२८.४३ अर्ब ट्रिलियन डलर (३१ अगस्त २०२३ सम्म) आफ्नै आन्तरिक ऋण भएको अमेरिकाले जम्मा आधा विलियन डलर अनुदानको नाममा ऋण दिएर नेपालको विकासमा सहयोग गर्न एमसीसी सुरु गरेको हुँदै होइन, यो त नेपालमा रहेको विश्वमै उच्च स्तर/मात्राको युरेनियम लगभग कौडी लगानीको रूपमा ऋण दिएर हत्याउनका लागि हो भनेर हामीले नेपालको संसदबाट पास हुनुभन्दा पहिले नै भनेका थियौँ । यो आलेख कुनै निश्चित देश वा कम्पनीको विरुद्ध होइन, मात्र नेपाल र नेपालीको हितका लागि हो ।
अहिलेको भू-राजनीतिक र आर्थिक समयमा अमेरिका, चीन, भारत वा रसियाको झण्डा र सरकार, ती देशको सरकार मात्र नभई ग्लोबल कम्पनीहरू प्रोक्सी वार गर्न आवश्यक परे देखाउने संस्था मात्र बनेका छन् । ती ग्लोबल कम्पनीको एक मात्र धर्म र उद्देश्य नाफा कमाउनु मात्र हो । त्यस कारण अहिलेका सरकारहरूले हिजोजस्तो राष्ट्रियता र स्वाभिमान बोल्ने होइन, केवल सत्ता र नाफा मात्र बोल्छन् । त्यही भएर नेपालमा अमेरिकी एमसीसी रोक्न भारत चुप लागेर मौन बसेपछि चीनले त भू-राजनीतिक महत्त्वका कारणले पनि एमसीसी रोक्न भूमिका निर्वाह गर्ला कि भन्ने आशा विल्कुलै निराशामा बदलिएकै हो ।
अहिलेको विश्वबजारमा यी कुनै पनि राष्ट्रलाई नेपाल र नेपालीको वर्तमान, भविष्य र स्वाभिमानको एक रत्ति पनि चिन्ता छैन । हामीले यिनीहरूबाट कसैबाट पनि आशा गर्नु भनेको विल्कुल निरर्थक कुरा हो । यिनीहरूको नजरमा त नेपालबाट कसरी सबैभन्दा बढी नाफा कमाउन सकिन्छ भन्ने कुरा मात्रै प्रमुख हो । अब नेपाल राष्ट्र (१,४७,५१६ वर्गकिलोमिटर क्षेत्र र ३ करोड नागरिक) ले पनि यो शत्रु यो मित्रु राष्ट्रभन्दा पनि एउटा कम्पनीजस्तो सोचेर आफूसँग भएको साधनस्रोत जुन देश/कम्पनीसँग कारोबार गर्दा अल्पकालीन र दीर्घकालीन रूपमा सबैभन्दा बढी नाफा हुन्छ, त्योसँग मात्र कारोबार गर्नुपर्छ ।
भौतिक हिसाबले आज हामी संसारकै गरिबमध्येको मुलुक हौँ । यो हामीले दिमागमा राख्नुपर्ने तितो सत्य हो र यसैका कारण चरम राजनीतिक असक्षमता, बेरोजगारी र निराशाले हरेक दिन ३ हजारभन्दा बढी व्यक्तिले तपाईं/हाम्रा आफन्त घरपरिवार आफू जन्मेको माटो बाध्यतावश छोडेर विदेशिनुपरिरहेको छ ।
हिजो मास्टर्स र पीएचडी गर्न विद्यार्थी विदेश जान्थे, आज १२ कक्षा सकिनेबित्तिकै विदेश जाने लहर छ । अनि यो वैश्ययुगमा गरिब भएपछि एक गरिबको अधिकारको कुरा न कसैले सुन्छ, न त आत्मसम्मान, स्वाभिमानकै मतलब कसैले गर्छ । यो तिरस्कार र हेपाइ कहिलेसम्म हामी नेपालीहरूले भोग्नुपर्ने हो, यो अत्यन्तै हृदयविदारक र गम्भीर प्रश्न छ ।
तर, हरेक प्रश्नसँगसँगै उत्तर पनि हुन्छ र समस्यासँगै समाधान पनि हुन्छ, हामीले यो दशकौँदेखिको गरिबीको दुष्चक्र तोड्न सक्छौँ र त्यसका लागि आवश्यक स्रोत र साधन हामीसँगै छ, खालि आवश्यकता छ त केवल अलिकति अध्ययन, अलिकति राजनीतिक आँट र अलिकति व्यापारिक दिमागको ।
प्रश्न: कुन स्रोत र साधनले ?
