छोरी पढाउने, बाबु पढ्ने

A+ A A-

'भेट्दिनँ कि भनेर दौडिँदै आएकी, जे होस् भेट भयो' गीता बैनीले भनिन् । 'तिमीलाई जाऊँ भनेर ढिलो गर्दै चिया पिइरहेको छु, नत्र कहाँ भेट हुन्थ्यो र' मैले भनेँ ।

चिया पिइसकेर हामी उठ्यौँ । झोला बोक्यौँ । हिँड्ने तयारी गर्दै मैले गीता बैनी र सरोज भाइसँग दह्रो हात मिलाउँदै बिदाइका लागि अनुमति मागेँ ।

बिछोडको क्षण नरमाइलो नै हुँदो रहेछ । यो कुरा गीता बैनी र सरोज भाइको मुखाकृतिमा स्पष्ट झल्किरहेको थियो । मैले उत्तरतिर हेरेँ- हिलेमा मधुरो कुइरो लागिरहेको थियो । मन अमिलो भए पनि मुसुक्क मुस्कुराउँदै मैले बिदा मागेँ 'अहिले जान्छु ल, पछि फेरि आउँछु ।' दुवैतिरबाट बिदाइका हात हल्लाउँदै हामी छुट्टियौँ ।

धनकुटाबाट ओरालो लागियो । देवीकाजी र खेम आ-आफ्नै कुरामा मस्त हुनुहुन्थ्यो । मचाहिँ कैले जनकपुरमा सरोजभाइसँग बितेका ९ दिनलाई सम्झन्थेँ । त कहिले उसको आत्मीयतालाई । सरोजलाई त्यति सजिलै धनकुटामा भेट्छु भन्ने सोचेको पनि थिइनँ मैले । आज कति माया-ममतासाथ खाजा खुवाएको थियो सरोजले हामीलाई । वास्तवमा साह्रै रमाइलो हुन्छ गाउँले जीवन ।

पोहोर धनकुटा गएको समयमा मैले गीता बैनीलाई भेट्न सकेको थिइनँ । यसपटक भेट्ने मौका मिल्यो । संस्थाको बैठक सकेपछि हामी दाजुबहिनी एकैछिन कुरा गर्न थाल्यौँ । गीताले सानै हुँदा दिङ्ला बसेका कुरा सुनाउन थालिन् । त्यसैबेला मैले पनि आफू दिङ्लामा जागिरे भएर बस्दाका २० वर्ष पुराना दिन सम्झन पुगेँ ।

गीताका बुबा होमनाथ अधिकारी दिङ्लाको राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकमा क्यासिएर हुनुहुन्थ्यो सायद । म तत्कालीन समयमा मूलपानी गाउँ पञ्चायतको सचिव थिएँ दिङ्लामा । दिङ्लाबाट भोजपुर जान करिब ६/७ घण्टा हिँड्नुपर्ने । त्यत्ति बाटो हिँड्न धेरैलाई साह्रै गाह्रो हुन्थ्याे । तर मलाई भने खासै गाह्रो लाग्दैनथ्यो ।

एकदिन म भोजपुरबाटै हिँडेर बिहान ११ बजे दिङ्ला पुग्दा बैंक प्रबन्धक र होमनाथ सर अफिसको बाहिर नै हुनुहुन्थ्यो ।

उहाँहरूले कताबाट भनेर सोध्नुभयो ।

मैले भने- घरतिर गएको थिएँ, आउँदैछु । होमनाथ सरले भन्नुभयो- कता घुर्बिसे कि तिनतले बसेर ?

मैले भनेँ- होइन सर, म त भोजपुरबाटै आएको ।

मेरो कुरा सुनेर उहाँहरू दुवैजना छक्क पर्नुभयो । उहाँहरूलाई त्यो कुरा पत्याउन साह्रै गाह्रो परेको त्यस क्षणलाई मैले झलझली सम्झन पुगेँ आज ।

पुरानो कुराको ताजा सम्झना गराउने बैनीलाई मैले मनमनै धन्यवाद दिएँ । तर बुबासँग भेट्न सकिनँ । मनमा खिन्नता बोकेर म बाटो काट्दै थिएँ ।

