‘ब्राजिलका लगानीकर्तालाई तर्साइयो, कृषि र जलस्रोतमा ब्राजिलको लगानी भित्र्याउनुपर्छ’

‘ब्राजिलका लगानीकर्तालाई तर्साइयो, कृषि र जलस्रोतमा ब्राजिलको लगानी भित्र्याउनुपर्छ’

A+ A A-

ब्राजिलका लागि पहिलो नेपाली राजदूत प्रद्युम्नविक्रम शाह कूटनीतिक अभ्यासमा खारिएका कूटनीतिज्ञको रूपमा चिनिन्छन् । परराष्ट्र मन्त्रालयमा कूटनीतिक सेवामा प्रवेश गरेपछि उनले तीन दशकभन्दा बढी करिअर कूटनीतिज्ञको रूपमा काम गरेका थिए । मन्त्रालयमा उनले धेरैजसो दक्षिण एसियाली राजनीतिक महाशाखामा काम गरेका थिए, जहाँ भारतीय मामिलासँग जोडिएका विषयको संवाद र सरोकारमा उनी संलग्न हुन्थे । सहसचिवको हैसियतमा क्षेत्रीय निकाय सार्क र बिमस्टेकको अतिरिक्त जिम्मेवारीसहित सन् २०१० सम्म विभागको नेतृत्व गरेका थिए । शाहले धेरै अवसरमा परराष्ट्र सचिवको जिम्मेवारी पनि सम्हालेका थिए । सन् २०१० मा उनी ब्राजिलका लागि नेपालको आवासीय राजदूत (विशेष श्रेणी), अर्जेन्टिना, पाराग्वे र चिलीका लागि मान्यताप्राप्त राजदूतको रूपमा नियुक्त भए, जुन अवधिमा उनी ब्राजिलमा सार्क समूहको राजदूतको पहिलो डिन पनि बन्ने मौका पाए ।

मन्त्रालयमा राजनीतिक महाशाखाको नेतृत्व गर्दा उनी मुख्यतया भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, श्रीलंका, भुटान र माल्दिभ्सलगायत देशहरूसँग वार्तामा संलग्न थिए । करिब एक वर्षसम्म उनले युरोप अमेरिका पोलिटिकल डिभिजनको वरिष्ठ सहसचिवको रूपमा नेतृत्व गरे र युरोपियन युनियन, जर्मनी, फिनल्यान्ड र नर्वेसँग धेरै महत्त्वपूर्ण सम्झौताहरूमा हस्ताक्षर गरे । उनले यूएस फुल ब्राइट कमिसन, काठमाडौंको बोर्ड अफ डाइरेक्टरको रूपमा पनि काम गरेका थिए । ब्राजिलका पूर्वराजदूत प्रद्युम्नविक्रम शाहसँग ब्रिक्सको महत्त्वपूर्ण सदस्य ब्राजिलबाट नेपालले के–के र कसरी फाइदा लिन सक्छ भन्ने विषयमा केन्द्रित भई नेपाल–ब्राजिल आर्थिक सम्बन्धको विषयमा शिलापत्रका लागि लामो कुराकानी गरिएको छ । प्रस्तुत छ शाहसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश ।

भखर्रै ब्रिक्सको १५औँ शिखर सम्मेलन सम्पन्न भएको छ। ब्रिक्सले नयाँ सदस्य थप्ने निर्णय गर्‍यो । डिडलराइजेसनको कुरा अघि बढेकै छ । अब ब्रिक्स जी ७ को विकल्प बन्न खोजेको देखिन्छ । तपाईं ब्रिक्स सदस्य मुलुक ब्राजिलको राजदूत भइसकेको नाताले ब्रिक्सका पछिल्ला गतिविधिलाई कसरी विश्लेषण गर्नुहुन्छ ?

