पोल्याण्डले नर्वे र जर्मनीबाट आफ्ना नागरिक फिर्ता बाेलायाे, नेपालले कहिले बाेलाउँछ ?

पोल्याण्डले नर्वे र जर्मनीबाट आफ्ना नागरिक फिर्ता बाेलायाे, नेपालले कहिले बाेलाउँछ ?

A+ A A-

हामीले स्कुलमा नै पढेका थियौँ कि आप्रवासनमा शक्ति हुन्छ । यसमा पूर्ण सत्यता छ । बसाइसराइ गरेका व्यक्ति तथा परिवारले स्थापित हुन धेरै संघर्ष गर्नुपर्ने हुन्छ । जब बाँच्नका लागि संघर्ष हुन्छ भने त्यसले मानिसलाई आर्थिक वृद्धि तथा नयाँ अवसरको सिर्जना पनि गर्छ । उनीहरूको जुझारु शक्ति उच्च हुन्छ । त्यसैले गर्दा स्थानीय रैथानेभन्दा बसाइसराइ गरेका मानिसहरूको व्यवहार प्रगतिशील र आर्थिक उन्नति पनि सामान्यतया बढी राम्रो हुन्छ ।

गैरआवासीय नेपाली संघको तथ्यांकअनुसार भारतमा बसोबास गर्ने गैरआवासीय नेपालीहरूलाई पनि गणना गर्ने हो भने ७५ लाखभन्दा बढी नेपाली देशबाहिर छन् । भारतमा बसेकालाई गणना नगर्ने हो भने २२ लाख नेपाली अन्य देशमा बसोबास गरिरहेका छन् । सन् २०२२ को एनआरएनएको आँकडाअनुसार १ लाख १० हजार जनाले एनआरएनएको सदस्यता कार्ड लिएका थिए । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार सन् २०२२ मा ८.४ अर्ब डलर रेमिट्यान्स नेपालमा भित्रियो । जुन नेपालको कुल राष्ट्रिय उत्पादन (जीडीपी) को ३० प्रतिशत हुन आउँछ । रेमिट्यान्सको रकमले नेपालको वैदेशिक मुद्राको भण्डारणलाई स्थिर राख्न सहयोग गरेको छ ।

यो लेखमा मैले दुबई, मलेसिया, कोरिया गएका भन्दा अस्ट्रेलिया, अमेरिका, युरोप, क्यानडा अध्ययनका लागि पुगेका गैरआवासीय नेपालीका बारेमा उल्लेख गर्न खोजेको छु । किनभने खाडी राष्ट्र तथा कोरिया पुगेका नेपाली ढिलो चाँडो आफ्नो देश फर्किन्छन् नै ।

२०६२/६३ सालको जनआन्दोलनभन्दा अघिसम्म विकसित राष्ट्रमा अध्ययनका लागि विद्यार्थीहरू जान्थे । तर, त्यो अनुपात कम थियो । त्यसमा पनि उच्च र मध्यमवर्गीय परिवार, व्यापारी र उच्चपदस्थ कर्मचारीका छोराछोरी बढी जाने गर्थे । एजुकेसनल कन्सल्टेन्सी काठमाडौं केन्द्रित थिए । माओवादी खुला राजनीतिमा आएपछि देशभरि नै विशेष गरी तराई र काठमाडौंको जमिनको मूल्यमा अचम्मको वृद्धिदर देखियो । यो किन भयो, त्यो छुट्टै अनुसन्धानको विषय हुन सक्छ ।

जमिनको मूल्यवृद्धिको परिणामस्वरुप निम्न मध्यम वर्गीय परिवार, साना किसान, तल्लो तहका कर्मचारी, जो जससँग थोरबहुत जमिन छ- उनीहरूको क्रय क्षमतामा वृद्धि भयो । जग्गाको मूल्यवृद्धिले गर्दा अभिभावकलाई बैंकिङको काम तथा विदेशमा विश्वविद्यालयको एक/दुई सेमेस्टरको शुल्क तिर्न सक्ने, अतिरिक्त ऋण लिन सक्ने क्षमताको वृद्धि गरिदियो । कन्सल्टेन्सी काठमाडौंबाट बाहिर अन्य ठूला शहरमा च्याउसरी स्थापित हुन लागे । त्यतिबेला विकसित देशमा उच्च शिक्षाका लागि गएका विद्यार्थीहरू राम्रै गरेको पनि देखियो ।

