बाटो बिराएको कांग्रेसको रुपान्तरण कसरी ?

A+ A A-

देशमा उपचुनावको प्रचार तरंग चलिरहेको थियो । सामाजिक सञ्जालमा आइरहेको प्रतिक्रियाबाट अब कांग्रेस पार्टीमा नयाँ अभियान सञ्चालन गरेर मात्रै यो समयसँग संवाद गर्न सकिन्छ । गिर्दो कांग्रेसको साख जोगाउन सकिन्छ । बुढो भएको कांग्रेस पार्टीलाई युवा बनाउन सकिन्छ । समसामयिकीकरण गर्न सकिन्छ । यसका लागि बृहत् नागरिक अन्तर्क्रिया तथा संवाद गर्न जरुरी छ भन्ने महसुस गरेर उपचुनावको भोलिपल्टै हामी वैशाख ११ गतेका दिन पोखरातर्फ हानियौँ ।

पार्टीका युवा एक बौद्धिक नेता गुरुराज घिमिरेलिखित ‘बाटो बिराएको राजनीति’ नामक पुस्तक विमर्श कार्यक्रममा । पुस्तक लेखक गुरुराज घिमिरे, युवानेता भूूपेन्द्रजंग शाही र मलगायत थियौँ । कार्यक्रमको चाँजोपाँजो मिलाएका थिए, लक्ष्मी पाण्डे नेतृत्वको बीपी अध्ययन प्रतिष्ठान गण्डकी प्रदेश समितिले । पार्टी गण्डकी प्रदेश सभापति शुक्रराज शर्माको प्रमुख आतिथ्यतामा हाल रुपान्तरण गण्डकी प्रदेश संयोजक देवराज चालिसे, कास्की सभापति किशोरदत्त बराललगायत कास्कीका नेतृत्वहरूको उपस्थितिमा सम्पन्न उक्त कार्यक्रममा मैले भनेको थिएँ कि हामी बृहत् नागरिक संवादका लागि निस्किसकेका छौँ । यो बीपी कोइरालाको चौतर्फी क्रान्तिसँग सम्बन्धित छ ।

कुन स्थितिमा छ कांग्रेस ?

कांग्रेस पार्टी लोकतान्त्रिक वाम गठबन्धन भनेर माओवादी, नेकपा एस, लोसपा आदिसँग गठबन्धन गरेर २०७९ को चुनाव सामना गर्‍यो । यसले देखिँदा प्रत्यक्षतर्फ केही सिट अगाडि देखिए पनि जम्मा मत संख्या भने राम्ररी घटेको छ । २०७४ सालको चुनावमा वाम गठबन्धनका विरुद्धमा एक्लै उभिँदा ३१ लाख २८ हजार ३८९ मत ल्याएकोमा २०७९ को चुनावमा गठबन्धनसहित उभिँदा २६ लाख ५९ हजार ८७८ ल्याएर ४ लाख ६८ हजार ५११ मत गुमाएको छ । यसरी पार्टी एकातिर ठूलो मत संख्या गुमाएर खुम्चिँदै गएको प्रस्टै देखिन्छ । यसमाथि उपचुनावले अझै क्षति बेहोर्नुपर्‍यो ।

यो अवस्थालाई मात्रै हेर्दा पनि कांग्रेस जनताको नजरमा खस्किरहेको, अविश्वस्त भइरहेको जनाउ दिन्छ नै । यसका लागि गम्भीर समीक्षाको जरुरी पनि देखिन्छ । यसैबाट रुपान्तरण अभियान अगाडि बढेको हो । यसबाहेक अर्को बाटो नै नभएर । कि सच्चिने कि सकिनेमध्ये सच्याउन सकिन्छ कि भन्ने मनसायले रुपान्तरणलाई संरचनागत तहमा ढालेर सात प्रदेश र विदेशमा रहेका नेपालीहरू गरी आठ प्रदेश बनाई यसका संयोजकहरू तोकी एकसरो भेटघाट तथा अन्तर्क्रिया कार्यक्रम भएको हो ।

रुपान्तरण र कांग्रेसको सम्बन्ध

रुपान्तरण मुख्यतया पार्टीले नै चौधौँ महाधिवेशनमा तय गरेको नारा हो । ‘उत्साह, एकता र रुपान्तरण’ भन्ने यसको मूूल नारा थियो । यही महाधिवेशनले खोजेको मर्म नै रुपान्तरण थियो । तर, गत महाधिवेशनले खोजेको रुपान्तरण छायामा परेकाले आज यो अभियान प्रारम्भ गर्नुपरेको हो । यसलाई अनुसरण र समर्थन गर्नेहरू यसका प्रत्यक्ष ‘क्याटलिस्ट’ अथवा साधन वर्गहरू हुन् । आज यही रुपान्तरण अभियानको प्रवाहबाट मात्रै ऊर्जा, उत्साह, सिर्जनशीलता, अनेकनताबीचको एकता सम्भव छ ।