'धनीहरू धनले बाँचेका हैनन् साइँला । हामी गरिबले गर्दा बाँचेका हुन् । हामीले तिनीहरूको काम नगरी दिने हो भने कसरी बाँच्न सक्छन् ? त्यसैले साइँला, अब हामीले पनि बुझ्नुपर्छ बुझिस्', धनकुटा नगरपालिका-७ को टोड्केमा पुग्दा गाउँलेका बीचमा भएका यस्तै कुराकानी सुन्दै हामी अगाडि बढ्दैथियौँ । मलाई यो कुराले साह्रै छोयो । वास्तवमा गाउँघरमा गरिने कुराकानी कति सही र सत्यतामा आधारित हुन्छन् । मनमनै सोच्दै म अगाडि बढिरहेको थिएँ । देवीकाजी र खेम अहिले पनि बृटिसले नेपालमा सञ्चालन गरेका विभिन्न कार्यक्रमका बारेमा कुरा गर्दै अघि बढ्दै थिए ।

'दाजु, पानी खाएर मात्र अगाडि बढौँ । अब त तमोर नपुगी पानी खान पाइँदैन', धनकुटा नपा-८ स्याङ्ताङस्थित दरंगा राईका घरमा पुगेपछि खेमले भन्नुभयो । हामी हिँड्ने बाटाको सबैभन्दा अन्तिम घर रहेछ त्यो । त्यस घरमा हामीले पानी पियौँ र फेरि ओरालो लाग्यौँ ।

केही तल पुगेपछि तमोरको रमाइलो फाँट देखियो । मेरो मन के गरौँ के गरौँ गर्दै खुसीले गद्गद भइरहेको थियो । ठाडो ओरालो ठूलो भिरको बाटोबाट हामी अगाडि बढिरहेका थियौँ । मलाई धरानबाट भोजपुर जाँदा चढिने दिदीबहिनी डाँडाजस्तै लाग्यो त्यो ठाउँ । त्यहाँ पुगेपछि मैले विजय सर र श्याम दाइलाई सम्झिएँ, यस्तो बाटोमा उहाँहरूलाई पनि हिँडाउनु पर्थ्याे । सधैं सम्झिने, कहिल्यै नबिर्सने दिन हुने थियो उहाँहरूलाई यो क्षण । तल तमोर नदी सुस्ताइरहेको थियो । त्यहीँबाट खेमले हामी पुग्ने ठाउँ खुवाफोक देखाउनु भयो । साँच्चै रमाइलो थियो त्यो ठाउँ, जहाँ हामी जाँदै थियौँ ।

कस्तो हावा चलेको, साँच्चै जाडो भयो ऐले त । यत्तिकाबेर भइसक्यो खै कोही आउँदैनन् ? त्यहाँ मान्छे नै देखिँदैन । हामी घिर्लिङको वारि बसेर यस्तै कुरा गरिरहेको थियौँ । तमोरका तीरमा रहेको त्यस ठाउँमा साँच्चै मीठो सिरेटो चलिरहेको थियो । 'यो घिर्लिङ त बन्द छ । ऐले त माथि घाट चल्छ', धनकुटा न.पा.- ८ सानताङ, बैरेनी घर भई धनकुटा बजारको त्रिवेणी मावि कक्षा - १० मा पढ्ने दीपक भाइले भनेपछि मात्र हामी त्यो चिसो सिरेटोलाई बाईबाई गर्दै अगाडि बढ्यौँ खेतैखेत ।

घाम पश्चिम दिशातर्फ ढल्किसकेका थियो । थोरैबेरमा हामी याक्चाना घाटमा पुग्यौँ । तमोरको किनारमा बसेर मीठो सुसेली हालिसक्नासाथ नाउ आइपुग्यो । जीवनका धेरै वसन्त पार गरिसकेका माझी दाइले हामीलाई नाउमा बस्न आग्रह गरे । नाउमा बसेको फोटो खिचौँ है भन्दै क्यामेरा चलाउँदाचलाउँदै हामी पारि पुगिसकेछौँ, मैले त थाहै पाइनँ ।

'सर नमस्कार', हँसिलो अनुहारको यस सम्बोधनको प्रतिउत्तरमा हामीले पनि नमस्कारको आदान-प्रदान गर्‍यौँ । देवीका बुबा । पछि खेमले परिचय गराउनुभयो ।

प्रतिव्यक्ति १० रुपैयाँका दरले घाटखेवा लाग्ने एकचाना घाटमा साना एक दुईवटा पसल थिए । हामीले घाटखेवा तिर्दै थियौँ । त्यतिबेलै एक जना महिलाले अगाडि आएर भन्नुभयो- सरहरू आउने खबर त धेरैअगाडि आइपुगेको थियो । किन ढिलो गर्नुभयो त ? मैले बैनीलाई खबर गरिसकेकी छु । बैनी घरमै हुनुहुन्छ, जानुस् घरमा ।'

मैले उहाँलाई सोधेँ- तपाईं ?

