कसरी गर्न सकिन्छ बाँदर आतंकको समस्या समाधान ?

A+ A A-

बाँदर आतंकको समाधानका लागि बन्ध्याकरण नै उचित उपाय हुन सक्छ । शहर र गाउँ सबै क्षेत्रमा अहिले बाँदर आतंक छ । काठमाडौंकै पशुपति, स्वयम्भु, बालाजुआसपासका क्षेत्रमा बाँदरले पैदल यात्री, तीर्थालुलाई चिथोर्नेदेखि घरमै आएर सामान लैजानेसम्म गर्छन् । सीमित बासस्थान र खानेकुराको कमी एकातिर छ भने बाँदरको संख्या यी स्थानमा बढेको बढ्यै छ ।

काठमाडौंमा बढेको सामुदायिक कुकुरको रेविज बाँदरसम्म पुग्ने जोखिम उत्तिकै छ र बाँदरबाट मानिसमा विभिन्न रोग (Hep b र Hiv) समेत सर्न सक्छ । तसर्थ यस्ता शहरी इलाकामा बाँदर व्यवस्थापनको उचित उपाय भनेको ठूला प्राकृतिक केज बनाई राख्ने वा बन्ध्याकरण (Catch, neuter, release) नै हो, जुन अत्यन्त प्रभावकारी हुन सक्छ । बन्ध्याकरण गरेका बाँदरमा पहिचान चिह्न (Microchip) समेत हुने हुँदा यिनीहरूको निगरानी गर्न सहज हुन सक्छ । अन्य घरपालुवा पशु र सामुदायिक कुकुरमा समेत बन्ध्याकरण गर्ने प्रचलन छ भने बाँदरमा पनि यो काम गर्न सकिन्छ ।

कृषकको बाली नोक्सान गर्ने भएपछि भारतका विभिन्न प्रान्त जस्तै; उत्तर प्रदेश, हिमान्चल प्रदेशलगायत स्थानमा सरकारी तहबाटै नीतिगत रूपमा बाँदरलाई बन्ध्याकरण गरेको पाइन्छ । सन् २००६ देखि २०१८ सम्ममा हिमान्चल प्रदेशमा मात्रै करिब १४ लाख पोथी बाँदरलाई बन्ध्याकरण गरिएको रहेछ ।

केही महिनाअघि श्रीलंकाबाट १ लाख बाँदर चीन निर्यात गर्ने समाचार नेपाली मिडियामा समेत छाएको थियो । नेपालमा केही वर्ष पहिले बाँदरको प्रजनन् गरी निर्यात गर्नसमेत विभिन्न चरणमा काम भएको थियो, जुन पछि अदालतको आदेशबाट सफल हुन सकेन । मानव समुदायका लागि औषधि विकासका क्रममा अन्तिम चरणमा बाँदरमा परीक्षण गर्न सो काम हुन लागेको थियो भनिन्छ ।

गाउँमा कृषकले वर्षभरि गरेको लगानी, मिहिनेत र पसिना बाँदरले एकै दिनमा एकै छिनमा माटोमा मिलाइदिन्छ । बाँदर आतंक प्रत्येक गाउँमा छ । त्यसैले गाउँपालिका महासंघले बाँदर, बँदेल र दुम्सी नियन्त्रणका लागि राष्ट्रिय निकुन्ज तथा वन्यजन्तु विभागमा अनुरोध गरेको थियो र खेतीमा आएका ती जनावर धपाउँदा मरेमा कानुनी कारबाही नगर्न अनुरोध गरेको थियो । कति स्थानमा पासोमा पार्ने, विष हाल्ने, करेन्ट विछयाउनेजस्ता पशु कल्याणका हिसाबले गलत गतिविधिसमेत भएको पाइन्छ । यसरी मार्नुभन्दा त बन्ध्याकरण गरी संख्या नियन्त्रण गर्नु उचित होला ।

यसर्थ अन्य विभिन्न मुलुकमा समेत प्रचलनमा रहेको, नेपालमा पनि विभिन्न पशुमा अपनाइएको बन्ध्याकरण विधिबाट बाँदर नियन्त्रण गर्नु उपयुक्त विकल्प हुन सक्छ । थाइल्यान्डमा समेत बादरको प्रकोप बढेपछि बाँदरलाई लठ्याएर (anasthesia), दुवै भालेपोथीलाई बन्ध्याकरण गरेको पाइन्छ । यसको आर्थिक व्यवस्थापन महत्त्वपूर्ण हुन्छ नै ।

यसका अतिरिक्त बाँदरको स्थानान्तरण गर्ने, जंगल र बस्ती क्षेत्रको बीच भागलाई लक्षित गरी हेरालु राख्ने, बाँदरलाई मन नपर्ने वनस्पति जंगल र बस्तीबीच लगाउने, बाँदर निर्यात गर्ने विषय पनि व्यापक छलफल र सहमतिमा ल्याउन सके बाँदर नियन्त्रण हुन सक्छ ।

होइन भने गाउँबाट मानिस बाँदर, चितुवा, दुम्सी, बँदेल आतंकका कारण पलायन हुने स्थिति आउँदै छ । यसले बेरोजगारी अझ बढ्नेछ, नेपालमा खाद्य असुरक्षा अझ बढ्नेछ भने गाउँबाट शहर आउने प्राङ्गारिक उत्पादन घट्नेछ । गाउँ रित्तिने र शहर थप भरिने हुँदा जनताको रोजीरोटी व्यवस्थापन गर्न सरकारलाई थप चुनौती हुनेछ । साथै, मानवहरूमा पशुबाट सर्ने रोगको प्रकोपसमेत बढ्न सक्छ ।

भ्यु टावर र अनावश्यक संरचना बनाउनुभन्दा पहिले कृषकका जीविकोपार्जनसँग सम्बन्धित यस्ता समस्या निराकरण हुन अति आवश्यक छ । यसर्थ, वन्यजन्तु र मानव द्वन्द्वको (human-wildlife conflict) दीर्घकालीन समाधानतर्फ सबैले सोच्नुपर्छ ।

-लेखक पशु चिकित्सक एवं नेपाल भेटेरिनरी एसोसिएसनका महासचिव हुन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ १८, २०८० १२:४६