रुपान्तरण भन्नाले मुख्य गरी रूप र गुणमा परिवर्तन भन्ने बुझिन्छ । यो समयको बाह्य चाप, समन्वयको आन्तरिक ताप र मिश्रणको सम्यक् शक्तिबाट वस्तु, रंग, चीजको परिवर्तन हुने प्रक्रिया हो । उदाहरणका लागि एउटा पहेँलो रङ बन्न रातो र हरियो रङको गठजोड भएको हुन्छ ।

यो रुपान्तरण अभियान सचेतताका साथ सकारात्मक प्रभाव विस्तार र उत्कृष्ट, विशिष्ट समाज निर्माणका लागि गरिएको प्रयत्न हो । समाजको गतिलाई अग्रगामी दिशामा निर्दिष्ट गर्न गरिएको प्रयत्न हो । यसका उत्प्रेरक (क्याटलिस्ट)हरू या अभियानकर्ताहरूले आफू नबदलिई समाजलाई बदल्न गरिएको प्रयत्न हो । आफू नबदलिई भनेको जसरी कपर र सल्फेडलाई निश्चित तापक्रममा तताएर कपरसल्फेड बनाइन्छ, त्यसरी तताउँदा दुई वस्तुलाई आपसी रुपान्तरण छिटो गराउनका लागि फलामको टुक्रा राखिन्छ, जुन फलामको टुक्राचाहिँ परिवर्तन हुँदैन । यसै परिवर्तन नभई अरूलाई परिवर्तन गराउने ‘क्याटलिस्ट’को नियमलाई सचेतना भनिएको हो । यसको सचेतना एतातिर निर्दिष्ट छ ।

सबैले भन्दै छन् कि हजार र पाँच सय दरका नोट नोटबन्दी गर्न सके तरलताको संकट समाधान हुनेछ । दुई नम्बरी धन्दा, भ्रष्टाचारबाट जम्मा गरेर राखेका पैसा सिज हुनेछन् । यत्रो समाधानको बाटो हुँदाहुँदै सरकार नोटबन्दी गर्ने क्षमता किन राख्दैन ?

यसका लागि राज्यसत्ता सम्हाल्ने राजनीतिक दलले रुपान्तरणको मार्गचित्र बोक्नुपर्ने हुन्छ । कांग्रेस पार्टी रूपान्तरित हुनुपर्छ क्याटलिस्टको रूपमा । यसलाई साधन वर्ग पनि भन्न सकिन्छ । साधन जस्तै; दुःख गरेर जनताका खुसीलाई साध्य मान्ने वर्ग । एउटा वर्ग साधन नभई राजनीति, समाज र देश सुध्रिँदैन । उँभो लाग्दैन । जनताले राहत खुसी शान्ति महसुस गर्न सक्दैन । क्रियाशील सदस्यहरूचाहिँ यसका माध्यम वर्ग हुन्, जुन साधन वर्गजत्तिको धपेडीमा हुँदैन । तर, साधन वर्ग पनि जिम्मेवारीबाट पञ्छिएर कहिले माध्यममा जान सक्छ । उही माध्यमहरू फेरि साधनमा आइपुग्छन । यहाँ साधन भन्नाले प्रेसर कुकरलाई लिनुस् भने, माध्यम भन्नाले चुलालाई लिनुस् । आगो भनेको वातावरण तापक्रम हो । अथवा तपाईंहरू साधन बस, जहाजलाई लिनुहुन्छ भने ढोकालाई माध्यम मान्नुस्, चालक भए क्याटलिस्ट, साध्य त आमसर्वसाधारण जनता हुन् ।

कांग्रेसको रुपान्तरण

कांग्रेसभित्रको रुपान्तरण यो अभियानको एउटा पाटो हो । यसका आफूसँग आन्तरिक या आफूभित्र र आफूबाहिर भन्ने पक्षहरू छन् भन्न सकिन्छ । सोही रुपान्तरणमा टेकेर बाह्य समाज, देश, राष्ट्रलाई सम्पन्न, आत्मनिर्भर, समृद्ध, उत्कृष्ट बनाउन सक्छौँ । यसलाई बाह्य अथवा हाम्रो समाजवादी मार्गचित्र, परिश्रमी नागरिक, आत्मनिर्भर देश, सम्पन्न राष्ट्र भन्ने नारालाई साकार गर्न सक्छौँ ।

