‘हार्डवेयर’ विकासको होडवाजी र नेतृत्वको हिरोइजम

A+ A A-

दुई तिहाई सरकारको निर्माण सँगसँगै नेपालमा विकास र अहिलेको चल्तिको भाषामा सम्वृद्दिको आशा जनस्तरमा गरिएको थियो । यो आशा जायज पनि थियो किनकि धेरै वर्षपछि जनमत प्राप्त स्थायी सरकारको जग बसेको थियो । तर सरकार निर्माण सँगसँगै सरकारका गतिविधिहरूको मुल्याङ्कन गर्दै गर्दा आशा विस्तारै निराशातर्फ मोडिनुले राम्रो लक्षण भने देखाएको छैन ।

नेतृत्वको उद्घाटन मोह

केही दिन अघिको समाचारले मलाई अचम्मित तुल्यायो । झापामा ठूलो लगानीमा भ्यू–टावर निर्माणको तयारी । यो समाचारले सामाजिक सञ्जाल पनि तरङ्गित भयो । यस्ता किसिमका समाचारहरू विगतका केही महिनाहरुमा आउनेक्रम जारी नै छ । समग्र सरकारी नेतृत्व (विशेषगरी केन्द्रीय तहमा) को ध्यान अहिले ‘हार्डवेयर’ विकास अर्थात् भवन, सालिक, टावर, आदिको उद्घाटन गर्ने, आफ्नो नेतृत्वले गर्दा यो सम्भव भएको भनेर भजन गाउने प्रवृत्ति बढ्दै गएको देखिन्छ ।

यस्ता किसिमका उद्घाटन जस्ता कार्यक्रमहरूमा सरिक हुन सजिलो पनि छ । कार्यक्रम स्थलमा दल–बल सहित उपस्थित हुने (झापामा एउटा कार्यक्रममा सरिक हुन जाँदा प्रधानमन्त्रीका अगाडि पछाडि करिव ४० गाडी कुदेको दृश्य सामाजिक सञ्जालमा कैद भएका थिए), कुशल वाककलाको फाइदा लिँदै विकास र सम्वृद्धिको नारालाई दोहोर्याउने, त्यति हो ।

किन, कसका लागि हो यो विकास आयोजना, कसरी जनताले यसको लाभ लिन सक्छन्, सबै वर्गका व्यक्तिहरूमा सो आयोजनाले प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष फाइदा पुग्छ कि पुग्दैन, यस्ता गहन विषयवस्तुमा छलफल त टाढाको कुरा, कतिपय अवस्थामा सवाल पनि गरिन्न ।

सरकारी नेतृत्वको उद्घाटन मोह संगीत एल्बमदेखि लिएर, निजी कलेजको छलफल कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री, गृह मन्त्रीजस्ता देशको कार्यभार बोकेका जिम्मेवार नेतृत्व सरिक हुनुले देखाउँछ । एउटा सानो संस्थाको व्यवस्थापकलाई दिनभरको कामकाजले फुर्सद नहुँदा, देशकै जिम्मा लिएर बसेका मन्त्रीहरू स–साना काममा रिवन काट्दै हिँड्दा जिम्मेवारीबोध नभएर ‘फुर्सदिलो’ भएको पो हो कि भन्ने प्रश्न उठ्न थाल्छ ।

देखावटिपनाको पराकाष्ठा र सरकारी पूँजीको दुरुपयोग

म तिनकुनेमा बस्ने गर्छु र दिनहुँ तिनकुनेको खुल्ला पार्क हुँदै आवतजावत गर्छुं । काठमाडौँवासीले त्यो पार्कको हविगतसँगै हाम्रो विकासको गति र नियतिलाई पनि राम्ररी दर्साउँछ । केही महिना अगाडि त्यो पार्कको लाजलाई ढाकेर सजि–सजाउ पारिएको थियो, विमस्टेक सम्मेलनका लागि ।

पार्कको वरपर नेपाललाई चिनाउने विभिन्न तस्वीरहरू राखेर पार्कको दुर्गन्ध र अव्यवस्थित अवस्थालाई विदेशी पाहुनाका लागि कुशलपूर्वक छोपिएको थियो । विमस्टेक सम्मेलनसँगै पार्कको क्षणिक सुन्दरता पनि हराएर गयो । त्यस्तैगरी एसिया प्यासिफिक सम्मेलनमा सरकारी फजुल खर्चको व्यापक विरोधपनि भएको थियो ।