गैरआवासीय नेपालीहरूले आफ्नो निर्मम समीक्षा गर्न आवश्यक छ । नेपालमा भएका आफ्ना इष्टमित्र, साथीभाइसँग आफ्नो टुटेको सम्पर्कलाई स्थापित गर्दा राम्रो पनि हुन्छ र यसले पक्कै पनि मनलाई आन्तरिक शान्तिसमेत प्राप्त हुन्छ ।

विदेशमा नेपालीहरूले राम्रो ओहोदाको जागिर, व्यापार गरे पनि अधिकांश गैरआवासीय नेपालीहरू आफ्नो योग्यताभन्दा कम स्तरको रोजगार गरिरहेका छन् । चार-पाँच वर्षपछि स्थायी बसोबास अनुमितपत्र (पीआर) लिएका सबैले आफ्नो परिवारको सदस्य अथवा साथीभाइको सर्कलमा देखे । यी उपलब्धि प्राप्त गर्न गैरआवासीय नेपालीहरूले गरेको संघर्ष, दुःख, मेहिनेतभन्दा बढी उनीहरू रमाइलो गरेको, घुमेको, समुद्रको किनारमा खिचेका फोटोहरू सामाजिक सञ्जालमा देखिन थाले ।

यसको प्रभाव त्यतिबेलाको नेपाली समाजमा राम्रैसँग पर्‍यो । सफल हुन र पैसा कमाउन विकसित देशमा अध्ययनका लागि जानु उपयुक्त हो भन्ने मानसिकता स्थापित हुँदै गयो । तिनताका नेपालको संविधान लेखनको प्रक्रिया चलिरहेको थियो । कहिले मधेश आन्दोलन, कहिले लिम्बूवान्, कहिले खम्बूवान्, कहिले नेवाः कहिले मगरातः कहिले अखण्ड सुदूरपश्चिमको आन्दोलनहरूले देश आक्रान्त थियो ।

विश्वविद्यालय, कलेजको शिक्षा निर्वाध रूपमा भइरहेको थिएन । समयमा परीक्षा नहुने, रिजल्ट प्रकाशित नहुने हुँदा अभिभावकहरूले ऋण लिएर वा जमिन बिक्री गरेर आफ्नो सन्तानलाई विदेश पठाउनु सामान्य थियो । आजभन्दा १० वर्षअघि जुन जमिन बिक्री गरेर विद्यार्थीहरू विदेश गएका थिए, आज त्यही जमिन किन्न गैरआवासीय नेपालीहरूलाई गाह्रो छ । त्यसरी सुरु भएको नेपाली विद्यार्थीहरूको विकसित देश पढ्न जाने लहर अहिले उच्चतम बिन्दुमा पुगेको छ । १२ कक्षापछि सबैको ध्यान सके अस्ट्रेलिया, अमेरिका नसके युरोप, क्यानडा भएको छ । यदि विदेशतिर १० कक्षा पछि नै भर्ना गर्ने नियम सुरु भयो भने कस्तो स्थिति होला ? कलेज र विश्वविद्यालयले स्नातक र स्नातकोत्तरमा विद्यार्थी पाउन मुस्किल हुँदै छ ।

म यिनै पहिलेका विद्यार्थी र अहिलेका गैरआवासीय नेपालीहरूको जीवनचक्रलाई चार उमेर समूहमा विभक्त गरेर सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने प्रयास गरिरहेको छु । यसमा गरिएको विश्लेषण शतप्रतिशत सही छ भनेर दाबा गर्दैन तर यो विश्लेषणले धेरैको प्रतिनिधित्व भने गर्छन् । ती यस प्रकार छन् :

२० देखि २८ वर्ष उमेरसमूह : पहिलोपटक विदेश पढ्न आउँदा स्नातक अथवा स्नातकोत्तर गर्न आउँछन् । यो उमेरमा विदेश आउँदा सबै कुरा नयाँनयाँ लाग्छ । आफ्नो देशभन्दा धेरै फरक लाग्छ । भौतिक रूपले सम्पन्न, अनुशासित जनता तथा नियम कानुनमा चलेको देश देख्दा उनीहरू पनि आफूलाई अनुशासित बनाउँदै लैजान्छन् । विश्वविद्यालयको पढाइसँगसँगै पार्टटाइम जागिर गर्दै, अलिअलि भएको बचतले घरपरिवार, साथीलाई गिफ्ट पठाउँदाको खुसी नै बेग्लै । बुबाआमा, इष्टमित्र, साथीभाइसँग राम्रो सम्पर्कमा बस्छन् । म बुबाआमाको मनोभावलाई धेरै प्राथमिकता दिन्छु । किनभने छोराछोरीहरू बाहिर पढ्न गएपछि उहाँहरूले हाम्रो समाज बढी सम्मान पाउन थालेको अनुभूति गर्नुहुन्छ । समाजमा आफ्नो स्तरवृद्धि भएको अनुभूति गर्नुहुन्छ ।