यसका लागि कांग्रेस पार्टी भनेको पनि मान्छेहरूको जमात हो । विचार, पथ, उद्देश्य एक भएको समाजमा काम गर्न चाहने नागरिकहरूको जमात । त्यस कारण पहिला यसभित्र रुपान्तरण हुनु आवश्यक छ । त्यसमा पनि व्यक्तिहरूको समूह पार्टी भएका कारण पहिला यस सम्बन्धित रुपान्तरण अभियन्ताहरू रूपान्तरित हुन जरुरी छ । रुपान्तरण आफैँबाट सुरु गर्न जरुरी हुन्छ । आफूबाट सुरु गरेको अभियान आफूभित्र हुँदै बाह्य भनेको अन्य पार्टीहरूमा पनि यसको असर र प्रभाव पार्दै अगाडि बढ्छ । यसले समाज, देश र राष्ट्रलाई सही दिशामा पुर्‍याउँछ ।

यो एउटा अनुशासनको पाटो भयो । जसले आत्मानुशासनको आचासंहिता पालना गर्छ । यो अन्तरसंस्कृतिको एउटा जग हो । जुन संस्कृतिले उक्त व्यक्तिलाई नियमन, निर्देशित, सञ्चालन, स्वचालन, स्वशासन गर्छ । उनको अभिष्ट, लालसा, मोह, रागजस्ता आशक्तिहरूबाट टाढा रहन्छ । यो बीपी कोइरालाले भन्नुभएजस्तै हामी सबैले निःस्वार्थी सेवाको व्रत लिनुपर्छ । गेरुवा रङको लुगा नलगाए पनि हामीले मनमा जोगीको जस्तो निष्काम प्रवृत्ति धारण गर्नुपर्छ । कुनै ठूलो पदमा पुगिन्छ भने पनि हामीमा अभिमान नभएर सेवाभाव हुनुपर्छ । यदि, साधारण अवस्था रहनुपरे पनि दुःखी नभएर उही सेवाभाव मनमा हुनुपर्छ ।

बीपीको यसै आचारसंहिताको सार हो– आज रुपान्तरणकारीहरूले बोकेका आत्मअनुशासनको मूल्य । उनीहरूले कोरेका छन् कि कार्यक्रममा स्टेज बनाएर कोही माथि कोही तल रहने अवस्थाको सिर्जना नगर्ने, राउन्ड टेबलजस्तो बनाउने, कार्यक्रममा फूल, माला, खादाको प्रयोग नगर्ने/नगराउने, प्रमुख अतिथि, विशिष्ट अतिथि नबनाउने, ठूलठूला होटलहरूमा कार्यक्रम नगर्ने, खानपान सामान्य हुनुपर्ने, ठूलठूला होटलहरूमा बसेर अनावश्यक खर्च गर्न नपाइने, साथीसंगीहरूकै घरदलानमा बसेर खानपिन गर्नुपर्ने । स्वदेशी उत्पादनको उपभोग र उपयोग गर्नुपर्ने । देखिँदा सामान्य लागे पनि यो एक प्रकारको सांस्कृतिक क्रान्ति हो । जुन संस्कृति समाजवादको प्रारम्भिक आधार हो । यिनै संस्कृतिको झल्को नै हाम्रो व्यवहार पनि हो ।

यो सांस्कृतिक व्यवहार पद्धतिकै जगबाट बढेका थिए– हाम्रा संस्थापक नेतृत्वहरू बीपी कोइराला, सुवर्ण शमशेर, गणेशमान सिंहलगायत । उहाँहरूको जीवनयापन, अडान, कठोर मिहिनेतले साधन वर्गले उचाइ लिएको थियो । यो समर्पणको उचाइ सुशील कोइरालासम्ममा देखिन्छ । उनीहरूमा त्याग समर्पण, निष्ठा, आदर्श, सन्त महात्मापन मूल चरित्र थियो । त्यसपछिका नेताहरूमा यस चरित्रको ठीकविपरीत छलकपट, षड्यन्त्र, असैैद्धान्तिक भ्रष्ट चरित्र, सत्तालम्पट र परजीवीपन विकसित भयो । यही स्कुलिङ मूल चरित्र भयो । यसका नायक भए वर्तमान पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवा ।

यति कि केन्द्रदेखि गाउँ तहसम्म यस प्रकारको चरित्र विकसित भएर स्थान लियो । अर्थात्, यस्तै व्यवहारलाई प्रश्रय दिइयो । कार्यकर्तालाई असैद्धान्तिक बनाएर खानपानमा भुलाउने रमाउने । आफ्ना कोटरी बनाएर राख्ने असल चरित्रलाई उपहास गर्ने आदि काम भयो । जसको परिणाम कालान्तरमा सरकार सञ्चालनमा गृहमन्त्री बालकृष्ण खाँण नै नेपाली नागरिकलाई भुटानी नक्कली शरणार्थी बनाएर गैरकानुनी रूपमा नागरिक बेच्नेजस्ता धन्दामा संलग्न भेटिए । यस्ता गैरकांग्रेसी चरित्रले कांग्रेस पार्टी कंगाजिएको अवस्था छ । केन्द्रमा त पार्टीको टिकेट आधिकारिकवालाहरूले बेचेको खबर आइरहेको थियो । स्थानीय तह वडा अध्यक्ष, गापा अध्यक्ष, मेयरसम्ममा खुलमखुल्ला बेचबिखन भएको प्रमाण यस यात्रामा पाइयो ।