साथै सामाजिक सुरक्षा योजना अभियानको सरूवातलाई ‘स्वागत’ गर्दै पोलपोलमा राखिएका प्रचार सामाग्रीहरूले प्रधानमन्त्रीको तस्वीर त पोलपोलमा सजिए तर जनस्तरमा के सन्देश दिन खोजिएको थियो? त्यो भने हामी जस्ता आम जनताले बुझ्न सकेनौँ । गोबर ग्याँस प्लान्टको उद्घाटन गरेर वैकल्पिक उर्जामा नेपालले फड्को मारेको प्रधानमन्त्रीको भनाइले उनलाई जनस्तरमा हाँसोको पात्रसमेत बनायो ।

यसरी हेर्दा विकास, समृद्धिको नाममा सरकारी नेतृत्वमा आफ्नो जिम्मेवारीमा पर्न आउने वास्तविक काम गर्नमा भन्दा देखावटीपन वा ‘हिरोइजम’ मा ध्यान केन्द्रित रहेको हो कि ? भन्ने शंका उत्पन्न हुन्छ ।

सफ्टवेयर विकास बिना हार्डवेयर विकास प्रभावहीन

जसरी कम्प्युटरका पार्टपुर्जा गतिलो सफ्टवेयर बिना काम लाग्दैनन्, अहिलेको नेतृत्वले पनि नेपाल विकसित हुनको निम्ति शहरमा व्यापारिक भवन र उदयमान शहरहरूमा सालिक निर्माण गर्दैमा सम्भव नहुने कुरा बुझ्न जरुरी छ । सामाजिक विभेद र कुरीतिहरूको अन्त्य नभई जनस्तरमा विकास वा समृद्धिको अनुभूति हुँदैन।

अझै पनि छउपडी प्रथा विद्यमान छ, विदेशी पत्रिकाहरूमा छउपडी प्रथाका कारणले महिला, किशोरीहरूको मृत्यु हुनु राष्ट्रिय लज्जाको विषय भइसकेको छ । दिनहुँजसो बलात्कारका घटनाहरुको बारेमा समाचारहरू प्रकाशित हुन्छन्, तुइनमा अझै पनि स्थानीयहरु ओहोरदोहोर गरिरहेका हुन्छन्, दाइजोको समझदारीमा कुरा नमिलेर महिलाहरूमाथि एसिड प्रहारका साथै अन्य घरेलु हिंसाका सिकार भइरहेका छन् । निर्मला हत्याकाण्डका दोसि महिनौँ बित्दासम्म पत्ता नलाग्नु राष्ट्रिय मजाक भइसकेको छ ।

जनादेश र शक्तिसम्पन्न वर्तमान सरकारको प्राथमिकता भनेको सामाजिक अवयवहरूको सूक्ष्म विश्लेषणगरी सामाजिक पक्षहरुलाई विकास योजनाहरूमा स्थान दिनु हो । विकास भनेको अग्ला भवन र चौडा सडक मात्रै होइन, ति भवन बनाउने कामदार, सडकमै बास बस्नुपर्ने बाध्यता भएका गरीबहरूको जीवनस्तरमा सुधार पनि हो । सुनको धारा जोडेपनि पानी आएन भने त्यो धाराको केही महत्व हुँदैन ।

माइक र लाउड स्पिकरको साहराले मात्रै विकासको नारा गुन्जायमान हुँदैन, जनस्तरमा स्वःस्फूर्त निस्केको जनलहरले बोल्दा र महसुस गर्दा हुन्छ । नेपालको राजनीतिक इतिहास हेर्ने हो भने जति पनि नागरिक आन्दोलनहरु भएका छन्, ति सबैको सार भनेको व्यवस्था परिवर्तन मार्फत जीवनस्तर सुधारको अपेक्षा हो ।

तसर्थ विकासको मेरुदण्ड अर्थात सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक विभिन्न किसिमले उत्पीडनमा परेका व्यक्तिहरुलाई समावेश र सम्बोधन गरेर अगाडि बढ्नु नै अहिलेको अपरिहार्य कदम हो ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन ९, २०७५ २३:११