२९ देखि ३८ सम्मका गैरआवासीय नेपालीहरू : यो उमेरका गैरआवासीय नेपालीहरूले सामान्यतया आफ्नो अध्ययन सकेर स्थायी अनुमतिपत्र (पीआर) लिने प्रक्रियासँगै बिहे गर्न नेपाल आउने तरखरमा हुन्छन् । यता नेपालमा बुबाआमाहरूलाई लायक ज्वाइँ अथवा बुहारी खोज्नलाई ठूलै खोजीनिती गर्नुपर्ने अवस्था हुन्छ । विवाहपछि नातिनातिना जन्मेपछि एकपटक केटाका बुबाआमा र अर्कोपटक केटीको बुबाआमा विदेश आउनुहुन्छ । विदेश आउँदा स्वाभाविक रूपमा दुई/चार ठाउँ घुम्न जानुहुन्छ । जसले गर्दा उहाँहरू पनि खुसी ।

जो बुबाआमा पहिला छोराछोरी विदेश भएकोमा गर्व गर्नुहुन्थ्यो, अब गुनासो गर्न थाल्नुहुन्छ । नेपालमा गैरआवासीय नेपालीहरूका साथीभाइ तथा आफन्तहरूसँग पनि सम्पर्क धेरै पातलो भइसकेको हुन्छ ।

यता गैरआवासीय नेपालीहरूको दिन चर्या भने व्यस्त हुँदै गइरहेको हुन्छ । नयाँ घर, नयाँ गाडी किनेर एक हिसाबले आर्थिक बन्दीको रूपमा स्थापित हुँदै गएका हुन्छन् । घरको ऋण ३० वर्षसम्म अनि गाडी ऋण सात वर्षसम्म तिर्नुपर्ने बाध्यता । गैरआवासीय नेपालीहरूले आफूले प्राप्त गरेको उपलब्धी प्रति खुसी हुन्छन् । आफ्नो साथीभाइ ईष्टमित्रहरूसँग थोरै भए पनि कुराकानी, सम्पर्क भई नै रहेको हुन्छ । यता विदेशतिर सबैको चार–पाँचवटा परिवारहरूको एउटा समूह बनेको हुन्छ । उनीहरू कहिले एउटाकोमा खानपिन हुन्छ भने अर्कोपटक अर्को साथीकोमा हुन्छ । सप्ताहान्तमा भेटघाट गर्ने, जीवन रमाइलोसँग बितिरहेको हुन्छ । नेपालमा बुबाआमाहरू छोराछोरीले गरेको प्रगति र आफ्ना नातिनातिना भएका कुराहरू आफ्ना इष्टमित्रहरूलाई सगर्वका साथ सुनाउनुहुन्छ ।

३९ वर्षदेखि ४८ वर्ष उमेर समूह : यो उमेरसम्म पुग्दा गैरआवासीय नेपालीहरूका छोराछोरीहरू दश–बाह्र वर्ष उमेरका भइसकेका हुन्छन् । उनीहरूलाई स्कुल तथा फुटबल, स्विमिङ, डान्सजस्ता अतिरिक्त क्रियाकलापहरूमा पुर्‍याउनुका साथै आफ्नो नियमित जागिरमा पनि जानुपर्ने हुन्छ । श्रीमान्‌/श्रीमतीको जागिरबाट घर, गाडीको किस्ताका साथै बच्चाहरूको स्कुल शुल्क, खाना तथा अन्य विविध कुराहरूमा नै धेरै खर्च भइरहेको हुन्छ । जसका कारण बचत कम भइरहेको हुन्छ भने जीवन पनि रोबोट शैलीमा बितिरहेको हुन्छ । बिहान उठेदेखि साँझसम्ममा मुहारमा हाँसो नआएर पनि दिन बितिरहेको हुन्छ ।

उता बुबाआमाको उमेर बढेसँगै विभिन्न रोगबाट ग्रसित भइसक्नुभएको हुन्छ । जो बुबाआमा पहिला छोराछोरी विदेश भएकोमा गर्व गर्नुहुन्थ्यो, अब गुनासो गर्न थाल्नुहुन्छ । नेपालमा गैरआवासीय नेपालीहरूका साथीभाइ तथा आफन्तहरूसँग पनि सम्पर्क धेरै पातलो भइसकेको हुन्छ । जसमा नेपालमा भएका सम्झनामा उनीहरू धूमिल हुँदै गइरहेका हुन्छन् । नेपाल जाँदा अब कहिले फर्किने हो भन्ने प्रश्न पहिले आउँछ । आफ्नै गाउँठाउँ सबैसबै नयाँनयाँ लाग्छ । समयसँगै नेपालमा सबै कुरा महँगो भइसकेको हुन्छ ।

