पोस्टपार्टम डिप्रेसन, सुत्केरीलाई अधिकांश कुराहरू स्वीकार्न गाह्रो (भिडियाे)

पोस्टपार्टम डिप्रेसन, सुत्केरीलाई अधिकांश कुराहरू स्वीकार्न गाह्रो (भिडियाे)

A+ A A-

कहिलेकाहीँ सामान्य रूपमा लिँदालिँदै मानसिक स्वास्थ्यको समस्याले ठूलो रूप लिइसकेको हुन्छ । पछिल्लो समय मानसिक स्वास्थ्यका बारेमा मानिसहरू केही हदसम्म सजक भए पनि सुत्केरी भइसकेपछि महिलाको मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या आउन सक्छ भन्ने धेरैले थाहा पाउने गरेका हुँदैनन् ।

सुत्केरी अवस्थामा कतिपयलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन हुन सक्छ । हर्मोनको प्रभाव र मातृत्वको मनोविज्ञान महिलाहरूमा विकास नहुँदा सुत्केरीमा पोस्टपार्टम डिप्रेसनको समस्या हुने गरेको विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

अमेरिकामा सन् २००६ मा गरिएको अध्ययनअनुसार गोपनीयता र परिवारका सदस्यले खुलासा गर्न नचाहँदा पोस्टपार्टम डिप्रेसन भएका आधाजति नयाँ सुत्केरीहरू पत्ता लाग्दैनन् । जसले पोस्टपार्टम डिप्रेसनको मूल्याङ्कन, उपचार र त्यसको जटिलताको चर्चा कमै हुने गरेको पाइन्छ ।

त्यसो त सुत्केरी भएका १० प्रतिशत महिलामा मानसिक तनाव देखिने गरेको पाइएको छ । विश्वका करिब ६.५ प्रतिशतदेखि २० प्रतिशत महिलाहरूमा पोस्टपार्टम डिप्रेसन हुने गरेको विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

अमेरिकाको नेसनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनका अनुसार ७ जना सुत्केरीमध्ये एक जनालाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन हुन सक्छ । यो डिप्रेसन प्रायः महिलाले बच्चा जन्माएपछि करिब ६ हप्तासम्मको अवधिमा हुन सक्छ । सुत्केरी अवस्थामा हुने मानसिक समस्या पोस्टपार्टम ब्लुज, पोस्टपार्टम डिप्रेसन र पोस्टपार्टम डिप्रेसन साइकोसिस गरी तीन प्रकारका हुन्छन् । यो सामान्यतया किशोरीहरू, समयभन्दा अगावै शिशु जन्माएका र शहरी क्षेत्रमा बस्ने महिलामा धेरै हुने गरेको वरिष्ठ मनोचिकित्सक डा. अनन्त अधिकारी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘परिवारको सहयोग, आर्थिक अवस्था राम्रो नभएको, अनिच्छित गर्भधारण भएको, श्रीमान्/श्रीमतीको बेमेल भएको अवस्थाका महिलाहरूलाई सामान्य महिलाभन्दा बढी पोस्टपार्टम डिप्रेसन हुने सम्भावना रहन्छ ।’

प्रसवको अवस्था भनेको आफैँमा एउटा तनावको अवस्था हो । र, यस्तो अवस्थामा शारीरिक हिसाबले धेरै परिवर्तनहरू हुने गर्छन् । जसले गर्दा हर्मोनहरूमा परिवर्तन आउँछ । शरीरमा भएका रसायन तथा केमिकलहरूमा परिवर्तन आउँछ । रगतको मात्रामा परिवर्तन हुन्छ । मस्तिष्कमा हुने रसायन तथा न्युरो ट्रान्समिटरहरूमा पनि परिवर्तन आउँछ ।

यसरी शारीरिक तथा सामाजिक कारणहरूले गर्दा सुत्केरीको शरीरमा परिवर्तन आउने अवस्थालाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन भनिने डा. अधिकारी बताउँछन् ।

कसरी थाहा पाउने ?

