ब्राण्डेड शहर, लोकल रहर

A+ A A-

काठमाडौंको बुढानिलकण्ठस्थित पार्क भिलेज रिसोर्ट परिसरमा शनिबार र आइतबारको माहोल अलि फरक हुने गर्छ । निकै ठूलो भीड नै देखिन्छ । तर, यस्तो भीड रिसोर्टका ग्राहकको भने होइन ।

भीडमा उभिएकाहरूको हातमा झोला हुन्छ । रिसोर्ट परिसरमै विभिन्न स्टल राखिएका हुन्छन् । यो भीड लोकल सामान किन्ने र लोकल सामान बेच्नका लागि राखिएको स्टल हो ।

नेपाली मात्रै होइन, विदेशी नागरिक पनि नेपालका स्थानीय (लोकल) खाद्यान्न किन्न यसरी जम्मा हुने गरेका छन् । जसरी जुम्लाको स्थानीय मार्सी चामलको चर्चा देशभर फैलियो ।

इलामबाट लोकल सामान ल्याएर सो ठाउँमा बेच्दै गरेकी लता अधिकारीलाई भने सामान बेच्न भ्याइनभ्याइ छ । लता लोकल मुस्कानले स्वागत गर्दै दाल, चामल, अचार, अलैंची लगायत लोकल सामग्री बेचिरहेकी हुन्छिन् ।

परिवार नै लोकल सामग्री व्यापारी
लता अधिकारी मात्र होईन उहाँका श्रीमान् जगत अधिकारी पनि लोकल अर्थात् अर्गानिक साम्रगीको व्यापार गर्छन्। पछिल्लो समय लोकल सामग्रीको आर्कषण बढेपछी परिवार नै लोकल तथा अर्गानिक सामग्रीको व्यापारमा लागेको उनी बताउँछन् ।

लोकल सामाग्री भन्नेबित्तिकै मुखमा पानि नआउने को होला र ? लोकल सामग्रीलाई मन नपराउने को होला ? चाहे नेपाली होस् या बिदेशी ।
पछिल्लो समयमा मानिसहरू लोकल सामाग्री भन्ने बित्तिकै हुरुक्कै हुने गरेका छन् । लोकल चिज भन्ने बित्तिकै मानिसहरू जति पनि पैसा तिर्न तयार हुन्छन् ।

लोकल सामग्रीको चाहना फेसन पनि बन्न थालेको छ । तरकारी, फलफूल लगायत अन्य सामाग्रीहरूमा विषादीको प्रयोग बढ्दै जाँदा लोकल सामाग्रीको माग नहुने कुरै भएन् ।

मानिसहरू स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले पनि अर्गानिक चिजहरूको प्रयोग गर्ने गरेका छन् । आजकाल मानिसहरू मिल्नेसम्मको हरेक सामाग्रीमा लोकलपन खोज्ने गर्दछन् ।

लोकल सामग्रीको लोकप्रियता कस्तो छ भन्ने थाहा पाउन तपाईँ अन्त जानै पर्दैन । कलंकीस्थित खसी बजार नै काफी छ ।

मानिसहरू सकेसम्म पहाडबाट आएको र हेर्दा लोकल देखिने खसीहरू छानिरहेका हुन्छन् । गोरखाबाट बसाइँ सरी काठमाडौं आएका कृष्ण बगाले आफू गाउँमा हुर्किएको र लोकल खसीको स्वाद मीठो हुने भएकाले पनि लोकल सामाग्रीप्रति आफ्नो रहेको बताउँछन् ।

स्वाद मीठो । स्वास्थ्यलाई पनि फाइदा । त्यसैको प्रभाव हो, लोकलप्रतिको आकर्षण ।

खसीबजार त एउटा उदाहरण मात्र हो । अचेल लोकलप्रतिको चासो धेरै बढेको छ । पछिल्लो समयमा लोकल चिजहरूको आर्कषण यसरी बढेको छ की मानिसहरू बिदाको समयमा आफ्ना साथीहरूसँग जम्मा भई लोकल खाना खानाका लागि घरबाट निकै टाडासम्म पुग्छन् ।

बुवाआमाले पनि आफ्ना सन्तानहरूलाई लोकल सामग्रीको स्वाद चखाउन र सहरको भीडभन्दा केही फरक वातावरण चिनाउन पनि यसरी बाहिर लाने गरेको पाइएको छ ।

गोरखाको कुरिनटार नजिकैकोे रिभर फन गेष्ट हाउसका सञ्चालक शंकर अधिकारी पनि पछिल्लो समय विदेशी पर्यटकहरू मात्र नभई नेपालीहरूले पनि लोकल खानेकुरामा बढी चासो दिएको बताउछन् ।

केही वर्ष पहिले लोकल सामग्रीहरूप्रति विदेशी नागरिकको चासो बढी हुने गरेतापनि पछिल्ला वर्षहरूमा भने नेपालीको पनि उस्तै व्रmेज छ ।