उत्तर: युरेनियम
प्रश्न: कसरी ?
उत्तर: यसरी:
१) प्रकृतिले अरब देशहरूलाई कच्चा तेलको खानी दिए, त्यसै कारण साउदी अरब, युनाइटेड अरब इमिरेट्सहरूसँग विलियन्स र ट्रिलियन डलरको सोभरिन वेल्थ फन्ड (सार्वभौम राष्ट्रिय सम्पत्ति कोष) छ, र त्यहाँका नागरिकहरू र तिनका सन्ततिहरूले कामै नगरी करोडपतिको जीवनशैली बाँचिरहेको हामीले देखेकै छौँ । नर्वेलगायत अन्य केही युरोपियन मुलुकहरूले पनि त्यही कच्चा तेलकै कारणले संसारको धनी र खुसी मुलुकहरूमध्ये टपमा पर्छन् ।
मुस्ताङ र मकवानपुरमा मात्रै कम्तीमा १,००,००० टन (यु२३८) युरेनियम छ भने धेरैजसो चट्टान र हिमालय भएको हाम्रो देशका सबै भागहरूमा राम्रोसँग अध्ययन अनुसन्धान गर्न सकियो भने मात्र पनि हामीसँग भएको युरेनियम सञ्चिति कम्तीमा पनि १० गुणाले बढ्छ, यसमा कुनै शंकै छैन ।
२) विश्वका विभिन्न भागहरूमा युरेनियमका खानी भेटिन्छन्, यो विशेषत: चट्टानी तथा हिमालय क्षेत्रमा बढी मात्रामा पाइन्छ । प्रकृतिले नेपाललाई हिमाल पहाडको प्राकृतिक जटिलता दिए पनि सँगसँगै त्यहीँ संसारमै उच्च कोटी/मात्राको युरेनियम दिएको छ । यो तथ्य विभिन्न समयमा नेपालकै खानी विभाग, लगानी बोर्ड र अन्तर्राष्ट्रिय खोज अनुसन्धानले प्रमाणित गरेको छ । जसअनुसार काठमाडौंको थुम्की, जगाते, पाँचमाने, गागलफेदी र चुनिखेल, शिवपुरी क्षेत्र, मकवानपुरको तीनभँगाले, चण्डी खोला तथा चिरुवा खोला, सिन्धुलीको बुका खोला, चितवनको मर्दार खोला र पान्पा खोला, बैतडीको जामारी गाड, बंगाबगर, बाग्गोठ, गोराङ, दार्चुलाको चमेलिया खोलाका विभिन्न क्षेत्र तथा मुस्ताङको लोमान्थाङ क्षेत्रमा सबै भन्दा उच्च गुणस्तरको युरेनियम खानी छ ।