उहाँले तुरुन्तै उत्तर दिनुभयो- 'मेरो नाम देवीमाया राई हो । शुकमाया मेरो नन्द हो । मैले खबर पठाइसकेकी छु । तपाईंहरू पहिले घरमा जानुस् न ।'

त्यहाँ सबैसँग बिदा भएर हामी गाउँतिर लाग्यौँ । केही अगाडि बढेपछि हामीले देवी बैनीलाई भेट्यौँ । उनी हामीलाई नै लिन आएकी थिइन्, वा अरू कुनै कामले आएकी थिइन् थाहा त भएन तर हामीलाई भेटेपछि उनी फर्किइन् ।

घाम डुबिसकेको थियो । तमोर आफ्नै सुरमा बगिरहेको थियो । तमोर किनारमा रहेको कुशेटार सुन्दर र शान्त थियो । सबै जातजातिले ढाकेको भए पनि यस गाउँमा प्रायःजसो माझी जातिको बसोबासो रहेछ ।

'कक्षा कस्तो चल्दै छ ? सहभागी कति छन् ?' यस्तैयस्तै सवाल जवाफ गर्दागर्दै हामी देवीको घरमा पुग्यौँ । देवीसँग त भेट भयो । तर त्यस्तै अर्की बहिनी शुकमायासँग कतिखेर भेट गरौँ, मलाई एकदम हतार भइरहेको थियो । तालिममा उनीहरू सँगसँगै बस्दा उनीहरूसहित सबले आफूप्रति देखाएको सद्भाव, माया, ममता र स्नेहले गर्दा मैले पनि म उनीहरूलगायत सबै सहभागी साथीको जिम्मेवार अभिभावक हुँ भन्ने कुरा सोचेको थिएँ । त्यही सम्झनाले मलाई फेरि शुकमाया बैनीसँग छिटो भेट्न आतुर बनायो ।

'तपाईंंहरू बस्दै गर्नुस् है । म एकपटक शुकमायाकोमा पुगेर आउँछु', देविकाको घरमा झोला बिसाउनासाथ देविका र खेमलाई भनेँ । 'एकछिन पछि गए हुन्न र ?', उहाँहरू दुवैले भन्नुभयो ।

मेरो मनले पटक्कै मानेन । दुई जना सानसाना भाइलाई साथ लिएर म शुकमायाको घरमा पुगेँ । मलाई अचानक घरमा देख्दा शुकमाया छक्क परिन् ।

‘सर नमस्कार, सर बसौं न ।’ शुकमायामा अनायास खुसीका क्षणहरू देखिए ।

उनी के गरौँ, के गरौँ जस्तो गरेर अत्तालिएको जस्तो पनि लाग्यो मलाई । भित्रबाट उनको बुबा-आमा आउनुभयो, हाम्रो चिनजान साटासाट भयो । शुकमाया हतार-हतार चिया पकाउन थालिन् । चिया र उसिनेको तरुल लिएर उनी यत्ति छिटो उपस्थित भइन् कि यी सबै कुरामा जादुगरी चमत्कार थियो ।

चिया र तरुल खाएपछि मैले जाने गरी बिदा मागेँ तर आमाले मान्नुभएन । खाना खाएर जाने भन्न थाल्नुभयो । मैले साथीहरू हुनुहुन्छ, बेलुका कार्यक्रम हेर्न जानुपर्छ, त्यसका लागि तयारी गर्नुपर्छ, बरु बेलुका आउँछु भनेर आमासँग बिदा मागेँ । मन नमानी-नमानी आमाले मलाई बिदा दिनु भएको हो भन्ने कुरा उहाँको हुन्छ भन्ने भावमा पढिरहेको थिएँ ।

कति रमाइलो, कत्ति दुःखदायी, कत्ति आत्मीय अनि कत्ति सहृदयी यो गाउँले जीवन । पुगेको एक घण्टा भएको छैन, तर मलाई लागिरहेको थियो म धेरैअगाडिदेखि यस गाउँमा रहिरहेको छु । सबैसँग चिनजान छ, सबैबीच मेरो आत्मीयता बसिसकेको छ । सबैतिरको व्यवहारबाट म यस्तैयस्तै अनुभव गरिरहेको थिएँ । रमाइलो सोच्दासोच्दै म देविकाकाे घरमा पुगेँ, सुकमाया पनि सँगै थिइन् । उता त साथीहरू मजासँग मकै, भटमास र चिया पिउँदै रहेछन् । म पुग्नासाथ थालमा मकै, भटमास, अचार र चिया आइपुग्यो । त्यो क्षण साह्रै रमाइलो र आनन्ददायी लागिरहेको थियो मलाई । आनन्द मान्दै म मकै, भटमास, अचार खानमा व्यस्त भएँ ।

