जेलमा रहेका खाँण तानातानमा: संसदीय दलको नेता फेर्ने सामर्थ्यका खाँणले कता खन्याऊलान् शक्ति ?

जेलमा रहेका खाँण तानातानमा: संसदीय दलको नेता फेर्ने सामर्थ्यका खाँणले कता खन्याऊलान् शक्ति ?

A+ A A-

नेपाली कांग्रेसको दोस्रो कार्यकालका लागि सभापति बनेका शेरबहादुर देउवा १५औँ महाधिवेशनपछि विधानतः बिदा हुँदै छन् । त्यसैले १४औँ महाधिवेशनले वर्ष दिन कटाउँदै गर्दा देउवाको उत्तराधिकारी को होला भन्ने चर्चा सुरु भइसकेको थियो ।

देउवाको उत्तराधिकारीका रूपमा दुई नेताको नाम बढी चर्चामा रहने गरेको थियो । एक उपसभापति पूर्णबहादुर खड्का, दोस्रो नेता थिए बालकृष्ण खाँण । नेपाल विद्यार्थी संघ र तरुण दलको नेतृत्व गरेका खाँणको देउवापछि देशभर नेटवर्क भएका नेतामा पर्छन् । त्यसैले कतिपयले खाँणलाई देउवाको उत्तराधिकारीको रूपमा चर्चा गरेका पनि थिए ।

खाँणनिकट नेताको दाबी मान्ने हो भने देउवाको चाहना नै खाँणलाई अगाडि सार्ने थियो । शिलापत्रसँग ती नेताले भने, ‘खासमा शेरबहादुर दाइले आउँदो महाधिवेशनमा खाँणलाई सभापतिको उम्मेदवार बनाउने तयारी थियो । बालकृष्ण दाइ पुर्पक्षका लागि न्यायिक थुनामा हुनुहुन्छ । अब शेरबहादुर दाइको उत्तराधिकारी बन्ने सम्भावना त यसै नै टर्‍यो नि ।’

पूर्वगृहमन्त्री तथा कांग्रेसका प्रभावशाली नेता बालकृष्ण खाँण नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा पुर्पक्षका लागि जेलमा पुगेपछि यी सबै तर्कनाहरू राजनीतिक वृत्तमा चर्चा भइरहेका छन् । जेलसम्म नपुगेको भए पुरानो राजनीतिक उचाइ कायम राख्न सहज हुने ती नेताको बुझाइ छ ।

संस्थापन समूहभित्र उपसभापति पूर्णबहादुर खड्का र खाँणको गठजोडले पनि छुट्टै शक्ति बनाउन सक्ने थियो । १५औँ महाधिवेशनमा खड्का सभापति भए उनीसँगै सहमतिको पदमा खाँण रहन सक्थे । त्यो सम्भावना खाँणको रणनीतिमा भर पर्ने थियो ।

अबचाहिँ खाँणको हिजोजस्तो शक्ति र प्रभाव पार्टीभित्र र बाहिर खस्किएको छ । यद्यपि, अहिलेको संसदीय दल र केन्द्रीय कार्यसमितिमा भने खाँणको बलियो प्रभाव छ । खाँणको शक्ति पहिलेजस्तो नहुने भए पनि प्रभावित पार्ने शक्ति भने रहने उनीनिकट नेताहरू बताउँछन् । तरुण दलमा उनको स्वीकृतिबिना केन्द्रीय समितिको अध्यक्ष हुनसमेत गाह्रो पर्ने नेताहरू बताउँछन् । तरुण दलहुँदै पार्टी राजनीतिमा स्थापित हुन पुगेका धेरैजसो नेता खाँणनिकट छन् ।

आफ्नो राजनीतिक क्रियाकलापमा पार्टी नेतृत्वको विश्वास जित्न चतुर खाँण विगतमा गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइराला, सुशील कोइरालाहुँदै शेरबहादुर देउवासम्म समदूरी कायम राखेर राजनीति गरे । कांग्रेस विभाजनको बेलामा देउवालाई साथ दिए पनि पछि सुशील कोइरालासँग पनि सम्बन्ध सौहार्द बनाएका थिए ।

तानातानमा खाँण

पूर्पक्षका लागि सुन्धारा जेलमा रहेका खाँणलाई भेट्न कांग्रेस नेताहरू पुगिरहन्छन् । कांग्रेसका नेता शेखर कोइराला, शशांक कोइराला, गोपालमान श्रेष्ठ, प्रकाशमान सिंह, कृष्णप्रसाद सिटौला खाँणलाई भेट्न सुन्धारा जेलमा पुगेका छन् । उनीहरूको भेटको खास उद्देश्य राजनीतिक मुभसँग जोडिएको बताइन्छ । देउवा समूहका नेताहरू खाँणलाई विश्वासमा राखिराख्न भेटिरहेका छन् ।

