनामा पहुँच पुर्‍याउने र नागरिकलाई सचेत बनाउने काम पनि गरिरहेका छन् । जसका कारण नागरिक पनि सचेत बन्दै आफूले पाउनुपर्ने हक अधिकार र सेवा सुविधाका बारेमा सोधीखोजी गर्ने भएका छन् । त्यसैगरी, व्यक्तिगत सरसफाइ, सन्तुलित खानपान, योगा, दैनिक कसरत र नियमित स्वास्थ्य परीक्षणजस्ता विषयमा उनीहरू सचेत तथा सजग भएका छन् ।

सरकारले स्वास्थ्यलाई ध्यानमा राखी ल्याएका नीति तथा कार्यक्रम, बजेट, विभिन्न ऐन नियम, सेवा सुविधालगायतका विषयमा नागरिकलाई सूचना दिने र जानकार बनाउने काम पछिल्लो समय स्वास्थ्य पत्रकारहरूले गर्दै आएका छन् । उनीहरूले लेखे र बोलेको भरमा नै नागरिकले स्वास्थ्यमा आफ्नो पहुँच स्थापित गर्न थालेका छन् । सरकारले आफ्ना लागि ल्याएका कार्यक्रम र सेवा सुविधाबारे सोधीखोजी गर्न थालेका छन् ।

स्वास्थ्य विधामा कलम चलाउने स्वास्थ्य पत्रकारहरूले नागरिकलाई गलत सूचनातर्फ लाग्नेभन्दा पनि सही सूचना कसरी पत्ता लगाउनेमा पनि सचेत गराइरहेका छन् । उदाहरणका लागि कोरोना महामारीको बेला अनावश्यक हल्लाको पछि लाग्नुभन्दा सम्बन्धित निकायले प्रवाह गरेको र विश्वासिलो स्रोतले दिएको सूचनामा मात्रै विश्वास गर्ने वातावरण स्वास्थ्य पत्रकारहरूले गरेका थिए । यस्ता महामारीको समयमा सत्यतथ्य सूचना र समाचारको माध्यमबाट नागरिकको मनोभावनात्मक उपचारका साथै त्यस्ता महामारी नियन्त्रणमा स्वास्थ्य पत्रकार अन्य समयमा भन्दा विशेष संयमित हुनुपर्छ ।

स्वस्थ समाज निर्माणमा नागरिकको भूमिका जति आवश्यक छ, त्यति नै स्वास्थ्य पत्रकारको पनि छ भन्ने कुरालाई स्वास्थ्य पत्रकारहरूले पछिल्लो समय स्थापित गराउँदै गएका छन् । नागरिक स्वस्थ हुनका लागि उसले गर्नुपर्ने कामदेखि, खानपान, चेकजाँचलगायतका पक्षलाई स्वास्थ्य पत्रकारले आफ्नो लेख मार्फत स्थापित गराउँदै गएका छन् । जसले गर्दा पनि स्वस्थ समाज निर्माणमा सहज भएको छ । मानिस आफ्नो स्वास्थ्यप्रति सचेत भयो भने त्यसले समग्र देश स्वस्थ हुन्छ भन्ने कुरामा पनि स्वास्थ्य पत्रकारहरूले भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् । जसलाई हामीले नकार्न सकिँदैन ।

(लेखक पाठक चितवनमा क्रियाशील स्वास्थ्य पत्रकार हुन्)

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ २७, २०८० १३:३०