३) नेपालमा कम्तीमा ३८०० देखि ९२१३ सीपीएस ग्रेडको (यु२३८, प्राकृतिक रूपमा पाइने) युरेनियम खानी छन् (पाकिस्तानमा १४०० सीपीएस र भारतमा ४२०० सीपीएस ग्रेडको युरेनियम खानी सञ्चालनमा छन) । जसमध्ये मुस्ताङ र मकवानपुरमा मात्रै कम्तीमा १,००,००० टन (यु२३८) युरेनियम निकाल्न मिल्ने खानी छन्, जसबाट कम्तीमा १०० टन आणविक भट्टीमा ऊर्जा उत्पादन गर्न प्रयोग हुने अति महँगो (२-५%यु२३५) युरेनियम प्रशोधन गरेर उत्पादन गर्न सकिन्छ । अझ (२-५%यु२३५) युरेनियमलाई सोभन्दा बढी प्रशोधन गरेर (९०%यु२३५) युरेनियमसम्म उत्पादन गर्न सकिन्छ, जसको खुला बजारमा मूल्य उपलब्ध नै छैन ।
मुस्ताङ र मकवानपुरबाट मात्रै हामीसँग यति मात्रामा युरेनियम छ भने धेरैजसो चट्टान र हिमालय भएको हाम्रो देशका सबै भागहरूमा राम्रोसँग अध्ययन अनुसन्धान गर्न सकियो भने मात्र पनि हामीसँग भएको युरेनियम सञ्चिति कम्तीमा पनि १० गुणाले बढ्छ, यसमा कुनै शंकै छैन ।
४) (यु२३८) युरेनियम पनि सुनजस्तै बहुमूल्य धातु हो र अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसको (पहेँलो धुलोको रूपमा) मूल्य तलमाथि भैरहन्छ । तर, सुरक्षाका कारणले यसको बजार र कारोबारमा एकदमै नियमन गरिएको छ । अहिलेलाई भने प्रशोधन नगरिएको यु२३८ युरेनियम अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिकिलो १०० अमेरिकी डलर (लगभग १३,००० नेपाली रुपैयाँ)मा खरिदबिक्री भइरहेको छ भने यसैलाई विशिष्ट प्रशोधन गरेर आणविक भट्टीमा ऊर्जा उत्पादन गर्न मिल्ने (२-५%यु२३५) युरेनियम उत्पादन गर्न सकियो भने १ किलोग्रामकै आजको बजारमूल्य लगभग १५ मिलियन अमेरिकी डलर (लगभग २ अर्ब नेपाली रुपैयाँ) मा बिक्री हुन्छ ।
अब हिसाब लगाउनुस्, १ लाख किलो प्रशोधित (२-५%यु२३५) युरेनियमलाई राम्रोसँग उचित मूल्य निर्धारण गरी अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बेच्न पाउने हो भने त्यो कति नेपाली रुपैयाँ हुन्छ (१,००,०००X२,००,००,००,०००.००) । अनि हरेक नेपाली प्रतिव्यक्ति आय कम्तीमा पनि १,००,००० डलरसँगै करोडपति बन्दैनन् त ? अझ देशका अन्य सबै खानीहरू राम्रोसँग सञ्चालन र प्रशोधन गर्ने हो भने यो संख्या कम्तीमा पनि १० गुणाले बढ्नेछ ।
५) प्रश्न: युरेनियम किन यति महँगो ?
