संघीय संसदका २७५ सांसद काे कति पढेका ? (सूचीसहित)

A+ A A-

मुलुक सञ्चालनको विधि तय गर्ने मुख्य थलो हो, संसद । संसदले बनाएको कानुनका आधारमा सरकारले राज्य सञ्चालन गर्छ ।

राज्य सञ्चालनको मुख्य मार्गचित्र तयार गर्ने अहिलेको संसदमा रहने सांसदहरूको शैक्षिक योग्यता कति होला ? सांसदको शैक्षिक योग्यताका बारेमा बहस हुने गरेको छ । शैक्षिक योग्यताबारे पञ्चायतकालमा पनि बहस छेडिएको थियो ।

अहिलेका सांसदको शैक्षिक योग्यताबारे चर्चा गर्नुअघि एकपटक पञ्चायतमा फर्काैं ।

संसदमा बौद्धिक व्यक्तिको सहभागिता सुनिश्चित गर्न २०१९ सालको संविधानमा ‘स्नातक कोटा’ राखिएको थियो । उक्त संविधानको धारा ३४ को 'ग'मा स्नातक कोटामा उम्मेदवारी दिन पाउने व्यवस्था थियो । यी उम्मेदवारलाई स्नातक उत्तीर्ण गरेका मतदाताले मात्र मत दिन पाउने व्यवस्था थियो । २०१९ सालको संविधानअनुसार २०२८ सालमा भएको राष्ट्रिय पञ्चायतको चुनावमा स्नातक कोटाबाट निर्वाचित भएका राप्रपाका वरिष्ठ नेता डा. प्रकाशचन्द्र लोहनी भन्छन्, ‘पढेलेखेका पनि प्रतिनिधित्व हुनुपर्छ भनेर स्नातक कोटा राखिएको थियो ।’

स्नातक कोटाबाट निर्वाचित भएका सदस्यहरूले राजाका विरुद्ध बोल्न थालेपछि यो प्रावधान हटाइएको बताउँछन् लोहनी । ‘नेता जनताबाट छानिनुपर्छ भनेर ठूलो भाषण गरेको थिएँ । डेढ वर्ष जेल परेँ । पदचाहिँ गुमेको थिएन । जेलमै तलबभत्ता आउँथ्यो । संविधान संशोधन गरेर यो प्रावधान राजाले हटाए,’ लोहनी सुनाउँछन् ।

स्नातक कोटाको निर्वाचन तीन पटकसम्म भयो । पहिलो २०१९ मा, दोस्रो, २०२४ मा र तेस्रो २०२८ सालमा भएको थियो । अन्तिम निर्वाचनमा लोहनीसँगै रामराजाप्रसाद सिंह, प्रयागराजसिंह सुवाल र कृष्णप्रसाद भण्डारी विजयी भएका थिए ।

‘त्यो समयमा स्नातक उत्तीर्ण भएका देशभर १० हजार थिए । स्नातकको चारवटा कोटामा १० हजारले मात्र भोट दिन पाउँथे । हामी चार जना निर्वाचित भएका थियौँ,’ लोहनी भन्छन् । राजाका विरुद्ध लागेको भन्दै रामराजाप्रसाद सिंह पक्राउ परेका थिए । उनको पद पनि गुमेको थियो । यसरी बौद्धिक क्षेत्रबाट ल्याइएका व्यक्तिहरू प्रजातन्त्रको पक्षमा वकालत गर्न थालेपछि संविधानबाट ‘स्नातक कोटा’ हटाइयो ।

राजतन्त्रका विरुद्ध र बहुदलीय व्यवस्थाका लागि बोल्न थालेका कारण तत्कालीन अवस्थामा ‘स्नातक कोटा हटाइएको बताउँछन् प्राध्यापक लोकराज बराल । तीनपटक नै मतदानमा सहभागी भएका प्राध्यापक बराल भन्छन्, ‘स्नातक कोटामा विजयी भएकाहरू सरकारविरोधी थिए । पञ्चायतको खरो आलोचना गर्नेहरू थिए । प्रजातन्त्र र बहुदलीय व्यवस्थाका लागि बोलेपछि यो प्रावधान हटाइएको हो,’ उनले भने ।

०००

अहिले ६५ प्रतिशत उच्च शिक्षा हासिल गरेका सांसद

६० वर्षअघिसम्म स्नातक उत्तीर्ण भएकालाई कोटाबाट ल्याइन्थ्यो तर अहिले संसदमा उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने सांसदको संख्या ६५ प्रतिशत पुगेको छ । गत ४ मंसिरमा भएको चुनावमा प्रतिनिधिसभामा प्रत्यक्ष र समानुपातिकमा निर्वाचित हुने सांसदको संख्या ६५ प्रतिशत रहेको हो ।

संसद सचिवालयले तयार पारेको ‘संघीय संसद सदस्य विवरण’ पुस्तकअनुसार साधारण लेखपढ गर्ने सांसद १० जना, एसएसलसी उत्तीर्ण गर्ने २९ जना, प्लस टुसम्म अध्ययन गर्ने ४९ जना, स्नातक तह अध्ययन गर्ने ८७ जना, स्नातकोत्तर अध्ययन गर्ने ८१, विद्यावारिधि/एमफिल गर्ने १३ जना सांसद छन् ।

सबैभन्दा धेरै स्नातक र स्नातकोत्तर तहको अध्ययन गर्ने सांसदको संख्या छ । स्नातक उत्तीर्ण गर्ने ३१.६३ प्रतिशत र स्नातकोत्तर उत्तीर्ण गर्ने २९.४५ प्रतिशत छ । साधारण लेखपढ गर्ने सांसदको संख्या ३.६७ प्रतिशत छ । विद्यावारिधि गर्ने सांसद ४.७२ प्रतिशत, एसएसलसी उत्तीर्ण गर्ने सांसदको संख्या १०.५४ प्रतिशत र प्लस टु उत्तीर्ण गर्ने १७.८१ प्रतिशत छ । संसद सचिवालयले सार्वजनिक गरेको पुस्तकमा ६ जना सांसदको शैक्षिक योग्यता २.१८ प्रतिशत हो ।

शीर्ष नेताहरूको शैक्षिक योग्यता कति ?

एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले साधारण लेखपढ गरेका छन् । उनले मानार्थ पीएचडी पाएका छन् । उनी दुईपटक प्रधानमन्त्री बनिसके । पछिल्लो दशकको राजनीतिमा उनी सधैँ केन्द्रमा छन् ।

कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा पाँचपटक प्रधानमन्त्री भइसकेका छन् । अध्यक्ष ओलीभन्दा औपचारिक शिक्षामा उनी अगाडि छन् । सभापति देउवाले स्नातकोत्तर तह उत्तीर्ण गरेका छन् ।

माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड तीनपटक प्रधानमन्त्री बने । उनले स्नातकसम्मको अध्ययन गरेका छन् । हाल उनी प्रधानमन्त्री छन् ।

एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष एवं पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले स्नातकसम्मको अध्ययन गरेका छन् । उनी एकपटक प्रधानमन्त्री बने । त्यसैगरी, जसपाका अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले स्नातकोत्तर, जनमतका अध्यक्ष सीके राउतले विद्यावारिधि, लोसपाका अध्यक्ष महन्थ ठाकुरले स्नातकोत्तर, राप्रपाका अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनले स्नातक उत्तीर्ण गरेका छन् । नयाँ पार्टी रास्वपाका सभापति रवि लामिछाने प्रमाणपत्र तह उत्तीर्ण गरेका छन् ।

शैक्षिक योग्यता सार्वजनिक नगर्ने ६ सांसदहरू

संसद सचिवालयका अनुसार ६ जना सांसदले शैक्षिक योग्यता खुलाएका छैनन् । कांग्रेसका किशोरसिंह राठौरले आफ्नो शैक्षिक योग्यता खुलाएका छैनन् । यद्यपि उनले आफूले डिप्लोमासम्मको अध्ययन गरेको बताए ।

‘विवरणमा छुटेको हो । डिप्लोमासम्मको अध्ययन गरेको छु,’ शिलापत्रसँग उनले भने । एमालेका तीन सांसदले शैक्षिक योग्यताबारे विवरणमा उल्लेख गरेका छैनन् ।

रघुजी पन्त, मनबहादुर गुरुङ र सूर्यप्रसाद ढकालले आफ्नो शैक्षिक योग्यता सार्वजनिक नगरेका हुन् । सांसद पन्तले पत्रकारिता भनेर उल्लेख गरेका छन् । तर, कुन तहसम्मको अध्ययन गरेको खुलाएका छैनन् । ‘खाली नै छोडेको हो । अरुले पनि राखेको छैन,’ उनले भने ।

सांसद गुरुङले आफूले शैक्षिक योग्यता विवरणमा खुलाएको बताए तर सचिवालयले निकालेको पुस्तकमा भने खाली छ । ‘टेस्ट पास गरेको छु । विवरणमा भरेको थिएँ,’ उनले भने । सचिवालयले तयार पारेको विवरण पुस्तिकामा सांसद ढकालको शैक्षिक योग्यता खाली छ । तर, उनले स्नातकोत्तरसम्मको अध्ययन गरेको बताए । ‘राजनीतिशास्त्रमा एमए पास गरेको छु,’ उनले भने ।

मओवादीका सूर्यमान दोङले पनि शैक्षिक योग्यता खुलाएका छैनन् । तर, उनले साधारण लेखपढ भनेर बुझाएको बताए । ‘साधारण लेखपढ हो । यही भनेर बुझाएको थिएँ,’ उनले भने । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सांसद डोलप्रसाद अर्यालले भने शैक्षिक योग्यतामा खाली राखेका छन् । ‘खाली नै राखेको हो । सर्टिफिकेट देखाउनेले अहिलेसम्म देश बनाएनन्,’ उनले भने । आफ्नो शैक्षिक योग्यता उनले सार्वजनिक गर्न चाहेनन् ।

२७५ सांसद काे कति पढेका ?

पढेर मात्र विद्वान् भइँदैन, राजनीतिमा डिग्री र उमेरले काम गर्दैन

सांसदहरूको शैक्षिक योग्यताबारे बारम्बर प्रश्न उठ्ने गरेको छ । देश चलाउने सांसदको पनि शैक्षिक योग्यता तोकिनुपर्ने बहस चल्छ । तर, प्राध्यापक लोकराज बराल पढेर मात्र विद्वान् नहुने तर्क गर्छन् ।

‘पढेर मात्र विद्वान् र अग्रगामी भइँदैन । राजनीति र पढाइ फरक कुरा हो,’ उनी भन्छन्, ‘राप्रपामा पीएचडी गरेका नेता छन् तर राजतन्त्र र हिन्दु राष्ट्रको विचार बोकेका छन् ।’ प्राध्यापक बराल एमालेका अध्यक्ष केपी ओलीको उदाहरण दिन्छन् । ‘ओलीज्यूको साधारण लेखपढ छ । तर, ओली सचेत छैनन् भन्न मिल्दैन । राजनीतिमा डिग्री र उमेरले काम गर्दैन ?,’ उनी भन्छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ १९, २०८० १९:०५