विकासशील देशहरूको समूह ब्रिक्समा सुरुवाती चरणमा चीन, रुस, भारत र ब्राजिल गरी चारवटा देशहरू थिए, केही समयपछि दक्षिण अफ्रिका नयाँ सदस्यको रूपमा थपियो । दक्षिण अफ्रिकालाई छनोट गर्नु सम्पूर्ण अफ्रिकामा प्रवेशद्वार खोल्नु हो भनिन्थ्यो । अहिले १५औँ शिखर सम्मेलन भयो । अहिलेसम्म आइपुग्दा २८–२९ वटा देशहरूले सदस्यका लागि आवेदन दिँदा छवटा देशहरू समेटिए । बंगलादेशको अनुरोध पनि स्वीकार गरिन्छ कि भन्ने लागेको थियो । तर, बंगलादेशलाई योपटक समेटिएन तर न्यु डेभलपमेन्ट बैंकमा सदस्य बनाइएको छ । अर्कोपटक उसले पनि सदस्यता पाऊला। बिमस्टेकमा नेपालले सदस्यता आवेदन दिँदा भारतले छेकेको थियो । त्यतिबेला भारतको भनाइचाहिँ भर्खर संगठन हुँदै छ, यसमा साना/ठूला सबै किन चाहियो भन्ने भयो । यो सिद्धान्त बंगलादेशको हकमा पनि लागू भयो कि भन्ने लाग्छ । राजनीतिकभन्दा पनि प्राकृतिक स्रोतहरू असाध्यै छन् ब्रिक्स राष्ट्रहरूमा । ब्राजिलको जनसंख्या २२० मिलियन हो । अमेजन जंगल सिङ्गो भारतभन्दा झण्डै दोब्बर छ ।

ब्राजिल आजका दिनमा विश्वबजार हेर्दा उखु, कफी, पोल्ट्रीमा एक नम्बरमा छ । सन् २०११ मा संसारभर बर्डफ्लु लाग्दा ब्राजिलको पोल्ट्री सुरक्षित छ भनिन्थ्यो । ब्राजिलमा पोल्ट्रीमा सुरक्षा संवेदनशीलतामा असाध्यै ध्यान दिने गरिन्छ । फार्मका कुखुरामा संक्रमण नफैलियोस् भनेर अवलोकन गर्न जानेले २ दिन क्वारेन्टाइन बस्नुपर्छ र सरसफाइलाई प्राथमिकता दिइन्छ । त्यस कारणले विश्वभर बर्डफ्लु फैलिँदा पनि ब्राजिलका पोल्ट्री फार्म सुरक्षित रहेका थिए । अमेरिकी अर्थतन्त्र, जी–७ को अर्थतन्त्र, युरोपको अर्थतन्त्र हेर्दा ब्रिक्सले ३०–४० प्रतिशत जनसंख्या र ३३ प्रतिशतभन्दा माथि विश्व अर्थतन्त्रको प्रतिनिधित्व गर्छ । जी– ७ औद्योगिक देशहरूको संस्था भयो भने ब्रिक्स विकासशील राष्ट्रहरूको संस्था भयो । जहाँ स्रोत र खपत पर्याप्त छ । त्यसैले, डिडलराइजेसनको कुरा उठेको हो । डिडलराइजेसनको क्रममा रुस र भारतले आफ्नो मुद्रामा व्यापार गर्ने भनिरहेका छन्, केही अभ्यास त भइसकेका पनि छन् । मुद्रामा ब्रिक्सको आर–५ भनिएको छ, ब्रिक्सको साझा मुद्रामा भने सहमति जुटेको छैन । यद्यपि, ब्रिक्सले दक्षिण–दक्षिण जोड्ने भनिएको छ ।

विद्युत् विकास आयोगले एकैचोटि १४ वटा अनुमतिपत्र खारेज गर्दा ब्राजिलियन कम्पनीको पनि खारेज गरिदियो । भारतीय प्रधानमन्त्री मोदी नेपाल आउँदा तल्लो अरुण दक्षिणा दिइयो । यस कारण ब्राजिल चिढियो

सन् १९६२ को चीन–भारतको लडाइँअघि चीन र भारत भाइ–भाइ भन्थे । तर, अहिले त्यो अवस्था छैन । चीन र भारतको सम्बन्धमा चिसोपन आएको बेला १५औँ शिखर सम्मेलनमा दक्षिण अफ्रिकामा मोदी र सी चिनफिङले गोप्य रूपमा भेट गरेका छन् । चीन र भारतको १२५ विलियनको व्यापार छ, त्यसरी हेर्दा प्रतिस्पर्धा र सहकार्य सँगसँगै छ ।

रुस र साउदी अरब पेट्रोलियम पदार्थ उत्पादनमा धनी छन् । ब्राजिलमा पनि तेलको भण्डार अथाह छ । यूएई, साउदी अरब, इरान, रुस र ब्राजिललगायतका तेलका भण्डार भएको देशहरू ब्रिक्समार्फत एक स्थानमा उभिनु त रोचक छ नि ?