इतिहासमा मानव सभ्यताले सबैभन्दा पहिले चिनेको ऊर्जाको प्रमुख स्रोत कोइला थियो । त्यसपछि विभिन्न कालखण्डमा नयाँ आविष्कार र प्रविधिको विकास हुँदैगर्दा नेचुरल ग्यास, जलस्रोत, सौर्य ऊर्जाजस्ता विकल्पहरू विद्युत् उत्पादनको रूपमा आए । तर, पछिल्लो समयमा विज्ञानले सबैभन्दा प्रभावकारी र सुरक्षित रूपमा विद्युतीय ऊर्जाको स्रोत युरेनियम फिसनमा आधारित आणविक प्रक्रिया पत्ता लगाएको छ ।
कतिसम्म भने १ ग्राम युरेनियम फिसनले १ दिनमा १ मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्न सक्छ, जुन ३००० किलोग्राम कोइला वा २२७१ लिटर कच्चा तेलले उत्पादन गर्ने विद्युत्बराबर हो । सँगसँगै कोइला र कच्चा तेलको प्रक्रियाबाट वातावरणमा कार्बन उत्सर्जन हुने हुन्छ, जुन हाम्रो प्रकृतिलाई अत्यन्तै हानिहारक भएको र ग्लोबल वार्मिङ र जलवायु परिवर्तनको प्रमुख कारण रहेको हामीलाई थाहै छ । त्यस कारण अहिले विश्वका सबैजसो विकसित राष्ट्रहरूले सफा ऊर्जा (क्लिन इनर्जी) उत्पादन र प्रयोगलाई आफ्नो प्रमुख एजेन्डा बनाएका छन् ।
फ्रान्समा उत्पादित विद्युत्मध्ये ७० प्रतिशत आणविक ऊर्जाको हिस्सा छ र आज अमेरिकामा २० प्रतिशत हिस्सा आणविक ऊर्जाको छ । आज विश्वमा ३३ वटा देशमा आणविक ऊर्जा उत्पादन गर्ने भट्टी छन् र ती सबै देशको ऊर्जामा यसको हिस्सा कम्तीमा पनि २० प्रतिशत छ । आगामी दिनमा यो अझै बढेर जानेछ । किनकि सन् २०५० सम्म विश्वका हरेक देशको ऊर्जा खपत कार्बन न्युट्रल भैसक्नुपर्छ भन्ने अन्तर्राष्ट्रिय जलवायु सन्धि छ । त्यसकारण पनि युरेनियमको माग आगामी ३ दशक अझै बढेर जानेछ ।
अमेरिकाले एमसीसी नाम दिएर बनाउने प्रसारण लाइन र सडक नेपालमा पत्ता लागेका युरेनियम खानीनजिकै भएर जान्छन् । यो कुनै संयोग मात्र होला भनेर कसैले दाबी गर्नु भनेको सूर्यलाई हत्केलाले छेक्नुजस्तै हो ।
६) यो कोरा सपना होइन, यो सम्भव छ । विगतका ३/४ दशकभित्रै अरब देशहरूमा तेलले ल्याएको आर्थिक क्रान्ति हामीले देखेका छौँ । यो पैसा तत्काल हरेक व्यक्तिको व्यक्तिगत बैंक खातामा आउनेभन्दा पनि चीन, जापान र अरब देशहरूले बनाएको जस्तै सोभरिन वेल्थ फन्ड (सार्वभौम राष्ट्रिय सम्पत्ति कोष) बनाएर गर्नुपर्छ, जसले राष्ट्रिय महत्त्वका विभिन्न परियोजनामा लगानी गर्न र नर्वेले गरेजस्तै आमनागरिकहरूलाई विश्वस्तरको शिक्षा र स्वास्थ्य उपलब्ध गराउन सक्छ । समग्रमा लोक कल्याणकारी राज्य बनाउन हामीसँग लगानी हुनेछ ।
७) समस्या : सपना राम्रो छ तर सबैभन्दा ठूलो समस्या त (यु२३८) युरेनियम उत्खनन, प्रशोधन र बिक्रीवितरण गर्ने ऐन, ज्ञान र कम्पनी हामीसँग छैन ।