नेपालमा पूर्ण रूपमा फर्कने विचार त मनमा आउँछ तर असुरक्षाभाव र देशमा गन्जागोल वातावरण देख्दा फेरि उही विदेशतिरै फर्किने मनसुवा हुन्छ । फर्केर फिर्ता गइसकेपछि उनीहरूको नियमित प्रक्रिया फेरि सुरु हुन्छ । पारिवारिक साथीहरूसँगको जमघट जो पहिले रमाइलो लाग्थ्यो, अब ती जमघटहरू बाध्यात्मक लाग्न थाल्छन् । किनकि ती जमघटको स्वरुप केही परिवर्तन हुँदैन, एकै किसिमका खाना, उही निष्कर्षबिनाका राजनीतिक गफ र चित्त बुझे पनि, नबुझे पनि उनीहरूसँगै भेटघाट गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ । मैले जीवनमा हारेँ कि जितेँ भन्ने प्रश्नले मनमा घोतलिरहेको हुन्छ । हाम्रो संस्कार छ कि बुढा बुबाआमाको बुढेसकालमा हामी छोराछोरीले सहारा बन्नुपर्छ । तर, यस्ता धेरै उदाहरण छन्, जसमा धेरै गैरआवासीय नेपालीहरूले नेपालमा मृत्यु भएका बुवाआमाको अन्तिम दर्शन गर्न पनि असमर्थ भएका । मृत्यु भएको तीन–चार दिनपछि मात्र छोराछोरीहरू दाहसंस्कारका लागि नेपाल पुग्छन् । बुढा बुबाआमालाई उहाँहरूको अन्तिम अवस्थामा स्याहार गर्न नसकेको पश्चात्तापले मन पोलिरहेको हुन्छ ।

४९ वर्षभन्दा माथि उमेर समूह : यो उमेरमा गैरआवासीय नेपालीहरूका बुवाआमा कि बितिसक्नुभएको हुन्छ अथवा धेरै अशक्त अवस्थामा हुनुहोला । यता बच्चाहरू टिनएज वा बीस वर्षको वरिपरि पुगिसकेका हुन्छन् । उनीहरूको रेखदेखमा बढी समय दिनुपर्ने हुन्छ । बच्चा बिग्रिए भने सबै मिहिनेत बर्बाद हुन्छ भन्ने डर मनमा हुन्छ । साथीभाइको सञ्जाल पनि पातलो भइसकेको हुन्छ । जागिर र घरबाहेक खासै अरु केही उपलब्धि हुँदैन । मनमा देशप्रेमको भावना प्रगाढ हुँदै गएको हुन्छ ।

महिनाको अन्त्यमा आउने तलब, बैंक ब्यालेन्स मात्र अंकजस्तो लाग्छ । अर्थशास्त्रमा सीमान्त उपयोगिताको सिद्धान्त हुन्छ, यो सिद्धान्तअनुसार हामीले सुरुमा उपभोग गरेको वस्तुले शतप्रतिशत उपयोगिता दिन्छ भनेपछि त्यही वस्तुको उपभोग बढाउँदै जाँदा ऋणात्मक उपयोगिता प्राप्त हुन्छ ।

उदाहरणका लागि भोक लागेको बेला सुरुमा खाएको केराले शतप्रतिशत उपयोगिता दिन्छ भने दोस्रो, तेस्रो केरा खाँदा उपयोगिता कम हुँदै जान्छ । यसैगरी, लगातार धेरै केरा उपभोग गर्दा हामीलाई अपच भई वान्ता हुन सक्छ । यही सिद्धान्त गैरआवासीय नेपालीहरूको लामो विदेश बसाइसँग पनि जोडेर हेर्न सकिन्छ । उमेरले चार दशक पार गरेका धेरै गैरआवासीय नेपालीहरूलाई नेपालप्रति अगाध प्रेम बढिरहेको हुन्छ ।

नेपालमा सुशासन मात्र हुने हो भने नेपालको राष्ट्रिय उत्पादन (जीडीपी) सय अर्ब डलर पुग्न सक्ने पर्याप्त आधारहरू छन् । अहिले हाम्रो वार्षिक राष्ट्रिय उत्पादन उनन्चालीस अर्ब डलर छ । जलविद्युत्, रेमिट्यान्स, कृषि, पर्यटनहरूलाई स्टिभ जब्सको भाषामा डटहरू मान्ने हो भने त्यसलाई कसले र कसरी कनेक्ट गर्ने भन्ने मूल प्रश्न छ ।

