‘चुरोट सेवन गरेर मात्रै दम वा फोक्सोको क्यान्सर हुने भन्ने हुँदैन’

A+ A A-

मानिसलाई जिउनका लागि चाहिने अक्सिजन फोक्सोले श्वासको माध्यमबाट रगतमा पठाउने काम गर्छ । वायु मण्डलमा भएको हावा जसमा अक्सिजन मिसिएको छ, त्यो दूषित छ भने त्यसले फोक्सोलाई असर पुर्‍याउने गर्छ ।

सामान्यतया एउटा मानिसले सरदर एकपटक श्वास लिँदा ५०० एमएल हावा भित्र लिने गर्छ । र, एक मिनेटमा १६ पटक श्वास लिन्छ । त्यही एक मिनेटभित्रमा एक जना व्यक्तिले सरदर ८ देखि १० लिटर हावा फोक्सोभित्र लिने र बाहिर फाल्ने गर्छ ।

यति धेरै हावा फोक्सोले हरेक मिनेटमा लिने र फाल्ने गरिरहेको हुन्छ, त्यही हावा प्रदूषित हुँदा त्यसले फोक्सोको स्वास्थ्य (लङ्स हेल्थ)मा कसरी नकारात्मक असर पुर्‍याउँछ ।

अहिलेको अवस्थामा दुईवटा कुरा छन्, एउटा वायु प्रदूषण र अर्को धूमपान । यसमा हावा वा वायु प्रदूषणको कुरा गर्नु सधैँ बाह्य (आउट डोर) वायु प्रदूषणको कुरा गर्छौं । तर, घरभित्र हुने प्रदूषणको कुरा गर्दैनौँ । जसलाई हामी ‘इनडोर एयर पोलुसन’ भन्ने गरेका छौँ ।

वायु प्रदूषण अहिलेको जल्दोबल्दो विषय हो, जसका कारण संसारभर ४० लाखभन्दा बढी व्यक्तिले मृत्युवरण गर्नुपर्ने भएको छ ।

नेपालमा पनि पछिल्लो ५ वर्षयताको अवस्था डरलाग्दो छ । वायु प्रदूषण नाप्नका लागि ग्यासमा हुने तत्त्व लिइन्छ । जसलाई इयर क्वालिटी इन्डेक्स भन्ने गरिन्छ । इयर क्वालिटी इन्डेक्सअनुसार प्रदूषण १५० भन्दा कम हुनुपर्ने हुन्छ । र, १५० भन्दा माथि गयो भने त्यो हानिकारक हुन्छ । अझै ३०० भन्दा माथि पुग्यो भने त्यो हावा फोक्सोका लागि अति नै घातक मानिन्छ ।

दूषित हावामा के–के हुन्छन् ?

दूषित हावामा एउटा ‘पटिकुल म्याटर’ (पीएम) भन्ने हुन्छ । यो भनेको स–साना धुलाका कणहरू हुन् । जुन कति हाम्रो आँखाले देख्न सक्ने हुन्छन् त कति आँखाले देख्न नसक्ने पनि हुन्छन् । यसलाई पीएक २.५ (माइक्रोन मिटर), पीएम १० भन्ने गरिन्छ ।

वायुमण्डलको हावामा पीएम २.५ को मात्रा धेरै छ भने त्यो शरीर र फोक्सोका लागि हानिकारक हुन्छ । र, अर्को सर्फडाइअक्साइड (एचओ२) ग्यास हुन्छ । यो ग्यासको मात्रा बढी भयो भने पनि घाँटी दुख्ने, बच्चाहरूलाई दम जस्तो अट्याक आउने, छाती घ्यार घ्यार गर्ने, श्वास फेर्न गाह्रो हुने हुन्छ ।

अर्को नाइट्रोजन डाइअक्साइड (एनओ२) हुन्छ । यो धेरै भयो भने दमका बिरामीलाई गाह्रो हुने, छाती र फोक्सोका दीर्घरोगीहरूलाई समस्या हुने, घाँटी खसखस गर्ने हुने गर्छ ।

त्यस्तै, ओजोन (ओ३) भन्ने हुन्छ । वायुमण्डलमा ओजोनको मात्रा धेरै माथि हुने हुन्छ । तर, मानिसहरूको बसोबास भएको ठाउँमा ओजोनको मात्रा धेरै भयो भने यसले पनि श्वासप्रश्वाससम्बन्धी दीर्घकालीन समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ ।