नयाँ पुस्ताले केही न केही नयाँ अठोट, संकल्प, प्रतिबद्धताहरू त बोकेरै आएका हुन्छन् । केही नयाँ युवाहरूले ताउरमाउर त गर्ने नै भए । यो चिन्तनधारालाई काम गर्न दिनुपर्छ । रुपान्तरणकारीहरूको कठिन मिहिनेतको प्रतिफल उत्कृष्ट राज्य निर्माण नै हो भन्ने कुरा बुझ्नुपर्छ ।

यसविपरीत सोझा, इमानदार, अनुशासित, सामाजिक, आस्था, निष्ठा, आदर्शका काम कुरा गर्ने व्यक्ति, व्यक्तित्वहरू पनि थिए । उनीहरू किनारामा परेका, दपेटिएका, लखेटिएका जस्ता भएर बसेका थिए । यसले बताउँछ कि आजको मूूल चरित्र नै पैसा र धनको तुजुक देखाउने, जुनसुकै बाटोबाट भए पनि पैसा कमाउने र उक्त पैसाले टिकट, पद किनेर संरचनाको लाभांश खाने, किनेको टिकट र भोटमा गरेको खर्चको दोब्बर तेब्बर जुनसुकै बाटोबाट भए पनि कुम्ल्याउने, एउटा सजिलो वैैधानिक व्यापारको रूपमा पार्टी फस्टाएको पाइयो । यत्ति कि राष्ट्र आर्थिक क्षेत्रमा कमजोर भइरहेको तथ्य सार्वजनिक भएको छ ।

सबैले भन्दै छन् कि हजार र पाँच सय दरका नोट नोटबन्दी गर्न सके तरलताको संकट समाधान हुनेछ । दुई नम्बरी धन्दा, भ्रष्टाचारबाट जम्मा गरेर राखेको पैसा सिज हुनेछ । वित्तीय अवस्था सन्तुलनमा आउनेछ भन्ने कुरा छ । यत्रो समाधानको बाटो हुँदाहुँदै पनि यो अथवा कुनै पनि सरकार नोटबन्दी गर्ने क्षमता राख्दैन । कारण उनीहरू नै भ्रष्टाचार र कालो धन्दामा संलग्न छन् र उनीहरूकै पैसा सिज हुनेवाला छ ।

यस किसिमको गैरकानुनी, अमानवीय धन्दा माथिल्लो नेतृत्वहरूले सञ्चालन गरेका छन् । यसमा माथिल्ला तहका सबै पार्टीका नेताहरूको मिलेमतो छ । कतै आलोपालो छ, कतै भागवण्डा । यसले रसातलमा भसाएको छ । यसका अलावा भर्खरै अर्थमन्त्रीले संसद विकास कोष ब्युँझाएर एक सांसदबापत ५ करोड दिएर ठूलो धनराशिको अपचलन गरेको छ । बर्सेनि करिब ८ अर्ब २५ करोड विकासमा खर्च हुनेभन्दा पनि सांसदको वृत्ति विकासमा जाने निश्चय नै छ । यसमा कानुन निर्माण गर्नुपर्ने जिम्मेवार कुनै सांसदहरूले आपत्ति जनाएको पाइँदैन । यो सत्ताको दोहन, नीतिगत भ्रष्टाचार, परजीवी अर्थतन्त्रको तौरतरिका हो । यो अहिलेको नेपाली राजनीतिको मूल चरित्रलाई विघटन गरेर छिपछिपे अवस्थामा रहेको आदर्श, न्याय, निष्ठाको बाटो हिँडेको चरित्रलाई रुपान्तरण अभियानले स्थापना गर्नुपर्ने भयो, देशको बेहाल अवस्थालाई उकास्न पार्टीभित्रको विकृति नै देशको विकृति हो । सत्ता सञ्चालनको प्रमुख संयन्त्र नै गलत बाटोमा फसेपछि देश सही ठाउँमा आउँदैन । त्यसकारण देशलाई सही ठाउँमा ल्याउन जागरुक हुनुपर्ने भयो ।