हो, यी देशहरूको आर्थिक सूचक हेर्नुभयो भने योगदान ट्रिलियनमा छ । सबैभन्दा कमजोर इथियोपिया मात्र होला । भारत क्वाडमा पनि सदस्य रहेको, अमेरिकाप्रति झुकाव राख्ने भएकाले ब्रिक्स सदस्य विस्तारमा रुचि थिएन । भ्लाम्दिर पुटिन सम्मेलनमा नभए पनि उनको प्रभाव थियो । सदस्यता थप गर्ने विषयमा भोटिङ नै भएको थियो भनेर अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले उल्लेख गरिरहेका छन् । यसरी थपिएका मुलुकहरूको अर्थतन्त्र तेलको हिस्सा निकै महत्त्वपूर्ण छ । त्यसैले, ऊर्जा संकटको विश्वराजनीतिमा ब्रिक्स महत्त्वपूर्ण हुने देखिएको छ ।

डिडलराइजेसन सम्भावना कत्तिको देख्नुहुन्छ ?

नेपाल र भारतबीच डिजिटल मुद्रामा कारोबार गर्ने भनिएको छ, त्यसो भन्नुको अर्थ भारतको मुद्रा नेपालमा चलाउने भन्न खोजिएको हो । एकबेला तिब्बतमा नेपाली मुद्रा चल्थ्यो । यी सबै सन्दर्भको अर्थ व्यापारको माध्यम भनेकै मुद्रा हो । अहिले विश्व अर्थतन्त्रमा डलरको दबदबा छ, ब्रिक्सको अवधारणा भनेको बहुमुद्रा चलाउने हो । सबै देशले आ–आफ्नो मुद्रा चलाउने वा एक समूह मिलेर एउटै मुद्रा चलाउनु भनेको अमेरिकाका लागि ठूलो चुनौती हो । हामीले कार्ड वा जे माध्यमबाट डलरको कारोबार गरे पनि पैसा त अमेरिकामा थुप्रिरहेको छ । पैसा अमेरिकामा नै छ । उसैले लगानी गरिरहेको छ । अमेरिकाले सित्तैमा पैसा कमाइरहेको छ भन्ने बुझेपछि ब्रिक्सले सदस्य थपेको हो र डिडलराइजेसनको कुरा गरेको हो । अहिले भारत, रुस, चीन, साउदी अरब, ब्राजिल, अर्जेन्टिनालगायतका देशले आफ्नो व्यापार सकेसम्म डलरको विकल्पमा आफ्नै पैसामा गर्ने प्रयास गरिरहेका छन् । त्यो प्रयासले गर्दा डिडलराइजेसन तत्काल सम्भव नभए पनि विकासशील देशहरूले प्रयास गरिरहेका छन् भन्ने सन्देशचाहिँ प्रवाहित भएको छ ।

अमेरिकन समूहकै साउदी अरेबिया, यूएईलगायतका देशहरू ब्रिक्समा प्रवेश गर्ने भएपछि अमेरिकी प्रभाव ब्रिक्सभित्रै पर्ने होला नि ?

साउदी, यूएई मात्र होइन, भारत पनि अमेरिकी हितविपरीत गइहाल्दैन । भारतका परराष्ट्रमन्त्री एस जयशंकरले रणनीतिक स्वायत्तताको कुरा गरिरहेका छन्, यो भनेको आफ्नो देशका लागि आवश्यक पर्ने चीज स्वतन्त्र रूपमा आयात गर्न पाउनुपर्छ भन्ने हो । भारतको प्रस्ट भनाइ छ, रुसबाट सस्तोमा तेल किन्न पाइन्छ भने किन्न पाउनुपर्छ, यसले गर्दा अमेरिका चिढिनु भएन । त्यसैले, विश्वमा अहिले रणनीतिक स्वायत्तताको कुरा प्रबल भएर आएको छ । त्यस कारणले नै साउदी र इरान, इरान र यूएईबीच सम्बन्ध सुधार भएको छ । रुस र भारतले व्यापार गरिरहेका छन् । अमेरिकी प्रभाव ब्रिक्सभित्र पर्नेभन्दा पनि अमेरिका मात्रै होइन, अन्यत्रबाट पनि स्रोत जुटाउनुपर्छ र सम्बन्ध विस्तार गर्नुपर्छ भन्ने मनोविज्ञानले काम गरेको चाहिँ देखिन्छ ।

आजका दिनमा नेपालले पनि त्यसो गर्न सम्भव छ ?