अनि इतर समूहका नेताचाहिँ आफ्नो समूहमा तान्ने प्रयासमा छन् । सभापति देउवा र उपसभापति खड्काको असहयोगका कारण आफू जेल परेको खाँणको बुझाइ देखिन्छ । खाँणले अनाैपचारिक रूपमा उक्त सन्देश सम्प्रेषित गरिसकेको पनि कांग्रेसमा चर्चा भइरहेको छ । नेताहरू खुलेर उक्त विषयमा नबोले पनि त्यसको प्रभाव देखिन थालेको बताउँछन् । कांग्रेस नेताको भनाइमा अहिले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र गृहमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठ बढ्ता रिसाउनुको कारण पनि खाँणको प्रभाव रहेको बताइन्छ । खाँणमा देउवाले असहयोग गरेको भान परेका कारण त्यसलाई चिर्नकै लागि देउवा आक्रमक देखिएका कांग्रेस नेताहरूको भनाइ छ ।

देउवाले त्यसो नगर्दा खाँणको समूह भड्किने खतरा पनि रहेको छ । खाँणको समूह भड्किएको अवस्थामा स‌ंसदीय दलको समीकरण नै फेरबदल हुनेछ । त्यसको सबैभन्दा ठूलो मार देउवालाई नै पर्नेछ । पछिल्ला दिनमा खाँणले शेखर कोइरालालाई ग्रीन सिग्नल दिएको कांग्रेसमा विश्लेषणा भइरहेको छ । त्यस्तो अवस्थामा शेखर र गगन थापाको चाहनाअनुसार संसदीय दलको नेता फेर्न अर्को कसरत हुन सक्छ भन्ने डर देउवामा पनि रहेकाले पछिल्ला दिनमा खाँणको पक्षमा देखिएर देउवाले सरकारमाथि दबाब बढाउन थालेका हुन् ।

शेखर कोइरालाले भेटमा सत्ता समीकरणको हिसाबले नभएर मानवीय सहकर्मीको रूपमा भेट्न गएको उनीनिकट नेता बताउँछन् । ‘एउटै पार्टीको केन्द्रीय समितिमा शेखर दाइ र बालकृष्ण दाइ हुनुहुन्छ । सत्ता समीकरणलाई भेट्नुभएको होइन,’ शेखरनिकट एक नेताले शिलापत्रसँग भने ।

कांग्रेसमा संसदीय दलको नेता बदल्न ४५ जना सांसदको आवश्यकता पर्छ । पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवासँग महामन्त्री थापाले चुनाव लड्दा २५ भोट आएको थियो । शेखर लड्दा त्यो भोट ३५ पुग्ने र १० भोट नपुग्ने बुझाइ इतर समूहमा छ । खाँणसँग भएको सांसदको विश्वास शेखरले जित्ने प्रयत्न गरिरहेको नेताहरू बताउँछन् । ‘उहाँ संस्थापन समूहमा भए पनि खाँण दाइसँग भएको शक्ति तानातानमा छ । कांग्रेसभित्र यस्तो चलिरहन्छ नि,’ कांग्रेसका एक सांसदले भने ।

‘मेरोबारेमा पार्टीले प्रस्ट पारिदेओस् । निर्दोष हो भन्ने राजनीतिक र कानुनी रूपमा मुद्दाको नेतृत्व लिनुपर्‍यो । म दोषी हो भन्ने पार्टीको बुझाइ हो भने त्यहीअनुसार काम गरोस्,’ खाँणले भन्ने गरेका छन् ।

महामन्त्री थापा अलि उग्र देखिए पनि इतर समूहका नेता शेखर भने नरम रहेको बुझाइ खाँणनिकट नेताहरूको छ । ‘देउवा दाइ लागिरहनुभएको छ । उहाँको चाहना हुन्थ्यो भने अहिले यो अवस्था आउने थिएन । कसैले उजुरी नै नगरेको, कसैले नपोलेको मान्छे अहिले जेलमा हुनुहुन्छ । शेखर दाइले पनि सकारात्मक कुरा गर्नुभएको छ,’ उनीनिकट एक नेता भन्छन् ।

कांग्रेसका पहिलो मात्र होइन, दोस्रो तहका नेताहरू सह–महामन्त्रीहरू डिना उपाध्याय, महेन्द्र यादव, भीष्मराज आङदेम्बे, किशोरसिंह राठौर, शंकर भण्डारी, हृदयराम थानी, उदयशम्शेर राणा, जितजंग बस्नेत, नागिना यादवलगायत पनि खाँणलाई भेट्न पुगेका थिए । उनीहरू खाँणप्रति सकारात्मक धारणा राख्छन् । त्यसो त परराष्ट्रमन्त्री एनपी साउद, गण्डकीका मुख्यमन्त्री सुरेन्द्र पाण्डे, लुम्बिनीका मुख्यमन्त्री डिल्लीबहादुर चौधरी पनि खाँणलाई भेट्न सुन्धारा पुगेका छन् ।

खाँणको भेटमा नेता शशांकले खाँणको गल्ती नभएको र छिट्टै छुट्ने विश्वास रहेको बताएका थिए । अन्य नेताहरूले पनि थुनामुक्त गराउन लागिपरेको बताउँदै खाँणलाई आश्वस्त पार्न खोजिरहेका छन् । उनीनिकट नेताहरूको भनाइमा ‘मविरुद्ध किटानी जाहेरी पनि परेको छैन । कसैले नाम पनि पोलेको छैन । तर, यहाँ थुनामा बस्नुपरेको छ,’ खाँणले भेटमा नेताहरूसँग भन्ने गरेका छन् ।