समाधान : तर, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा अमेरिका मात्र होइन, चीन, रसिया, फ्रान्स, भारत, यहाँसम्म कि युनाइटेड अरब इमिरेट्स र अन्य थुप्रै देशहरूसँग यस्ता प्रविधि र कम्पनीहरू छन् । हामीले राम्रोसँग समन्वय गर्ने हो यी सबै देशहरू प्रविधिका साथ लगानी गर्न तयार हुनेछन् । आखिर नाफा हामीलाई मात्र हुने होइन, यिनीहरूलाई पनि हुने हो ।
यीमध्ये नेपालका लागि सबैभन्दा राम्रो मूल्य, योजना र भरोसा दिने देशका कम्पनीलाई उत्पादन भएको तत्त्व वा नाफामा उचित साझेदारी गर्ने गरी बीओटी मोडेलमा शतप्रतिशत पारदर्शी हुने गरी खानी सञ्चालन गर्न दिन सक्छौँ । यसका लागि आवश्यक पर्ने ऐन, नियम र प्रविधि विभिन्न देशको आणविक ऐन र इतिहास हेरेर हाम्रा लागि आवश्यक आणविक ऐन, नियम तत्काल निर्माण गर्न सकिन्छ । यो कार्य सही प्रकारले उत्साहित र उत्प्रेरित राजनीतिक नेतृत्वले तत्कालै गर्न सक्छ ।
८) सबैभन्दा ठूलो समस्या : युरेनियम उत्खनन र खानी सञ्चालन तथा त्यसको बिक्री वितरणका लागि आवश्यक आणविक ऐन, नियम निर्माण गर्न उचित राजनीतिक वातावरण र नेतृत्व छैन ।
समाधान : अहिलेसम्म राजनीति बिग्रियो भनेर राजनीतिक पार्टी र नेतृत्वलाई गाली गरेर मात्र बस्ने काम भयो । नयाँ भनिएकाहरू पनि पुरानाहरूभन्दा खासै फरक देखिएनन् । तर, अब नागरिकस्तरबाटै यो 'युरेनियम' बहस सुरु हुनुपर्छ । प्रकृतिले दिएको यो वरदान हामीले सही सदुपयोग गर्नुपर्छ । यसका लागि नयाँ आर्थिक आन्दोलन सुरु गर्नुपर्छ, जसमा सबै राजनीतिक दल, पेसाकर्मी, बुद्धिजीवी, विद्यार्थी, मजदुर सबैको जानकारीमूलक सहभागिता हुनुपर्छ । किनभने यो सम्भव गराउन सकियो भने हरेक नेपाली करोडपति हुनेछन् । अहिलेको अवस्थामा छिट्टो आर्थिक उन्नति हुने योभन्दा अर्को उपाय छैन ।
तथ्यांक भन्छ– इस्ट इन्डिया कम्पनीले भारतबाट ४४ ट्रिलियन डलर (आजको मूल्यमा) बराबरको सम्पत्ति लुटेर लग्यो, तर अब त्यही इतिहास हामी नेपालीहरूले नेपाली भूमिमा कदापि दोहोरिन दिन हुन्न । त्यो दोहोरियो भने हाम्रा सन्ततिले हामीलाई धिक्कार्नेछन् । हामीले पहिले नै भनेका हौँ– एमसीसी अर्को इस्ट इन्डिया कम्पनीकै नयाँ स्वरूप हो ।
९) एमसीसी वा अमेरिकासँग मेरो व्यक्तिगत वा सामूहिक रूपमा नराम्रो छैन र भविष्यमा पनि राम्रो नै होस् भन्ने हामी चाहन्छौँ तर त्योभन्दा पनि पहिले हामीले प्रमुख रूपमा ध्यान दिनुपर्ने कुरा भनेको हाम्रो युरेनियम खानीले हामी र हाम्रो देशलाई कहाँ र कसरी सबैभन्दा बढी फाइदा हुन्छ, त्यो हाम्रो लागि प्रमुख कुरा हो ।
नेपालका लागि सबैभन्दा राम्रो मूल्य, योजना र भरोसा दिने देशका कम्पनीलाई उत्पादन भएको तत्त्व वा नाफामा उचित साझेदारी गर्ने गरी बीओटी मोडेलमा शतप्रतिशत पारदर्शी हुने गरी खानी सञ्चालन गर्न दिन सक्छौँ ।