यस्तै, अर्को लिड हुन्छ । यो पेट्रोलियम पदार्थ गाडीको धुवाँबाट निस्किन्छ । यो धेरै हुँदा फोक्सोलाई मात्र नभएर स्नायु प्रणाली र रक्तसञ्चारमा पनि असर पुर्‍याउँछ । यी सबै कुराहरू आउने भनेको धुवाँबाटै हो । फेरि धुवाँ गाडीबाट पनि आउन सक्छ । पेट्रोल तथा डिजेलबाट चल्ने गाडीबाट, फोहोर जलाउँदा, दाउरा बाल्दा, बाटो निर्माण कार्य भइरहेको छ भने पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक धुवाँ निस्कन सक्छन् ।

नेपालको कुरा गर्नुपर्दा वनमा डढेलो लाग्ने समस्या अझ धेरै छ । चैत वैशाखमा जुन डढेलो लाग्छ, त्यहाँबाट उत्पन्न हुने धुवाँमा स्वास्थ्यका लागि घातक मानिएका तत्त्वहरू पाइछन् । जसले गर्दा वायु प्रदूषणमा असर परिरहेको छ । र, स्वास्थ्यमा पनि ।

यो सबै घरबाट बाहिर हुने प्रदूषणको कुरा भयो ।

भित्र प्रदूषण पनि हानिकारक

घरभित्र हुने प्रदूषणको कुरा नेपाली समाजमा गर्नु अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ । प्रायःजसो ग्रामीण क्षेत्रमा दाउरा बालेर खाना पकाइन्छ । उनीहरूले प्रयोग गर्ने भान्छामा हावा ओहोरदोहोर गर्न मिल्ने भेन्टिलेसनको व्यवस्था हुँदैन ।

अहिलेको अवस्थामा दुईवटा कुरा छन्, एउटा वायु प्रदूषण र अर्को धूमपान । यसमा हावा वा वायु प्रदूषणको कुरा गर्नु सधैँ बाह्य (आउट डोर) वायु प्रदूषणको कुरा गर्छौं । तर, घरभित्र हुने प्रदूषणको कुरा गर्दैनौँ । जसलाई हामी ‘इनडोर एयर पोलुसन’ भन्ने गरेका छौँ ।

लामो समयसम्म धुवाँमा बस्दा गृहिणी र स–साना बच्चामा वायु प्रदूषणले पुर्‍याउनेजस्तै असरहरू देखिएका छन् । विभिन्न अध्ययनहरूले पनि देखाएका छन् । इनडोर पोलुसन भएको ठाउँमा महिला र बच्चाहरूलाई दमको बिमारी बढी हुने देखिएको छ । बच्चाहरूमा अझ निमोनिया र फोक्सोको संक्रमणको समस्या बढी देखिएको छ । त्यही भएर फोक्सोको स्वास्थ्यका लागि भित्री र बाहिरी प्रदूषण उत्तिकै घातक छ ।

धूमपान सेवन धेरै

पूर्वी दक्षिण एसियाली देशहरूमा नेपाल सबैभन्दा धेरै धूमपान गर्नेमा पर्छ । जनसंख्याका आधारमा कुरा गर्ने हो भने पनि भारत र थाइल्यान्डभन्दा धेरै धूमपान गर्ने संख्या नेपालमा रहेको पाइएको छ ।

नेपालमा करिब ७० प्रतिशतले धूमपान गर्ने गरेको अध्ययनहरूले देखाएका छन् । यो संख्या फेरि पुरुषमा बढी छ र महिलामा अलिकति कम छ । धूमपान तान्दा सिधै फोक्सोमा पुग्छ ।

यसले गर्दा दम, फोक्सोमा विभिन्न संक्रमण र क्यान्सरसमेत हुन सक्छ । फोक्सोको क्यान्सर हुनुको ९० प्रतिशत कारण धूमपानलाई मान्ने गरिएको छ ।

स्वास्थ्यमा जोखिम

काठमाडौंको कुरा गर्ने हो भने अहिले विश्वका १० प्रदूषित शहरहरूभित्र पर्ने विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् । यसो हुँदा त्यसको असर देखिन थालेको छ । नेपालको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने नसर्ने रोगमा अहिले सबैभन्दा धेरै ‘सीओपीडी’ हो । जुन दीर्घकालीन दम रोग हो । यसमा पनि ३० देखि ४० प्रतिशत धूमपान नगर्ने व्यक्तिहरूलाई देखिएको छ ।