मूलतः नेपालसँग हिम्मत चाहिन्छ । भूराजनीतिक सन्तुलन मिलाउन सक्ने राजनीतिक निर्णय चाहिन्छ । केही समयपहिला इरानबाट तेल सिधै नेपाल ल्याउने कुरा भएको थियो । ब्राजिलका लागि इरानी राजदूत फर्केपछि इरानी तेलसम्बन्धी संस्थाका सर्वोच्च पदमा पुगे । उनले विकासशील राष्ट्रलाई कच्चा तेल दिन्छु भन्दा नेपालले हिम्मत गरेन । त्यसो भएको भए नेपालले सस्तो तेल पाउँथ्यो । अहिले भारतसँग निर्भर हुनुपर्ने बाध्यता छ ।

पेट्रोलियम पाइपलाइन बनाउँदा नेपालले भारतीय बजारबाट मात्र तेल ल्याउने सहमति भएको छ । यो वास्तवमा हामी गम्भीर नहुँदाको परिणाम हो । भारतीय नाकाबन्दीको बेला चीनसँग पेट्रोलियम पदार्थ खरिद गर्ने सहमति भएको थियो । भारतले हामीलाई अहिलेसम्म चारपटक नाकाबन्दी लगायो । सन् १९९० मा नाकाबन्दी लाग्दा मरिचमान सिंह प्रधानमन्त्री थिए । भारतीय नाकाबन्दीको तोडमा हरेक वर्ष हजार मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्ने भन्यौँ, भारतले नाकाबन्दी खुला गरेपछि बिर्सियौँ । अनि, २०७२ सालको भूकम्पपछि अर्कोपटक भारतले नाकाबन्दी लगायो । त्यतिबेला चीनबाट पनि तेल ल्याउँछौँ भनियो, जब नाकाबन्दी खुल्यो, हामीले सबै बिर्सियौँ । वास्तवमा त्यसले हाम्रो क्षमता र नियतमै प्रश्न उठाउँछ ।

नेपाल–ब्राजिलको कुरा गरौँ । नेपालसँग खासै व्यापारिक र राजनीतिक सम्बन्ध नभएको ब्राजिलमा दूतावास खोल्नुको कारण के थियो ? आज पनि प्रश्न उठिरहेको छ । राज्यको खर्च कटौटी गर्न ब्राजिलको दूतावास बन्द गर्नुपर्छ भन्नेसम्म आवाज उठिरहेको छ । वास्तवमा ब्राजिलमा दूतावास चाहिने हो र ?

सन् २०१० मा म ब्राजिलका लागि पहिलो राजदूत भएको थिँए । त्यतिबेला संसदीय सुनुवाइ विशेष समितिमा यही प्रश्न उठेको थियो । ठूलो धनराशि खर्च हुन्छ भन्ने प्रश्न आयो । इथोनिक आयल, हाइड्रो, कृषि उत्पादन, नगदे बालीमा अगाडि रहेको ब्राजिलबाट लगानी ल्याउन सकिन्छ भन्दा त्यति टाढाको देशबाट कसरी लगानी आउँछ भनेर सांसदहरू विश्वास गर्नु हुन्थेन । मैले त्यतिबेला भनेको थिएँ– संसार नै एउटा गाउँ भएको अवस्थामा ब्राजिलबाट लगानी डोकोमा बोकेर ल्याउने हो र ? एक क्लिक गर्दा आउने आउँछ, जाने जान्छ ।

ब्राजिलमा सहकारीमार्फत कृषि उत्पादन बैंकमा राखिन्छ । डिसेम्बरमा बैंकमा राख्न जानुस् । गुणस्तर परीक्षणपछि कुन महिनामा लिने हो, त्यो महिनामा सोही गुणस्तरको सामान फिर्ता गरिदिन्छ । पैसा राखेजस्तो ब्याज लिन्छ, बजारमा महँगो समयमा निकालेर बेच्न पाउनुहुन्छ ।

मेरो उक्त जवाफमा सबै सांसदहरू हाँसेका थिए । भोलिपल्ट पत्रिकामा प्राथमिकताका साथ समाचार पनि छापिएको थियो । हेर्नुहोस्, ब्राजिलको कफीको बार्गेनिङ जर्मनीमा हुन्छ । ब्राजिलको चिनीको बाली नै किनिने रहेछ । त्यो रसियामा डिल हुने रहेछ । इरानको कार्पेट लण्डनमा किन्न जानुपर्छ । हाम्रो यार्सागुम्बा सिंगापुरमा किन्न पाइन्छ । अर्थात्, विश्व अर्थतन्त्र यसरी विस्तारित र विविधीकरण भइरहेको छ ।