धेरैजसोमा सुत्केरी भएको केही समयमा दिक्दारीपन हुने, निराश हुने हुन सक्छ । तर, यस्तो समस्या केही समयमा आफैँ हराएर जान्छ, जसलाई पोस्टपार्टम ब्लुज भनिन्छ । यो प्रायः ७० प्रतिशत सुत्केरीहरूमा देखा पर्छ ।

तर, पोस्टपार्टम ब्लुजभन्दा अलिकति कडा खालको समस्याको रूपमा देखिनेलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन भन्ने गरिन्छ । जसमा सुत्केरीहरूमा अलि धेरै दिक्दारी महसुुस हुने, नरमाइलो महसुस हुने, एक्लो महसुस गर्ने, रुन मन लाग्ने, भविष्य राम्रो नदेख्ने, जीवन व्यर्थ छ भन्ने महसुस हुने हुन सक्छ ।

डा. अधिकारीका अनुसार कोही आफैँ वा कोही छोटो उपचारपश्चात् नै पोस्टपार्टम ब्लुज भएका महिला चाँडै निको हुन सक्छन् । तर, पोस्टपार्टम डिप्रेसन भएका महिलाहरूको उपचार प्रक्रिया अलि लामो हुन सक्छ । पोस्टपार्टम डिप्रेसनले आमा र बच्चाको सम्बन्धलाई समेत असर गर्न सक्छ ।

त्यसैगरी, पोस्टपार्टम साइकोसिस झनै खतरापूर्ण मानिन्छ । जसमा महिलामा अनौठा भ्रमहरू सिर्जना हुने हुन्छ । अधिंकाश कुराहरू स्वीकार्न गाह्रो हुने, बच्चालाई राम्रोसँग दूध चुसाउन नसक्ने र हेरचाह गर्नसमेत नसक्ने अवस्था सिर्जना हुन सक्छ ।

बच्चाको भविष्य राम्रो हुँदैन भन्नेजस्ता नकारात्मक सोचहरू आउने हुन्छ । चाँडै थाक्ने, गल्ने, बच्चाको ख्याल गर्न नसक्ने हुने गर्छ । यसो हुँदा कडा खालको डिप्रेसनमा गएर आफूसँगै बच्चालाई हानि पुर्‍याउने अवस्था पनि आउन सक्छ ।

डा. अधिकारीका अनुसार सुत्केरीको स्वास्थ्य अवस्था बिग्रँदै जान्छ । उनीहरूमा आत्महत्याको भावना आउँछ ।

उनी भन्छन्, ‘यसो हुँदा तुरुन्तै उपचारका लागि पुगिहाल्नुपर्छ । यसको उपचार एकदमै छिटो गर्न जरुरी हुन्छ । र, यसको उपचार नगरेको खण्डमा जटिलताहरू निम्तिन सक्छन् ।’

मनोचिकित्सकको निगरानीमा राखेर उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । यसको प्रमुख उपचार पद्धति औषधि नै हो । तर, कडा खालको डिप्रेसन भएको छ भने अन्य विधि प्रयोग गर्नुपर्ने हुन सक्छ ।

नेपालमा कति ?

नेपालको सन्दर्भमा मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी यकिन तथ्याङ्क छैन । तर, सन् २००८ मा नेपालका ८ जिल्लाका ८० हजार प्रजनन् भएका महिलाहरूमा अध्ययन गरिएको थियो । जसमा प्रजनन् वा पोस्टपार्टम अवस्थामा मात्रै नभएर समग्र १५ देखि ४९ सम्मको प्रजनन् उमेरका महिलाहरूको मृत्युको कारण आत्महत्या सबैभन्दा धेरै देखिएको थियो ।

जसमा १६ प्रतिशत मृत्युको कारण आत्महत्या भनिएको छ भने १२ प्रतिशत प्रजनन्‌सँग सम्बन्धित रहेको तथ्याङ्कमा उल्लेख गरिएको छ । चिकित्सकका अनुसार ९० देखि ९५ प्रतिशत आत्महत्या मानसिक स्वास्थ्य समस्याका कारण हुने गर्छ ।

त्यसमा पनि ८० प्रतिशत डिप्रेसनका कारण आत्महत्या गर्ने गरेको विज्ञहरूले बताएका छन् ।

र, याे पनि

डेढमहिने दूधे छोरी घरमै छाडेर किन नारायणीमा हाम फालिन् ऋचा ?