'छोरीले प्रौढ शिक्षा पढाउन सुरु गरेदेखि हामी पनि पढ्न जाँदै छौँ । यो बुढेसकालमा पढेर नै खै के गर्नु छ र हजुर तर पनि गाउँका सबै जाँदा जाऊँ जाऊँ लाग्ने रहेछ र नियमित गइरहेको छौँ । रमाइलो नै भइरहेको छ', देवीको बुबा दुर्गाबहादुर भुजेल र आमा मेनुका भुजेलले हाँस्दै भन्नुभयो ।

दुर्गा भुजेल स्थानीय जनप्रतिनिधि हुनुहुन्छ । उहाँ खुवाफोक गाविस वडा नम्बर ४ को गाविस सदस्य हुनुहुन्छ । उहाँ यो साक्षरता कक्षाले आफूलाई धेरै सहयोग पुगेको बताउनुहुन्छ । मीना भुजेल साधारण गृहिणी तर पनि यस कक्षाले गाउँमा सरसल्लाह गर्न, कुनै काम गर्दा सबैसँग बसेर निर्णय गर्नेजस्ता कुरामा धेरै सजिलो भएको बताउनुहुन्छ ।

कुराकानीकै क्रममा खानाखाने बेला भएछ । खाना खान जाने खबर पाएपछि हामीले भन्यौँ- भरखर खाजा खाएको छ । पहिले कक्षामा जाउँ अनि पछि आएर खाउँला । तर परिवारका कुनै सदस्य यो कुरा मान्न तयार हुनु भएन- पछि खाँदा खाना सेलाउँछ, तसर्थ खाना खाएरै जाऔँ ।

हामीले केही गरी पनि त्यो आग्रहलाई टार्न सकेनौँ । खाना खाएर हामी देवीको कक्षा निरीक्षणमा गयौँ । केहीबेर त्यहाँ कुराकानी गरेर पुनः शुकमायाको कक्षामा आयौँ । दुवै कक्षा राम्रोसँग चलेका रहेछन् । सहभागिता पनि राम्रै छ । सहभागी सबै उत्सुक छन् । पहाडी ठाउँमा साह्रै दुःखकासाथ शिक्षकले मिहिनेत गर्दै पढाइरहेका छन् । सहभागीसँग कुराकानी गर्‍यौँ । उनीहरू पनि खुसी छन् । यो कक्षा सञ्चालनले आफ्नो जीवनमा धेरै सहयोग पुगेका कुरा उनीहरू बताउँछन् । हामीले अझ धेरै काम गर्न बाँकी रहेछ । आगामी दिनमा कार्यक्रम सञ्चालनका प्रक्रियामा धेरै सोच पुर्‍याउनुपर्ने रहेछ भन्ने कुरा कक्षा अनुगमनका क्रममा हामी सोचिरहेका थियौँ ।

'जाडो निकै छ, चिया खाऔँ है', कक्षा सकेर घरमा पुगेपछि देवी बैनीकी आमाले भन्नुभयो । हामीले सहमति जनायौँ । एकैछिनमा चिया आइपुग्यो । हामी चिया खाँदै देवी र शुकमायासँग भरखर हेरिएका दुवै कक्षाको बारेमा समीक्षात्मक ढंगले कुरा गर्न थाल्यौँ । सहभागीको बसाइ, उज्यालो, पढाइ आदिको बारेमा कुरा गर्दै थियौँ । भित्रबाट खबर आयो

'सर, अब भित्र पसौँ । तरुल तयार छ, खाऔँ', सुकमायाकी भाउज्यूले भन्नुभयो ।

हामी छक्क पर्‍यौँ । कत्ति खाने, खाएको छ, बसेको छ । हाम्रो त कामै केही नहुनेभयो । तरुल खाँदै कुरा गरिरहेका हामी सबैलाई सुत्ने हतार थिएन । घडीले रातको १२ बजाएर अगाडि बढिरहेको थियो । 'हैन, आज सुत्नु पर्दैन कि कसो ?' मैले बीचैमा मुख फोरेँ ।

'बल्ल-बल्ल सरहरू आउनुभएकोछ, आमा अब रोटी पकाउने हैन ?' देवी बैनीले भनिन् । 'धत् लाटी, अब के रोटी पकाउने, अब त सुत्नुपर्छ, भोलि बिहानै हिँड्नुपर्नेछ' मैले भनेँ । साह्रै रमाइलो त्यस क्षणलाई बाध्यतावश बिर्सिएर मन नलागीनलागी हामी सबै सुत्ने तयारीमा जुट्यौँ ।