ब्राजिलले सहकारी क्षेत्रमा असाध्यै राम्रो गरेको छ । म राजदूत भएको समयमा तीनवटा सम्झौता गरेको थिएँ । एउटा प्राविधिक सहयोगको सम्झौता भयो । दोस्रो, डिप्लोम्याटिक र अफिसियल राहदानीमा दोहोरो भिसा नचाहिने सम्झौता भयो । तेस्रो, कन्सल्टेन्सी मेकानिज्म खडा गर्ने सहमति भएको थियो । एकअर्कालाई केके सहयोग गर्न सकिन्छ भनेर वर्ष/वर्ष दिनमा बैठक बस्ने गर्थ्यो । अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा एकअर्कालाई सघाउने सहमति पनि भएको छ । त्यही सहमतिअनुसार ब्राजिलले अर्जेन्टिना, पाराग्वे, चिलीसँग सम्झौता हुँदाहुँदै अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा नेपाललाई सघाउने निर्णय गरेको छ । अतिकम विकसित देशहरूका लागि सहायता दिने, कार्पेटमा ५ प्रतिशतसम्म भन्सार लगाउने सहमति गरेको छ, यद्यपि, अहिलेसम्म ब्राजिलले त्यो सुविधा दिएको छैन । नेपाली कार्पेटमा २० प्रतिशत कर लगाएको कारणले प्रतिस्पर्धा गर्न सकिएन । हाइड्रोमा ब्राजिललाई नेपाल ल्याउँछु नै भनेर गएको थिएँ । नेपाल र ब्राजिलबीचको ऊर्जा र प्राकृतिक ग्यासमा सहकार्य गर्ने प्रयास भएको थियो, त्यो सहमति हुन सकेन ।

तल्लो अरुण जलविद्युत् आयोजना ४ सय मेगावाटको थियो । त्यो परियोजना करिब दुई विलियन डलरको प्रोजेक्ट थियो । उक्त परियोजनाका लागि ब्राजिलको सबैभन्दा ठूलो हाइड्रो पावर कम्पनीको टोली नेपाल आएर लामो समय काम गर्‍यो । उसले हाइड्रो पावर परियोजना अगाडि बढाउनका लागि प्राविधिक अध्ययन पनि गरेको थियो । त्यस क्रममा उसले पानीले खियाउने बाँध बनाउँदा घनत्व कति छ भनेर परीक्षण पनि गरेको थियो । त्यहीबीचमा अरुण तेस्रो भारतले लियो । तल्लो अरुण तटीय क्षेत्रमा रहने भयो । त्यसपछि पनि ब्राजिलको कम्पनीले वातावरणीय प्रभाव मूल्याकंन गर्न १८ महिनाको समय माग्यो । नेपालले १ वर्षको समय दियो । अरुण तेस्रो बनिसकेपछि त्यसको फङ्सनिक र वाटर डिस्चार्ज कति छोड्छ हेर्नुपर्छ भनेर ब्राजिलियन कम्पनीले डिस्चार्ज गर्ने क्वान्टमको लग इन उपलब्ध गराइदिनुपर्‍यो भनेको थियो । भारतीय कम्पनीले गर्छु/गर्छु भन्ने तर विवरण नदिने गर्दा ब्राजिलियन कम्पनीको म्याद सकियो । त्यसपछि विद्युत् विकास आयोगले एकैचोटि १४ वटा अनुमतिपत्र खारेज गर्दा ब्राजिलको कम्पनीको अनुमति पनि खारेज गरिदियो । भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी नेपाल आउँदा तल्लो अरुण दक्षिणा दिइयो । यस कारण ब्राजिल चिढियो ।

ग्रास पावरका १४ हजार किलोवाटसम्मका परियोजना सञ्चालनमा छन् । जलविद्युत् परियोजना त कति छन् कति । उनीहरूले चिलीदेखि अफ्रिकासम्म लगानी गरेका छन् । नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री डा बाबुराम भट्टराई ब्राजिल जाँदा प्राधिकरण कम्पनीको प्रमुखसँग भेट गराएको थिएँ । ग्रासपावरले तल्लो अरुण सकिनेबित्तिकै अरु परियोजनामा पनि काम गर्ने भनेको थियो । प्रधानमन्त्री भट्टराईलाई ब्रिफिङ पनि भएको थियो । तर, नेपालको आन्तरिक समस्याका कारण ब्राजिललाई लगानीमा निरुत्साहित बनाइयो । यद्यपि, तल्लो अरुणको नाममा नेपालमा भएको लगानी अन्तर्राष्ट्रिय अदालतबाट भए पनि असुल गर्ने भनेको छ ।