धूमपान गर्ने व्यक्तिहरूलाई धूमपानले भयो भने नगर्नेहरूलाई बाह्य र भित्री वायु प्रदूषणले भएको तथ्याङ्कले पुष्टि गरिसकेका छन् ।

फोक्सोसम्बन्धी संक्रमण हुन चुरोट नै प्रयोग गर्नुपर्छ भन्ने छैन

चुरोट सेवन गरेर मात्रै दम हुने वा फोक्सोको क्यान्सर हुने भन्ने हुँदैन । १०० जनामध्ये ३० देखि ४० प्रतिशत चुरोट नै सेवन नगर्ने व्यक्तिहरूलाई फोक्सोसम्बन्धी संक्रमण तथा क्यान्सर हुने गरेको छ ।

यस्ता व्यक्तिहरूलाई वायु प्रदूषणले असर पारिरहेको हुन्छ । जुन दूषित हावा हामीले लिइरहेका छौँ । त्यसले गर्दा फोक्सोमा समस्या हुने गर्छ । फोक्सोको क्यान्सरको हकमा ९० प्रतिशत धूमपानले गर्दा हुन्छ भने बाँकी १० प्रतिशत वायु प्रदूषण र अन्य विभिन्न कारणले हुने गरेको छ ।

चुरोट नै सेवन नगरेका व्यक्तिहरूलाई पनि फोक्सोको क्यान्सर हुने गरेको छ । यसमा कतिमा वंशाणुगत पनि हुन सक्छ । र, कतिमा वायु प्रदूषणका कारण हुने गर्छ ।

जोगिन के गर्ने ?

वायु प्रदूषण एकदमै ‘मल्टिसेक्टरल’ कुरा हो । प्रदूषण कन्ट्रोल गर्नुपर्‍यो भन्छौँ । तर, यसमा देशको सम्पूर्ण संरचना जोडिएको छ ।

इन्धन, पेट्रोल र डिजेलको कुरा गर्छौं, यो ऊर्जा मन्त्रालयसँग जोडिएको छ । डढेलोको कुरा गर्दा वन मन्त्रालय जोडिन्छ । सडकको धुलोको कुरा गर्दा सडक तथा यातायात मन्त्रालय जोडिन्छ । त्यसले स्वास्थ्यमा पार्ने असरको कुरा गर्दा स्वास्थ्य मन्त्रालय जोडिन्छ । वायु प्रदूषणसम्बन्धी जनचेतनाको अभाव भइरहेको छ, यसमा शिक्षा मन्त्रालय जोडिन्छ । सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालय जोडिन्छ ।

टोलहरू सफा गर्नुपर्छ । जथाभावी आगो लगाउनुहुँदैन, यसमा नगरपालिकाहरूको जिम्मेवारी देखिन्छ । वायु प्रदूषण रोकथाम गर्नुपर्छ भनेर भनिन्छ । तर, किन भइरहेको छैन, यो ध्यान दिन सकिरहेका छैनौँ । यसमा सरकारको ‘पोलिटिकल कमिटमेन्ट’ चाहिन्छ ।

एउटा स्वास्थ्य मन्त्रालय वा शिक्षा मन्त्रालयले मात्रै गर्न सक्दैन । यसका लागि राज्यले नै प्रतिबद्धता लिएर अगाडि बढ्नुपर्छ । सरकारले एउटा नीति नै बनाउन आवश्यक छ ।

त्यसपछि सामाजिक रूपमा मानिसलाई सजक बनाउनका लागि प्रदेश र स्थानीय तहको भूमिका पनि उत्तिकै हुन्छ । र, व्यक्तिगत रूपमा धूमपान गर्नु हुँदैन । कसैले धूमपान गर्छ भने त्यसको असर उसलाई मात्र नभएर उसको वरपरि रहेका अरु व्यक्तिहरूमा पनि पर्छ ।

खुल्ला ठाउँका फोहोर जलाउनु हुँदैन

त्यसैगरी वायु प्रदूषण उच्च भएको अवस्थामा जथाभावी घरबाहिर निस्कनु हुँदैन । घरबाहिर निस्कँदा सधैँ मास्कको प्रयोग गर्नुपर्छ । वायु प्रदूषणको उच्च समय भनेको बिहान र बेलुका हो । यो बेला बाहिर हिँड्ने, दौडिने, जगिङ गर्ने काम गर्नु हुँदैन ।

(छाती रोग विशेषज्ञ डा. श्रेष्ठ राष्ट्रिय क्षयरोग केन्द्रका निर्देशक हुन् ।)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन १६, २०८० १४:२३