देशका लागि केही गर्ने चाहना हुँदाहुँदै पनि ठोस रोडम्याप नभएर रणभुल्लमा परेका हुन्छन् । नेपालमा सुशासन मात्र हुने हो भने नेपालको राष्ट्रिय उत्पादन (जीडीपी) सय अर्ब डलर पुग्न सक्ने पर्याप्त आधारहरू छन् । अहिले हाम्रो वार्षिक राष्ट्रिय उत्पादन उनन्चालीस अर्ब डलर छ । जलविद्युत्, रेमिट्यान्स, कृषि, पर्यटनहरूलाई स्टिभ जब्सको भाषामा डटहरू मान्ने हो भने त्यसलाई कसले र कसरी कनेक्ट गर्ने भन्ने मूल प्रश्न छ ।

भनिन्छ, सन् १९६० को दशकमा दक्षिण कोरियाको अवस्था नेपालकै जस्तो थियो । त्यतिबेलाको कोरियाली सरकारले आह्वान गरेर जनतालाई देशमा फिर्ता हुन आग्रह गर्‍यो । पैसा हुनेले पैसा लिएर आए, सीप हुनेले सीप र पैसा तथा सीप नहुनेले पैसा लिएर आए । सरकारले देशमा आवश्यक पर्ने वस्तु तथा सेवामा स्वावलम्बी हुने उद्योगहरू स्थापना गर्ने योजनाअन्तर्गत सबै विदेशबाट फर्केकाहरूलाई निःशुल्क प्राविधिक शिक्षाहरू प्रदान गर्‍यो । त्यसरी तालिम लिएकामध्येबाट कोही लगानीकर्ता भए, कोही उत्पादक भए भने कोही दक्ष कामदार भए । यसरी अहिलेको दक्षिण कोरियाको विकासको आधार तयार भएको थियो ।

युरोपमा अहिले पोल्याण्ड राम्रो आर्थिक वृद्धिदर हासिल गरिरहेको देश हो । पोल्याण्ड सरकारका मन्त्रीहरू नै समयसमय डेनमार्क, नर्वे, जर्मनीमा गएर आफ्ना जनतालाई देश फर्किन आग्रह गरिरहेका छन् । नेपालमा पनि यस्तै प्रकारका केही ठोस योजनाहरूको आवश्यकता छ, जसले गैरआवासीय नेपालीहरूलाई देशप्रेमको भावनासहित स्वदेश फर्काओस् । लामो विदेश बसाइसँगै प्राप्त भएको दक्षता, अनुशासन, सीप, अर्थलाई सरकारले देश विकासका लागि उपयोग गर्‍यो भने देशले छिटो आर्थिक वृद्धिदर हासिल गर्नमा मद्दत पुग्नेछ ।

गैरआवासीय नेपालीहरूले आफ्नो निर्मम समीक्षा गर्न आवश्यक छ । नेपालमा भएका आफ्ना इष्टमित्र, साथीभाइसँग आफ्नो टुटेको सम्पर्कलाई स्थापित गर्दा राम्रो पनि हुन्छ र यसले पक्कै पनि मनलाई आन्तरिक शान्तिसमेत प्राप्त हुन्छ ।

अब समय आएको छ, सबै गैरआवासीय नेपालीहरूले देशलाई सर्वोपरी राखी सोच्नुपर्ने अवस्था आएको छ । छैटौँ इन्द्रिय प्रयोग गरेर देश बनाउँछु भन्ने राजनीतिक पार्टीहरूका बारेमा कठोर विश्लेषण गर्नुपर्‍यो । देश बनाउन प्रत्यक्ष वा परोक्ष रूपमा हस्तक्षेप गर्न अति नै आवश्यक भएको छ । गैरआवासीय नेपालीहरू बस्नुभएका विकसित देशहरूका पूर्वाधार, पर्यावरण, स्वाथ्य सुविधा र सुशासनको स्थापनामा उहाँहरूको योगदान छैन । सबै गैरआवासीय नेपालीहरूले अरुले संघर्ष गरेर बनाएको देशमा पढेर वा रोजगारीहरूको माध्यमबाट आफूहरूलाई स्थापित गर्नुभयो । अब नेपाललाई समृद्ध बनाउन गैरआवासीय नेपाली र देशमा भएका नेपालीहरू एकजुट हुन आवश्यक छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, साउन ७, २०८० १५:००