सिद्धान्तको पुनःस्थापना

बीपी कोइरालाको जीवन पद्धति, सङ्घर्ष, निष्ठा, अडान, आदर्शका साथ प्राप्त महासिद्धान्त नै कांग्रेस पार्टीको मार्गनिर्देशक, पथप्रदर्शक सिद्धान्त रहँदै आएको छ । तर, यहाँ यसविपरीत कामहरू भइरहेका छन् । बीपीका दस्तावेजहरू मृतप्रायः छन् । उहाँको समाजवादको विरुद्धमा उदारवाद लागू गराएर मुलुकलाई उल्टो दिशामा कुदाएको छ । यसैले परजीवी अर्थतन्त्र सुरु भएको छ । उत्पादनमुखि कार्यक्रम छैन । हाम्रो जनसंख्या, साधन, स्रोतलाई निष्क्रिय बनाइएको छ । किसान, श्रमजीवी, भुईं तहका मान्छेहरूलाई बेवास्ता गरिएको छ । नेपालीले नेपालीलाई ठगिरहेका छन् । हामीलाई निरीह, असहाय बनाएका छन् । बौद्धिक वर्गलाई पश्चिम देशतिर फर्काइदिएका छन् । नेपालीपन र नेपालीकरणतर्फ काम गर्न दिइएको छैन । परजीवी अर्थतन्त्रको स्रोत नै पश्चिमा हो । पश्चिमाको विकास र उन्नतिप्रति अनावश्यक झुकाव राख्ने नागरिक बनाइदिएका छन् । देश पनि उनीहरू आएर बनाइदेलान्, पैसा साधन स्रोत पनि उनीहरूले देलान् भनेर आकाशतिर फर्केर बस्ने नेता, कर्मचारी, बुद्धिजीवीहरू बनाइदिएका छन् । आफ्ना, पाखुरा, पराक्रम, परिश्रम, मिहिनेत र पसिनालाई थन्क्याएका छन् या यसलाई दुःखको बाटो मानेर सहज बाटो अपनाएका छन् ।

यहाँका आदिवासी ज्ञान, सीप, चेतनालाई निमिट्यान्न बनाएका छन् र विदेशी आयात चलखेलको बाटो खुला गरेका छन् । गुणस्तरीय, प्राविधिक बनाउनुपर्ने सामुदायिक विद्यालयहरू लथालिङ्ग पारेका छन् । बीपी विचारधाराअन्तर्गतको समाजवादलाई थन्क्याएर वैदेशिक नीति लागू गर्दा आज देश टाट पल्टने स्थितिमा आएको छ । बीपीले बारम्बार उच्चारण गरेको युवाशक्ति आज विदेशमा श्रम बेचिरहेका छन् । उहाँले सधैँ उच्चारण गरेको किसान आज बेवास्तामा परेर मरणासन्न अवस्थामा छन् । बेवास्तामा परेको किसान र युवालाई ठगेर परजीवीहरू सलबलाइरहेका छन् । गाउँलाई आत्मनिर्भर बनाउँदै देशलाई आत्मनिर्भर बनाउनुपर्छ भन्ने बीपीको कुरो आज च्यातेर फालिएको छ । जुन विकासले ग्रामीण जनतालाई पछाडि छोडिदिन्छ, त्यो विकास खासमा विकास नै होइन भन्ने उहाँको उक्तिलाई ‘डस्टबिन’मा फालिएको छ । अनि विदेशी वस्तुको असरल्ल बजार बनाइएको छ । हाम्रालाई समाप्त गरेर उनीहरूका रजाइँ स्थापना गरेका छन् । मानौँ कि हाम्रा सरकारहरू उनीहरूका भरपर्दा एजेन्ट हुन् । ‘ब्रान्ड एम्बेसडर’ हुन् ।

त्यस कारण रुपान्तरणले यस कुरामा ध्यान दिएको छ कि कांग्रेस पार्टीको आज छुट्टै हस्ताक्षर हुनुपरेको छ– त्यो हो, हाम्रो समाजवादी अडान । भाषा विज्ञानको साइन (संकेत), सिग्निफायर (संकेतक), सिग्निफाइड (संकेतित)मा सिग्नेचर (हस्ताक्षर) थप्नुपरेको छ । यसको अडान, उडान, अवतरण हाम्रो समाजवाद हुनुपरेको छ । हाम्रा स्थानीय स्रोत साधन, जनसंख्या, पुँजीको प्रचुर उपयोग गरेर देशको विकासमा अग्रसर हुनुपरेको छ । परजीवी, परनिर्भर अर्थतन्त्रलाई परास्त गर्दै देशलाई एक आत्मनिर्भर राष्ट्रमा परिणत गर्न कम्मर कस्नुपरेको छ । यसको साधन वर्गको रूपमा पार्टीलाई विकास गर्नुपरेको छ । परिश्रम, मितव्ययिता, आचारसंहिता, इमान्दारीजस्ता कुराहरूको आत्मसात् गरेर अगाडि बढनुपरेको छ ।