उच्च अदालत पाटनमा खाँणसहितका नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा पुर्पक्षका लागि थुनामा रहेकाहरूले बाहिर रहेर मुद्दा लड्न पाउनुपर्ने भन्दै निवेदन दिएका छन् । रिटको सुनुवाइ भदौ तेस्रो साता छ । खाँणनिकट नेताहरू अदालतको निर्णय कुरिरहेका छन् ।

खाँणको शक्तिकै कारण पार्टीमा खाँणको विषयमा बाहिर केही नबोल्ने सहमति भएको छ । ‘खाँण दाइको विषयमा पार्टीमा बाहिर कसैले केही नबोल्ने सहमति भएको छ । उहाँ निर्दोष हुनुहुन्छ । प्रपञ्च गरेर फसाइयो,’ उनीनिकट एक केन्द्रीय सदस्यले शिलापत्रसँग भने ।

'कांग्रेसका नेताहरूलाई खाँणको विषयमा बोल्दा नि सुख छैन नबोल्दा नि सुख छैन भनेजस्तो भएको छ । बोलौँ, अदालतमा विचाराधीन विषय, नबोलौँ प्रतिरक्षामा कोही नदेखिने,’ ती नेताले भने ।

‘अहिले यो विषय अदालतमा पुगेको छ । विचाराधीन विषय छ । केही टिप्प्णी गर्न मिल्छ र ?,’ सांसद उदय शमशेरले भने ।

खाँण भने भुटानी शरणार्थी प्रकरण नबुझेर फाइल अगाडि बढाइएको दाबी गर्छन् । ‘मैले पनि सबै कुरा यहाँ आएपछि थाहा पाएको छु । पार्टीका साथीहरूले यसबारे बुझेर बोल्नुभएको छैन । सहयोग गर्छु भन्नुहुन्छ । नबुझी के सहयोग गर्नुहुन्छ ?,’ उनले भन्ने गरेका छन् ।

कांग्रेस सरकारमा भए पनि आफूमाथि ज्यादतीपूर्ण ढंगले गिरफ्तार गर्दा पार्टीले केही नगरेको खाँणको गुनासो छ । पार्टीको धारणा आफ्नोबारेमा के छ भनेर खाँणले निकटसँग सोधिरहन्छन् ।

सभापति देउवाको ध्यान खाँणको विषयमा छ । खाँण थुनामा पुगेपछि देउवा सार्वजनिक कार्यक्रममा जान सतर्क भएका छन् । मौन बसेर खाँणका हितमा काम गर्नमा उनको ध्यान छ । अहिले खाँणको शक्ति खुम्चेको महसुस भए पनि उनीनिकट नेताहरू भने भुटानी शरणार्थी प्रकरण टुंगोमा पुगेपछि मात्र थाहा हुने बताउँछन् ।

‘उहाँलाई त्यत्तिकै फसाइएको रहेछ । प्रमाण नै रहेनछ । प्रमाण नभएको कांग्रेसलाई हरेक मुद्दामा फसाउन खोजिएको छ । मैले कुरा बुझेको छैन । के गर्न खोजेको हो ?,’ उनीनिकट सरस्वती बजिमयले भनिन्, ‘थुनामा रहेर मुद्दा लडिरहनुभएको छ । त्यहाँ के हुन्छ, त्यसपछि थाहा हुन्छ ।’

खाँणको सामर्थ्य

पूर्पक्षका लागि थुनामा रहेका खाँणले संसदको कार्यकालभरि आफूनिकट सांसदलाई पकडमा राख्न सक्छन् । संसदीय राजनीतिमा उनीनिकट दर्जनभन्दा बढी सांसद छन् । खाँणनिकट भनेर सांसदहरू रूपा विक, मनोरमा शेरचन, कान्तिका सेजुवाल, मञ्जु खाँण, पुष्पबहादुर शाह, नागिना यादव, एनबहादुर शाही, सरस्वती बजिमय, सुशीला थिङ मानिन्छन् । त्यस्तै, रामहरि खतिवडा, वीरबहादुर बलायर र उदयशमशेर राणा पनि खाँणनिकट रहेको नेताहरू बताउँछन् ।

त्यस्तै, केन्द्रीय समितिमा पनि २० भन्दा माथि सदस्यहरू रहेको खाँणनिकट नेताहरू बताउँछन् । सहमहामन्त्रीद्वय भीष्म आङ्देम्बे र महेन्द्र यादव खाँणनिकट नेताका रूपमा परिचित छन् । केन्द्रीय सदस्यहरू लक्ष्मी परियार, जीतजंग बस्नेत, राधा घले, गंगा शाहीलगायत नेताहरू खाँणनिकट मानिन्छन् । त्यस्तै, गण्डकी प्रदेशका मुख्यमन्त्री सुरेन्द्र पाण्डेसमेत खाँणनिकट नेताका रूपमा चिनिन्छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ १८, २०८० २०:४६