ब्राजिलको विद्युत् कम्पनीको प्रसारणलाइनमा पनि लगानी छ । त्यसैले, ढल्केबर–मुजफ्फपुर प्रसारण लाइनमा पनि ब्राजिलले लगानी गर्ने कुरा अगाडि बढेको थियो । नेपालमा लगानी गर्न आउने भनेको टाढाबाट आउनुपर्ने भएकाले, लगानी र समय अधिक खर्च हुने सम्भावना रहेकाले नेपालको आन्तरिक राजनीति थाहा छैन, ठूला देश चीन र भारतको बीचमा रहेकोे नेपालको भूराजनीतिमा हामी टिक्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्ने दुविधा थियो । प्रविधि, आइडिया, इकोनोमीको कुरा मात्रै होइन, सिङ्गो दक्षिण अमेरिकाका लागि नेपाली दूतावास ब्राजिलमा चाहिन्छ । नेपाली नपुगेको देश छैन, चिलीमा मात्रै ३०० भन्दा बढी परिवार छन्, त्यहाँ संकटा मन्दिरका पुजारीहरूसमेत छन् । अर्काे, हाइटीमा नेपालबाट गएका शान्ति सेनालाई त्यहाँका विद्रोहीहरूले अपहरण गरेर लगे । अपहरणमा परेकालाई छुटाउन राम्रै प्रयास गरियो । पानामाहुँदै अमेरिका जाने क्रममा पानामा च्यानल तर्दातर्दै ९५ जना नेपाली पक्राउ परेछन् । उनीहरूलाई छुटाउन पानामाका राजदूतसँग चिनजान भएकाले मलाई सजिलो भयो । दक्षिण अमेरिकामा धेरै नेपाली छन् । उनीहरूको कन्सुलर लिगल काम हेर्ने दायित्व ब्राजिलमा रहेको दूतावासकै हो ।

संसारको सातौँ ठूलो अर्थतन्त्र भएको देश ब्राजिलबाट के–के फाइदा लिन सकिन्छ त ?

हामीले ब्राजिलबाट आर्थिक मात्र होइन, प्राविधिक रूपमा पनि सहयोग लिन सक्छौँ । कृषिमा प्रविधिको प्रयोग लोभलाग्दो छ । कृषि र सहकारीमा सहयोग गर्ने एमओयू तयार भएर पनि सम्झौता हुन सकेन । हाम्रो उत्पादन कहीँ बढी हुन्छ, कहीँ घटी हुन्छ । ब्राजिलमा एकनासको उत्पादन हुन्छ । अनि, सहकारीमार्फत कृषि उत्पादन बैंकमा राखिन्छ । डिसेम्बरमा बैंकमा राख्न जानुस् । गुणस्तर परीक्षणपछि कुन महिनामा लिने हो, त्यो महिनामा सोही गुणस्तरको सामान फिर्ता गरिदिन्छ । पैसा राखेजस्तो ब्याज लिन्छ, बजारमा महँगो समयमा निकालेर बेच्न पाउनुहुन्छ ।

ब्राजिलियन एक टोली नेपाल ल्याएर मैत्रीपूर्ण खेल खेलाउने र त्यही मौकामा पेलेलाई पनि नेपाल उतार्न पाए गज्जब हुन्थ्यो भन्ने लागेर साउपाउलोमा पेलेलाई भेट्न गएँ । पेलेको वर्षौंसम्मको सेड्युल प्याक हुँदोरहेछ ।

हाम्रोमा सप्लाई चेनको असन्तुलन छ । ब्राजिलको सफल कथा त्यही मोडलमा नेपालमा लागू गर्ने हो भने किसानलाई अधिकतम लाभ हुन्छ । ब्राजिल मकै, भटमास उत्पादनमा अगाडि छ । कृषिमा त्यहाँको प्रविधि ल्याउन सकियो भने अधिकतम लाभ हुन्छ । उनीहरूले स्याटेलाइटबाट खेती गर्छन् । भटमास रोप्नुपर्‍यो भने स्याटेलाइटबाट हेरेर जहाँ मल छैन, त्यहाँ मात्र मल हाल्ने गरिन्छ, हामी चारैतिर मल हाल्छौँ ।

सबैतिर मल हाल्दा एकातिर मल खेर जाने, अर्कातिर बढ्ता भएर बाली बिग्रिने पनि हुन्छ । तर, ब्राजिलमा स्याटेलाइटबाट खेती गर्दा त्यस्तो समस्या हुँदैन । ब्राजिलमा मकै, भटमासमा कीरा लाग्दैन । हाम्रोमा फलाएपछि कीरा लाग्छ तर, उनीहरूकोमा बिउबाटै कीरा नलाग्ने प्रविधि छ । यो प्रविधि नेपाल भित्र्याउन पहल गरेको थिएँ । त्यसैगरी, एड्स सबैभन्दा पहिला ब्राजिलमा पत्ता लागेको हो, एड्सको प्राकृतिक औषधि नेपाललाई दिन्छु भनेको थियो । नेपालमा पत्राचार गरेको जवाफ नै आएन । ब्राजिलको चुनाव अन्यन्तै मितव्ययी छ । एकै दिनमा मतपरिणाम आउँछ । ब्राजिलले चुनावसम्बन्धी प्रशिक्षण भारतलाई समेत दिने गरेको छ ।