अमेरिकाले एमसीसी नाम दिएर बनाउने प्रसारण लाइन र सडक नेपालमा पत्ता लागेका युरेनियम खानीनजिकै भएर जान्छन् । यो कुनै संयोग मात्र होला भनेर कसैले दाबी गर्नु भनेको सूर्यलाई हत्केलाले छेक्नुजस्तै हो । अझै यत्रो सानो मुलुकमा कैयौँपटक ठूलो अमेरिकन एयर फोर्सको जहाजमा केके ल्याइयो, कूटनीतिक मर्यादा भनेर लुकाएर काम गर्न पाइन्न ।
खैर, झुट बोलेर लुकेर छद्म भेषमा यो कार्य गर्नु अमेरिका र एमसीसीको नियत भयो तर 'आफ्नो थैलीको ख्याल राख्नू, अरुलाई दोष नलगाउनू' भनेजस्तै हामीसँग भएको युरेनियम खानीको मालिक हामी हौँ र यसको संरक्षण र उचित प्रयोग गर्ने जिम्मा पनि हाम्रै हो । इतिहासले यो जिम्मेवारी हाम्रो पुस्तालाई दिएको छ । त्यसका लागि नेपाल सरकारले विशेष पहलकदमी लिँदै तत्काल आणविक ऐन निर्माण गर्नुपर्छ, जसमा राष्ट्र र नागरिकहरूको हित र सामूहिक सम्पत्तिलाई प्रमुख केन्द्रमा राखेर उत्खनन, प्रशोधन र बिक्रीवितरणको नियम र कार्यविधि निर्माण गर्नुपर्छ । अनि अमेरिकाले गुप्त रूपमा योसम्बन्धी गरेका सबै प्रयास तत्काल पूर्ण पारदर्शी रूपमा बाहिर ल्याउनुपर्छ । यदि यसो गरिएन भने नेपाल र नेपालीहरूको सन्ततिको उज्वल भविष्यका लागि नयाँ जनआन्दोलन/क्रान्ति सुरु गर्नुभन्दा अर्को उपाय छैन ।
१०) दशकौँदेखिको गरिबीको दुष्चक्रबाट निस्केर हरेक नेपाली नागरिकका छोराछोरीको सुखद वर्तमान र उज्वल भविष्यका निम्ति सत्प्रयास गर्ने यो एक युगमा एकपटक आउने युगान्तकारी अवसर हो, यो अवसर गुमे हाम्रा सन्ततिले हामीलाई पक्कै पनि धिक्कार्नेछन् । उनीहरूप्रतिको हाम्रो पुस्ताको उत्तरदायित्व निर्वाह गर्न पूर्ण असफल भएको हुनेछ । अहिले विदेश/खाडीमा गएर कमाएको पैसाले खान बस्न र परिवार पाल्न मात्र पुग/नपुग हुने हो, त्यसबाट मात्रै धनी र समृद्ध बन्न यो जुनीमा सम्भव छैन । त्यस कारण, यसका लागि हामी सबै जागौँ, संगठित बनौँ र नेतृत्व लिऔँ । अब सुत्ने बेला छैन, जाग्ने बेला आएको छ, देशबाट भाग्ने बेला होइन, आर्थिक क्रान्तिमा लाग्ने बेला आएको छ । तपाईं हाम्रा सन्ततिको उज्वल भविष्य, तपाईं हाम्रै हातमा छ ।
र, यो पनि
युरेनियमको नालीबेली
केही सन्दर्भ सामग्रीहरू:
https://www.youtube.com/watch ? v=IU_91PJMZvg
https://www.youtube.com/watch ? v=yoQPLcam64g
https://www.youtube.com/watch ? v=8je0oLPCPvs
https://www.youtube.com/watch ? v=pe8kvJtwj5A
https://youtu.be/gNqBSrazmeI ? si=LT99EI2kGg9jxqTy
https://www.youtube.com/watch ? v=XwCNOgzFuL0
https://www2.lbl.gov/abc/wallchart/chapters/14/1.html#:~:text=The%20fi
sion%20of%201%20g,ton%2C%20is%201000%20kg
प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ १८, २०८० ०६:२६