के हो लोकल ?
के हो लोकल अर्थात् अर्गानिक ? लोकललाई कसरी मापन गर्न सकिन्छ ? अबको चुनौति यी र यस्तै कुरामा छ । अर्गानिक सामानका व्यापारी जगत अधिकारीका अनुसार नेपालको सन्र्दभमा अर्गानिक सामग्री छुट्याउने निश्चित आधार छैन ।

ग्राहकले विश्वासकै आधारमा सामग्रीहरू किन्ने गरेका छन् । विशेषतः नेपालको ग्रामिण भेगबाट आउने सामग्रीमा लोकलपन र अर्गानिकपन भेटिने उनको तर्क छ ।

मापन संयन्त्रै छैन
काठमाडौंको पुरानो तथा सबैभन्दा ठूलो तरकारी तथा फलफूल बजार कालिमाटीका बरिष्ठ बजार सञ्चालन अधिकृत मनोज धितालका अनुसार लोकल तरकारी मापन गर्ने त्यस्तो कुनै बिधि छैन ।

बजारमा आउने तरकारीको रङ, त्यसको वजन, मौसमी अवस्था र बिउबिजनको अवस्थाले पनि अर्गानिकतालाई मापन गर्न सकिन्छ ।
तरकारीमा विषादी नै प्रयोग नगरे पनि माटोमा भएको अम्लीयपन, त्यहाँको हावापानी र प्रयोग गरिएका बिउहरूले प्रभाव पार्छ । कालिमाटी बजारमा भित्रने तरकारीलाई पछिल्लो समय खान हुने र नहुनेसम्म छुट्याउन भने सकिने उनी बताउछन् ।

स्थानीय उत्पादन र विषादी
पहिला तराई तथा भारतबाट आउने तरकारीमा अत्याधिक मात्रामा विषादीहरू प्रयोग हुने र खान नहुने अवस्था थियो । विगत दुई वर्षयता यो नियन्त्रण आएको छ ।

बजारमा अहिले कुनै पनि कुरा खान योग्य छ कि छैन भन्ने कुरालाई मात्र ध्यान दिईन्छ । तर लोकलपन अर्थात अर्गानिकताको परीक्षणका लागि कुनै पनि निश्चित संयन्त्र वा निकाय पनि नभएको अधिकृत धितालको भनाई छ ।

बजारमा आउने ग्राहकहरूमध्ये व्यापारीले भन्दा व्यक्ति व्यक्ति मिलेर लोकल खसी, लोकल कुखुरा किनेर खाने वा वनभोजतिर लाने गरेको पनि व्यापारीहरू बताउँछन् ।

लोकल सामग्रीहरूको मुल्य अन्य सामग्रीको भन्दा बढी पर्ने भएकाले व्यापारकै लागि लोकल सामग्री मात्रै राख्नु त्यति फाइदाजनक नहुने पनि उनीहरू बताउँछन् ।

लोकलको प्रयोग
ठुलो मात्रामा व्यवसाय गर्ने विभिन्न होटल व्यवसायी, पार्टि प्यालेस, होस्टेलहरूले भने भने लोकल सामग्रीको माग गरेको देखिदैन् ।
लोकल सामग्रीको मुल्य अन्य सामग्रीको तुलनामा बढी पर्ने भएकोले पनि त्यस्ता सामाग्रीको माग कम भएको हो ।

व्यवसायीहरूलाई ठूलो परिणाममा सामग्रीको आवश्यकता पर्ने भएकोले लोकल सामग्रीले मात्र ग्राहकका आवश्यकता परिपूर्ति गर्न नसकिने व्यवसायीहरू बताउँछन् ।

विश्वासको आधार व्यापारीमात्रै
लोकलपन नाप्ने कुनै पनि संयन्त्र नहुदा उपभोक्ताले व्यापारीकै विश्वासमा सामान किन्छन् । लोकल सामग्रीको उपभोग फेशन बनेको छ । लोकलपन मापनको कुनै उपकरण र जनशक्ति नै छैन ।

खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागका अनुसार सरकारले लोकलपन मापनको लागि खासै ध्यान दिएको छैन ।

विभागका खाद्य अनुसन्धान अधिकृत सन्तोष दाहालका अनुसार सरकारको तर्फबाट खाद्य सामग्रीमा विषादीको मात्रा मापन गर्ने कार्य मात्र गरिन्छ । मापदण्ड अनुसार प्रयोग गर्न उचित भएमा मात्र प्रयोगको लागि सिफारिस गर्ने गरिएको छ ।

ग्राहकमा लोकल वा अर्गानिक सामग्रीको माग बढ्दै जाँदा सरकारले यस विषयमा कुनैपनि तदारुकता नदेखाउनुले उपभोक्तालाई भने समस्या परेको छ । लोकल सामग्रीको क्रेज यसरी नै बढ्दै गएमा ग्राहकको माग र आपूर्तिलाई सन्तुलन मिलाउन हम्मे पर्ने व्यापारीहरु बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन ९, २०७५ १९:३२