ब्राजिलले नेपाललाई आवश्यक भोटिङ मेसिन दिन्छु भनेको थियो । तर, नेपाल सरकारले चासो देखाएन । ब्राजिलको पोल्ट्रीको उत्पादन विश्वभर सप्लाई हुन्छ । हाडहरू चीनले लैजान्छ । ब्राजिलको पोल्ट्रीले भारत, श्रीलंका, बंगलादेश, युरोप, जापान, खाडी राष्ट्रको बजार धानेको छ । नेपालमा पनि भित्र्याउने कुरा गरेँ । छाती र खुट्टाको मासु १.५ डलरमा हङकङमा पुग्दो रहेछ । त्यहाँ आउने कन्टेनरको मासु धेरै हुने भएकाले बंगलादेश र श्रीलंकाले आधा/आधा बाँडेर लिँदारहेछन् । मैले कुरा गरेपछि ब्राजिल सरकारले परीक्षणका लागि आवश्यक परिमाणमा दिन्छौँ भनेको थियो । तारे होटल र अन्तर्राष्ट्रिय चेन होटल, रेस्टुराँलाई केन्द्रित गेरर मैले नेपाल भित्र्याउने प्रयास गरेँ तर नेपालमा आन्दोलन नै भयो । नेपालमा पोल्ट्री व्यवसायीहरूले मानेनन् । तपाईंले हुँदाखाँदाको व्यवसाय नै धरापमा पार्ने हुनुभयो भन्न थालियो ।

मेरो प्रस्तावको विरोधमा उर्लेर उत्पादक र दाना व्यवसायी आउनुभयो । मैले केएफसी डिप्लोमेसी गरिरहेको भनेर पत्रपत्रिकामा लेखियो पनि । ब्राजिलमा मैले अतिकम विकसित राष्ट्रको सुविधाअनुसार ड्युटी फ्री गर्दिनुपर्‍यो भनेँ । त्यहाँका संसदले शून्यदेखि ५ प्रतिशतसम्मको करमा नेपाली सामान आयात गर्ने भनेर निर्णय गरेको छ तर, आजसम्म निर्यातका लागि प्रयास नै भएन ।

तपाईंले फुटबल खेलाडी पेलेलाई नेपाल ल्याउने प्रयास पनि गर्नुभएको थियो । किन असफल भयो ?

ब्राजिलियन एक टोली नेपाल ल्याएर मैत्रीपूर्ण खेल खेलाउनुपर्‍यो भनेर प्रयास गरेँ । ब्राजिलको प्रादेशिक टिम आउन तयार थियो । अनि, नेपालमा पत्राचार गरेँ । ब्राजिलियन टोलीलाई इजिप्टले पनि लैजान खोजेको रहेछ । इजिप्टका राजदूतसँग मैले कुरा पनि गरेको थिएँ, इजिप्टसम्मको खर्च उसले ब्यहोर्ने र त्यहाँबाट नेपाल आउँदा लाग्ने खर्च नेपालले ब्यहोर्ने भन्ने अनौपचारिक सहमति पनि भएको थियो । तर, नेपालबाट पत्रको जवाफ नै आएन । त्यही मौकामा पेलेलाई पनि नेपाल उतार्न पाए गज्जब हुन्थ्यो भन्ने लागेर साउपाउलोमा पेलेलाई भेट्न गएँ । पेलेको वर्षौंसम्मको सेड्युल प्याक हुँदोरहेछ । मैत्रीपूर्ण खेलको ट्रफी पेलेको हातबाट दिने कार्यक्रम राख्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेको थियो । पेलेले मलाई नेपाल जान मन छ भनेका पनि थिए । उनले भनेका थिए– ड्रिमल्यान्ड हो– नेपाल भ्रमण गर्ने ठूलो अभिलासा छ तर मेरो सेड्युलले पनि दिँदैन, एक वर्ष टाइट छ । स्वास्थ्यले पनि साथ दिइरहेको छैन ।

अर्जेन्टिनाका राष्ट्रपतिलाई ओहोदाको प्रमाणपत्र बुझाएर बाहिर निस्कँदै गर्दा मिडियाले घेरिहाले । उनीहरूले नेपालीप्रति हाम्रो हार्दिकता छैन भनेर प्रस्टै संकेत गरेका थिए । र, उनीहरूले टेलिभिजनमै पनि हार्दिकता देखाएनन् ।