बिहान ५ बजिसकेको रहेछ । हामी उठेर हिँड्ने तयारीमा थियौँ । अन्तिम बिदाइको लागि तयार भएर घरको आँगनमा आएका हामीलाई चिया पाक्दै छ, खाएर मात्र जानुपर्छ, भित्र बस्नुस् न ! भन्ने देवीको स्वरले अनायाश अड्कायो । त्यस आग्रहलाई लत्याएर हिँड्न हामीले सकेनौ । हामी भित्र पस्यौँ, चिया तयार भएछ । चिया खाँदै फेरि हामीले आ-आफ्ना सुखदुःखका कुरा गर्‍यौँ । चिया पिउँदै गर्दा हामीले थाहा पायौँ शुकमाया बैनी बिहान ४ बजे नै उठेर घरतर्फ लाग्नु भएको छ । उहाँ हामीलाई खाना खुवाएर मात्र पठाउन चाहनुहुन्छ । हामी छक्क पर्‍यौँ । हाम्रा लागि किन यत्रो माया ममता, स्वागत सत्कार !

देवीका बुबा हामीसँगै अगाडि लाग्नुभयो । अरू परिवारका सदस्यसँग विदा भएर हामी अगाडि बस्यौँ । अन्तिम विदाइका लागि त्यहाँ रहनुभएका सबैसँग मैले अनुरोध गरेँ । आमाले भन्नुभयो- पठाउन त मन थिएन तर बस्नुस् भन्न पनि सक्दिन, आ-आफ्नो काम सबैले गर्नै पर्ने रहेछ । तपाईंहरूको काममा सदा सफलता मिलोस् । नमस्कारको आदान-प्रदान गर्दै हामी अगाडि बढ्यौँ । बुबा दुर्गाबहादुर भुजेल हाम्रो बाटो देखाउँदै अगाडि लाग्नुभयो । देवी बैनी आँसु पुछ्दै भित्र पसिन् । आमा एकोहोरो बनेर आँगनको डिलमा उभिइरहनुभएको थियो ।

शुकमायाको घरमा पुगेर हामी रोकियौँ । परिवारका सबै सदस्यका बीचमा फेरि नमस्कार आदानप्रदानका साथ चिनजान भयो । खेमजीले हतारहतार भान्छामा आँखा लगाउनु भएछ । त्यहाँ त भात पाकिसकेको रहेछ । कसैले हाम्रो कुरा सुन्न मानेनन् । बाटो लामो छ, भोक लाग्छ, खाना तयार छ । खाएरै जानुपर्छ । बहुमतको कदर गर्नै पर्छ भन्ने सोचेर हामी केही बोलेनौँ । बिहानै खाना नरुच्ने हामी तीनै जनाले यो हार्दिकता र माया ममतालाई नकार्न सकेनौँ । 'खाना पस्किनुस्, हामी खाएरै जान्छौँ' मैले भन्नभ्याएकै थिइनँ हाम्रो अगाडि चिया आइपुग्यो । बसेर चिया खाँदै थियौँ । सात बज्नै लागेको रहेछ । १० बजे त हामीले श्याम दाइलाई मूलघाटमा बोलाएका थियौँ । बाटो तीन घण्टा हिँड्नैपर्नेछ ।

तसर्थ हतारहतार गर्दै चिया पिइसकेर खानाखाने तयारीमा लाग्यौँ । छोटो समयमा धेरै परिकार, साह्रै स्वादिलो बनेको रहेछ यो बिहानको खाना । नन्द-भाउजूको हात त मिठै रहेछ, अनि छिटोछिटो पनि । यस्तैयस्तै गफ गर्दै हामीले खाना खायौँ । खाना खाइसकेपछि बसिरहनु पर्ने थिएन । हामीले हतार-हतार आ-आफ्ना झोला बोक्यौँ र फेरि जिन्दगीको कुनै मोडमा, कुनै घुम्तीमा भेट गर्ने उत्कृस्ट अभिलाषा राख्दै सबैसित विदा भएर अगाडि बढ्यौ । तमोरको किनारै किनार हामी तमोर सँगसँगै हेलिइरहेका थियौँ । अगाडि बढिरहेका थियौँ, मूलघाट हाम्रो गन्तव्यतिर ...... ।

-समिर नेपालकाे शुक्रबार सार्वजनिक पुस्तक नबिर्सने यात्रा बाट ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार २३, २०८० ०६:२६