यसको परिणाममा सकारात्मक तरंगले हामीलाई कालान्तरमा इन्द्रेणी गाउँमा परिणत गर्न मद्दत पुर्‍याउनेछ । यहाँ मैले शतप्रतिशत सकारात्मक सुन्दर संसारको प्रतिफललाई इन्द्रेणी गाउँ भनेको हुँ । जुन इन्द्रेणी समाज राज्यभन्दा परको गाउँ । यसको कारिन्दा हामी नै हौँ । महात्माहरूको बस्ती, बुद्धहरूको राज्य, शक्तिशाली मानवहरूको समाज । यो मानव विकासक्रम सकारात्मक दिशातिर हिँडिरहेको छ भन्ने दृष्टिकोण पनि हो ।

सर्वअङ्ग सांस्कृतिक क्रान्ति

रुपान्तरण स्वयम्‌मा एक क्रान्ति भएको छ । सर्वअङ्ग सांस्कृतिक क्रान्ति । आफूसँग, आफूभित्र, आफूबाहिरको क्रान्ति । एकातिर आफैँमा लागू हुने, गर्नुपर्ने भने अर्कोतिर समाज, देशमा पनि लागू गर्नु/गराउनुपर्ने खुला सरकार अवधारणामार्फत । सुशासन, जवाफदेहिता, पारदर्शिताका सवालहरूमा । समन्यायिक, समाजवादी नीति तथा कार्यक्रमहरूमार्फत । केन्द्रमा मात्रै होइन, सबै परिधिहरूमा, देहातहरूमा, राज्यसत्ताका सबै अङ्गहरूमा, समाजका सबै भाग, पक्षहरूमा । कुनै कतै नछुटाई नबिराई । समयका सबै दौडान र रफ्तारहरूमा । तलमाथि, वरपर सबै दिशाहरूमा यस क्रान्ति चाहिएको छ । यो आत्मसात्, कार्यान्वयन र व्यवस्थापनको सवाल हो । सचेतता, सचेतनाको हस्ताक्षर हो । यसले चारैतिर उज्यालो सबैतिर शान्ति सर्वअङ्ग सांस्कृतिक क्रान्तिको काम गर्दछ ।

बाइसौँ शताब्दीको जरा

आजको बीस वर्षपछि हामी बाइसौँ शताब्दीमा प्रवेश गर्दै छौँ । बाइसौँ शताब्दी हाम्रा लागि चुनौतीपूर्ण उत्तिकै हुनेछ । जसका लागि हामीले हाम्रो मौलिकतामा उभिएर काम गर्‍यौँ भने देशलाई आफ्नै बलबुतामा, आफ्नै सूुर र तालमा बोकेर हिँड्यौँ भने, आफ्नै पाखुरी, परिश्रम, पसिनामा विश्वास गर्‍यौँ भने, हाम्रा विज्ञान प्रविधि, खोज, अध्ययन, अन्वेषण, अनुसन्धानमा विश्वास गरेर अगाडि बढ्यौँ भने हाम्रा मौलिक उद्योगहरू खोलेर आत्मनिर्भर बन्यौँ भने यो बीस वर्ष हाम्रा लागि निकै सुखद हुनेछ । जुन एक्काइसौँ शताब्दीको अन्तिम पावा वर्ष पनि हो । यदि बीस वर्षलाई एक पावा मान्दा पाँच पावाको एक किलो भएझैँ । यो अन्तिम पावा वर्ष नै बाइसौँ शताब्दीको प्रमुख जरा पनि हो । जब एक्काइसौँ शताब्दी तुरिन्छ तब यी वर्षहरू पुरिएर जरामा परिणत हुन्छन् । त्यसबेला यो प्रमुख जरा निकै ठूलो मोटो दह्रो भएन भने उक्त रूख खिनौरो हुन्छ । मुलुक ख्याउटे हुन्छ । त्यसबेला फेरि हामी गरिबी, आपसी झगडा, वैमनस्य, विदेशी चलखेलको दुष्चक्रमा नै फस्नेछौँ । यसरी बाइसौँ शताब्दी पनि हाम्रा लागि सुखद हुने छैन । त्यस कारण पनि बाइसौँ शताब्दी देशका लागि गतिलो सुखद होस् भन्नका लागि पनि रुपान्तरण अभियानले काम गर्नैपर्ने हुन्छ । गति लिनैपर्छ ।

दण्डी मार्च

रुपान्तरण अभियानलाई कतिले गान्धीको दण्डी मार्च यात्रासँग जोडेका छन् । सन् १९३० मार्चमा गान्धीले सर्वमति आश्रमबाट डण्डीसम्मको पैदलयात्रा गरेका थिए । तत्कालीन ब्रिटिस सरकारले नुनको कर बढाएपछि चौबीस दिन हिँडेर दलबलसहित करिब ३९० किलोमिटर पार गर्दै दण्डीको असली समुद्र किनारामा पुगेर नुन उचाल्दै नागरिक असहयोग आन्दोलन गरेका थिए । यसैको चार वर्षपछि सन् १९३४ अक्टोबरमा माओले चीनमा लङ मार्च गराएका थिए ।

यत्रो अर्थतन्त्र खस्किँदै गर्दा हालका अर्थमन्त्रीले सांसद विकास कोष किन ब्युँताएको ? सांसदलाई ५ करोडका दरले पकेट खर्च वितरण गरेर देशलाई बर्बादीतर्फ लाने काम किन गरेको ?

