हुनेवाला श्रीमानज्यू, बिहेपछि मलाई पनि तपाईं भन्नु ल !

सांकेतिक तस्वीर ।

A+ A A-

हाम्रो समाजमा ज्वाइँलाई ‘ज्यू हजुरी’ र ‘मेजमानी’ गरिन्छ । तर बुहारीलाई ?

बुहारीलाई तँ तडाक । अलि शिक्षित घरमा भए ‘तिमी’ सम्म भन्छन् । व्यवहार त कति फरक कति !

बुहारीलाई मेजमानी ! याे शब्द सुन्दा तपाईंलाई अचम्मै लाग्यो होला । किनकि, हाम्राे समाजमा यस्ताे हुँदैन ।

बरू माइतीमै ज्वाइँको खातिरदारीमा सहभागी गराइन्छ । भात पकाउन लाइन्छ, घिउ खार्न लाइन्छ ।

म ग्रामीण क्षेत्रकाे नभएर शहर भनिएकाे क्षेत्रमै भइरहेकाे विभेदकाे कुरा गर्दै छु ।

समाजशास्त्र पढिरहेकी साथी कृतिका एकदिन सासुसँग विवाद गरेर क्याम्पस आई । यसो कुरा बुझ्दा सासुसँग उसको झगडा श्रीमान् विकासलाई गर्ने गरेकाे सम्बोधनका कारण परेकाे रहेछ । विकास र कृतिकाले तीन महिनाअघि मात्र प्रेम विवाह गरेका हुन् । उसले सधैं विकासलाई तिमी भन्थी । विकासले पनि उसलाई तिमी नै भन्छ ।

उनकी सासु अनपढचाहिँ होइनन् । कुनै बेलाकी शिक्षिका हुन् उनी । घरमा छोरालाई बुहारीले तिमी भन्ने गरेकाेप्रति आमै चुपचाप नै बस्थिन् । तर पाहुनाका अगाडि 'तपाईं' भन्न उनी दबाब दिने गर्थिन् । कृतिका यस्तो नाटकका लागि तयार भइन । विकाससँग गुनासो गर्दा उसले ‘जेसुकै गर है’ भन्दिन्थ्याे । उसलाई कृतिकाले गर्ने सम्बोधनसँग कुनै मतलव थिएन ।

तर यसपल्ट आमैले कृतिकाले छोरालाई ‘तिमी’ भनेको मन नपरेको बताइछन् । कृतिकाले भनिछे- तपाईंको छोराले पनि त मलाई ‘तिमी’ भन्छ नि ।

यस्तै विवादले रन्थनिएर कलेज आएकी उसले माइतीको कुरा पनि गरी । घर (माइती) जाँदा विकासलाई मीठो मसिनो खुवाउन बुबाआमालाई सानोतिनो हतारो हुँदैन । चुल्होमा म आफैं पस्नुपर्छ । यता (ससुराली घर) मा पनि यस्तो हालत छ । सम्पन्न भनिने परिवारकी पढेलेखेकी बुहारी हो कृतिका ।

सानो होस्, ठूलो होस्, पहाडमा होस्, तराईमा होस्, गाउँमा होस्, शहरमा होस्– विभेद भनेको विभेद नै हो ।

अर्की साथी छे सुमिना । पुस्करसँग सुमिना तीन वर्षदेखि प्रेममा छे । प्रेमीलाई ऊ सधैं तपाईं, कहिलेकाहीँ तिमी भन्छे । तर, पुस्करले सुमिनालाई तपाईं कहिले भन्दैन । बिहे गरेपछि सुमिनाले उसलाई ‘तिमी’ भन्न पाउने छैन । तर उसले जीवनभर तिमी, तँ भन्न पाउने छ । सुमिनालाई यो कुरा मन परेको छैन । तर भन्छे- एकैचोटि सबै परिवर्तन गर्न नसकिँदो रहेछ । त्यसमा पनि सोच परिवर्तन गराउन असाध्यै मुस्किल हुँदो रहेछ ।

अक्सर नेपाली प्रेम जोडी वा दम्पतीको अवस्था यही हो । शिक्षित र सचेत भनिएका युवतीले समेत यो विभेदलाई मौन स्विकारिरहेका छन् । विद्राेह गर्न खाेज्नेले दुःख पाइरहेका छन् कृतिकाजस्तै । फेरि पनि भन्छु, सानो होस् वा ठूलो, विभेद भनेको विभेदै हो ।

प्रेममा रहेका बेला प्रेमीले जस्तै सम्बोधन गरे पनि विवाह गरेपछि त पतिलाई तपाईं भन्नैपर्ने संस्कृतिले बेरिदिन्छ । बन्द कोठामा तिमी भने पनि सासु–ससुरा र पाहुनाका अगाडि तपाईं भन्नैपर्छ । तर पतिले यस्तो प्रतिबन्ध वा नैतिकताको कसीमा बस्नुपर्दैन ।

मेरो मूल सवाल प्रेमी वा पतिले तिमी भनेकाेमा होइन । बरु प्रेमिका वा पत्नीले आफ्नो पार्टनरलाई उसलेजस्तै तिमी भन्दा यो समाजको टाउको किन दुख्छ भन्नेमा हो । अनि ज्वाइँ र बुहारीबीच विभेद किन्न भन्नेमा हो ।

बिहेपछि मेरो माइतीले जसरी ज्वाइँको खातिरदारी गर्छन्, उसैगरी पुस्करको घरमा मलाई गर्छन् ? सधैं बस्ने भएकाले नगर्ने हो भने छोरालाई बिहे गरेर मेरो घरमा पठाउन किन मान्दैनन् ? संस्कृतिको नाममा हामीले गरिरहेको अभ्यासमा विभेद छैन र ?

याे पनि..

ए पुरुष, तपाईं विवाहित भनेर हामीले कसरी थाहा पाउने ?

छोरा र छोरी बराबरी भनेर समाजले ढोल पिटेको थुप्रै भइसकेको छ । मूलभूत अधिकारहरू संविधानमै उल्लेख गरिएको छ । तर समाजमा अहिले पनि कुनै न कुनै आकार र रूपमा नारीप्रतिको विभेद कायम छ ।

विभेद भनेको कोसी कटानजस्तै रहेछ । काट्दा सानो आकार हुन्छ तर काटिसकेपछि ठूलो बन्छ र क्षति पनि उस्तै भयङ्कर हुन्छ । यस्तो कटान संस्कृतिको नाममा गरिँदै छ । सुन्दर संस्कृति त त्यो हो, जहाँ कसैले आफूमाथि विभेद भएको महसुस नगरोस् । नेपाली समाजमा नारीलाई देवीको रूप भन्ने गरिएको छ । तर व्यवहार दासीजस्तो गरिन्छ । त्यस्ती देवी, जो देवका अगाडि सधैं निरीह रहनुपर्छ । देवको पूजा गरिरहनुपर्छ ।

मलाई के लाग्छ भने देवीले देवलाई जुन सम्मानका साथ पूजा गर्छिन्, देवले पनि देवीलाई उस्तै सम्मान महसुस गराउन सक्नुपर्छ । यसमा पण्डितहरू (समाज) को हस्तक्षेप हुनु हुँदैन ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार २३, २०८० ०७:५०