यता, मलाई नेपालबाट पत्रको जवाफ पनि आएन । त्यसले गर्दा ब्राजिलको फुटबल टिम नेपाल ल्याउने प्रयास पनि असफल भयो । ब्राजिलको टिम नेपाल ल्याउन पाएको भए भोलिका लागि फुटबल विकासमा सहकार्य गर्न बाटो खुल्थ्यो ।

अर्जेन्टिना पनि कूटनीतिज्ञ भएर पुग्नुभएको थियो । फोकल्यान्डको युद्धपछि अर्जेन्टिनी नजर नेपालीप्रति नकारात्मक छ । तपाईं कूटनीतिज्ञ भएर पहिलोपटक त्यहाँ पुग्दा कस्तो प्रतिक्रिया पाउनुभयो ?

ओहोदाको प्रमाणपत्र पेस गर्न ब्राजिलबाट अर्जेन्टिना गएँ । अर्जेन्टिनाका राष्ट्रपतिलाई ओहोदाको प्रमाणपत्र बुझाएर बाहिर निस्कँदै गर्दा मिडियाले घेरिहाले । उनीहरूले नेपालीप्रति हाम्रो हार्दिकता छैन भनेर प्रस्टै संकेत गरेका थिए । र, उनीहरूले टेलिभिजनमै हार्दिकता देखाएनन् । हुन त, नेपालीहरू अर्जेन्टिनामा बसेका छैनन् । सन् १९८२ मा फोकल्यान्डको युद्धमा नेपाली आएर हरायो भन्ने उनीहरूलाई लागेको छ । गोर्खालीले कत्तिको हत्या गरे, सबैका मनमा त्यो अझेसम्म बिझिरहेको रहेछ । नेपाल ‘ल्यान्ड अफ गोर्खा’ भन्दा रहेछन् । एक हिसाबले गोर्खा सफ्ट पावर पनि हो, सगरमाथा, गौतम बुद्धको देश भनेजस्तै । तर, अर्जेन्टिनाको हकमा नकारात्मक छवि रहेछ ।

विश्वका हिमालहरू आरोहणका क्रममा रहेका सेभेन सिस्टरका केही नेपाली महिलाले आइरिस माउन्टेन पनि चढेछन् । उक्त सफलतापछि अर्जेन्टिनामा मलाई पनि बोलाए । उक्त कार्यक्रममा अर्जेन्टिनीको तारिफ पनि गरियो । त्यस मौकामा नेपालीहरू सैनिकको रूपमा विभिन्न देशमा जान्छन्, सो देशबाट गएका सम्बन्धित देशको सैनिक हुन् भन्ने कुरा गरियो । नेपालीहरू नेपालबाट आएका होइनन् भनेर पनि भनियो । भोलिपल्ट त्यहाँका मिडियामा पनि राम्रो कभरेज भएको थियो । त्यतिबेला नेपाको निकै सकारात्मक प्रचारप्रसार भएको थियो ।

केही समयपछि अर्जेन्टिनाका उपराष्ट्रपतिले परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत बोलाउनुभयो । नेपालबाट अनुमति पाएपछि म भेट्न गएँ । मलाई एउटा चिट्ठी दिइयो । एक जना अर्जेन्टिनी महिला पोखराको जेलमा रहिछिन् । उनको नेपाली ब्वाइफ्रेन्डको पोखरामा रातको समयमा तीन तलामाथिबाट खसेर मृत्यु भएको रहेछ । मृतकको कपडा ती महिलाको डेरामा भेटिएको रहेछ । त्यही अभियोगमा उनी जेल परिछिन् । यसलाई छुटाइदिनुहोस् भनेर उपराष्ट्रपतिबाट अनुरोध भयो ।

नेपालमा उक्त पत्रअनुसार अनुसन्धान भयो । ती महिलालाई खासमा शंकाकै भरमा जेलमा राखिएको रहेछ । त्यसमा थप अनुसन्धान भएपछि उनी छुटिन् । नेपालबाट उनलाई फर्काएपछि अर्जेन्टिनामा निकै ठूलो विषय बन्यो । नेपालको विषयमा सकारात्मक समाचारहरू प्रकाशित भएका थिए । यति धेरै सञ्चारमाध्यमले कभरेज गरेका थिए कि त्यसले नेपालप्रतिको पुरानो भाष्य एक हदसम्म मेटिएको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, भदौ १४, २०८० १५:४०