एउटा दुःख कष्टबाट नै नेतृत्त्वले आफूलाई खार्ने हो । समाज र जीवनप्रतिको बुुझाइलाई सोझ्याउने हो । क्षितिजपारिको सम्भावनालाई आकलन गर्ने हो । आउँदै गरेको परिस्थितिको मुकाबिला गर्ने हो । यही कुरा डण्डी मार्च या लङ मार्च यात्राले स्पष्ट पार्छ । यो जीवनको एक कष्टकर प्रयोग र समाजहितको प्राथमिकताप्रतिको परीक्षण पनि हो । मैले यसै सम्बन्धमा यहाँ लङ मार्च र डण्डी मार्चको कुरा चलाएको हुँ ।

त्यस्तै, सानोतिनो यात्रा मान्दा करिब पार्टीका युवा पङ्क्तिहरू खास जिम्मेवारीमा नरहेका, राज्यसत्ताको सुविधा उपभोग नगरेकाहरू यस आन्दोलनमा संलग्न छन् । उनीहरू बीपी विचारधारालाई आत्मसात् गर्न चाहन्छन् । यसको नेतृत्त्व पनि विचार नै हो । उनीहरू विचारबाट सुसज्जित हुन चाहन्छन् । देशलाई जोड्न चाहन्छन् । सैद्धान्तिक, निष्ठा, आदर्शको जीवनयापन गर्न चाहन्छन् । व्यक्तिको उच्च मनोगत आकांक्षा र सिद्धान्तको सामाजिक चाहनाको द्वन्द्वमा उनीहरू व्यक्तिको मनोगत चाहलाई तिलाञ्जलि दिन्छन् । समाजहितप्रतिको आफ्नो दायित्वबाट प्रेरित छन् । सिद्धान्तको मेलमिलाप, सहकार्य, समन्वय, हार्दिकताबाट दीक्षित छन् । लोकतान्त्रिक सञ्जालको कार्यक्षेत्रमा उद्वेलित छन् । पहेँलो (रातो र पहेँलोको मिश्रणबाट बनेको) रङको मन बनाएर अनुहारमा उत्कृष्ट, विशिष्ट, समुन्नत, सम्पन्न समाज बनाउने आभा बोकेर हिँडेका छन् । आज समाजले नराम्रोको विपक्षमा राम्रोका लागि, कुरूपको विपक्षमा सुन्दरताका लागि उनीहरूलाई विश्वास गर्नुपर्छ । उनीहरूको युवकत्वमा भरोसा गर्नुपर्छ र राष्ट्र निर्माणको रुपान्तरणकारी यस धारामा हामी सबै आ–आफ्ना तागत, दक्षता, योग्यताका साथ सहभागी हुनुपर्छ ।

नयाँ पुस्ताले केही न केही नयाँ अठोट, संकल्प, प्रतिबद्धताहरू त बोकेरै आएका हुन्छन् । केही नयाँ युवाहरूले ताउरमाउर त गर्ने नै भए । यो चिन्तनधारालाई काम गर्न दिनुपर्छ । रुपान्तरणकारीहरूको कठिन मिहिनेतको प्रतिफल उत्कृष्ट राज्य निर्माण नै हो भन्ने कुरा बुझ्नुपर्छ ।

अन्त्यमा, पार्टीमा वैचारिक राष्ट्रिय अभियान प्रारम्भ भएको छ । पहिलो चरणको अन्तर्क्रिया एवं संवाद कार्यक्रम टुंगिएको छ । विभिन्न ठाउँमा यस सम्बन्धमा स्वतःस्फुर्त विभिन्न कार्यक्रमहरू भइरहेका सूचनाहरू पनि आइरहेका छन् । दोस्रो चरणमा समाजका विभिन्न पक्ष, क्षेत्र र पाटाका नागरिकहरूसँग नछुटाई संवाद गर्ने कार्यक्रम त छँदै छ । अहिले मुख्य गरी देशभरिका साथीहरूले महत्त्वका साथ सुझावहरू दिएका छन्, धेरै प्रश्नहरू गरेका छन् । यस एजेन्डालाई टुङ्गोमा पुर्‍याउने जिम्मेवारी पनि भिराइदिएका छन् । उनीहरूले भनेका छन् कि समस्या माथि नै छ । तिनीहरूमध्ये केही यहाँ संक्षेपिकृत गरेको छु:

१. तेह्रौँ महाधिवेशन सकिएको छ महिनाभित्र गर्ने भन्ने नीति महाधिवेशन किन नगरिएको ?
२. विधानतः निश्चित समयावधिभित्र गरिसक्नुपर्ने काम कर्तव्यहरू किन नगरिएको ? जस्तै: विभाग गठन, केन्द्रीय समितिलाई पूर्णताः दिने काम, महासमिति बैठक इत्यादि । के यी कामहरू नेताहरूको सनकमा मात्रै हुने हुन् ? मिति गुज्रिएपछि गर्दा वैध हुन्छ कि अवैध ? कांग्रेस विधानले चल्ने कि सनकले ?
३. भ्रातृ संघ संगठन किन अलपत्र पारेको ? एक–एक सदस्यीय समिति बनाएर किन रमिता देखाएको ?
४. विधानलाई यसरी किन निर्जीव बनाएको ? यसउपर माथिल्ला निकायहरू अनुशासन समिति, निर्वाचन आयोगमा उजुरी किन नगरेको । कि विधान, कानुन, संविधानचाहिँ कमजोर नागरिक, तल्ला निकाय, निरीहहरूलाई मात्रै लाग्ने हो र ? नत्र भने विशेष महाधिवेशनका लागि किन बाटो तय नगरेको ?
५. चुनावका लागि राष्ट्रिय गठबन्धन किन गरेको ? रूखमा भोट हाल्ने हाम्रो अधिकार किन खोसेको ? गठबन्धन गरेबापत हाम्रो घटेको मत संख्याको जिम्मा कसले लिने ? क्रान्ति, संघर्ष, त्याग, तपस्या र साधनालाई भुलेर यतिसाह्रो सत्तालम्पट किन भएको ?
६. एउटै मान्छे तीन, चार, पाँचपटक या त्यसभन्दा बेसी सांसद, मन्त्री, प्रधानमन्त्री किन बनिरहनुपरेको ? उनीहरूबाट खास परिवर्तनकारी, रुपान्तरणकारी काम पनि केही भएको पाइँदैन । तर, उनीहरूलाई पटकपटक किन अवसर दिइरहेको ? र, उनीहरूले यसरी पटकपटक अवसर किन लिइरहेको ? यो प्रथाको अन्त्य किन नगरेको ?
७. क्रियाशील सदस्यलाई अनलाइनमार्फत आमसर्वसाधारणका लागि खुला किन नगरेको ? अधिवेशन हुने मितिको एक वर्षअघि नै यसलाई बन्द गर्ने काम किन नगरेको ?
८. बीपी कोइरालाको साना मझौला नेपाली उत्पादनका उद्योगहरू खोइ ? यसमा किन ध्यान नदिएको ?
९. आयात प्रतिस्थापन गर्ने आत्मनिर्भर नेपाल बनाउने कार्ययोजना खोइ ?
१०.यत्रो मौद्रिक तरलताको संकट आएको छ । हजार र पाँच सय दरका नोट नोटबन्दी गरेको खोइ ?
११. यत्रो अर्थतन्त्र खस्किँदै गर्दा हालको अर्थमन्त्रीले सांसद विकास कोष किन ब्युँताएको ? सांसदलाई पाँच करोडको दरले पकेट खर्च वितरण गरेर देशलाई बर्बादीतर्फ लाने काम किन गरेको ?
१२. पैसा उद्योगपति व्यापारीहरूद्वारा नेताको प्रत्यक्ष संरक्षणमा विदेशिएको छ भन्ने कुरा आएको छ । यसको सम्बन्धमा छानबिन गरेको खोइ ?
१३. विभिन्न भ्रष्टाचार काण्डहरू आइरहेका छन्, यसको छानबिन गरेर जेल चलान किन नगरेको ?
१४. विद्यार्थीहरू विदेश पढ्न जाँदा बर्सेनि ठूूलो रकम बाहिरिएको तथ्याङ्क छ । यसमा वैकल्पिक उपाय खोइ ?
१५. बैंकको चर्को ब्याजदरले ठूलो शोषण गरिरहेको छ, ब्याजदर घटाएर उद्योगीहरूलाई राहत दिने कुरा किन नसोचेको ?
१६. किसानलाई मास्तिर उठाउने नीति तथा कार्यक्रम खोइ ? मल, बिउ, सहुलियत ऋण, सामूहिक खेती कार्ययोजना, भण्डारण घर, बालीनाली, पशुचौपायाको बीमा खोइ ? बजार नियन्त्रण नियमन खोइ ?
१७. विदेशमा रहेका नेपालीहरूलाई नेपालमा स्थापना गर्ने कार्ययोजना खोइ ? युवा उद्यमशीलताको नीति पाठशाला खोइ ?
१८. हाम्रो समाजवाद कहाँनेर पुगेर थलिएको हो ? यसलाई सुचारू गर्ने कार्ययोजना खोइ ?