नेपाली राजनीतिज्ञहरूले किन गुमाइरहेका छन् जनताबाट सम्मान ?

A+ A A-

अहिले सामाजिक सञ्जालमा होस् कि सञ्चारमा होस् अथवा चिया पसलकै गफगाफमा पनि मुख्य विषय बनेको छ, राजनीतिज्ञ र उनीहरूसँग जोडिएका भ्रष्टाचार । नेताप्रतिको दृष्टिकोष पूरै नकारात्मक सुनिन्छ । यस्तो लाग्छ, राजनितिज्ञप्रति आम नागरिकको विश्वास र सम्मान रसातलमा पुगेको छ । जनताको मनमा नेपाली राजनीतिज्ञप्रतिको सम्मानमा किन ह्रास आयो ? समीक्षा गर्दा धेरै कारणलाई जिम्मेवारी ठहर्‍याउन सकिन्छ । यो पनि बिर्सनु हुँदैन कि विभिन्न घटना, समय र कालखण्डमा यसका कारण फरक हुन सक्छ्न् । यदि सर्वसाधारणको सोच नै नकारात्मक्तातिर गइरहेको छ भने त्यो पनि कदापी राम्रो होइन । चाहे त्यो राजनीतिक पार्टीका लागि होस् कि राष्ट्रका लागि होस् । राजनीतिज्ञहरूको सोच हेर्दा यसमा खास सरोकार छ जस्तो पनि देखिँदैन ।

हामी लोकतन्त्र भन्छौँ, गणतन्त्र भन्छौँ, अनि संघीयता भन्छौँ । तर, यो प्रणालीका चालक भनेका राजनीतिक दल र राजनीतिज्ञहरू नै हुन् । त्यसैले व्यवस्था जतिसुकै राम्रो भए पनि यदि चालकले सही ढंगले देशलाई हाँकेको छैन भने त्यसले जनताका सपनाको गन्तव्यमा पुर्‍याउन सक्दैन । त्यसैले अहिले राजनीतिक नेतृत्वप्रति घट्दो सम्मानको कारण खोज्नुपर्छ । यस लेखमा १२ सम्भावित कारणबारे चर्चा गर्न खोजिएको छ ।

भ्रष्टाचारः नेपालमा अहिले सरकार, राजनितिज्ञ अथवा राजनीतिक पार्टीको नामका साथ बगरेल्ती भ्रष्टाचारका मुद्दा जोडिएका छ्न् । नेपालमा राजनीतिज्ञसँग जोडिएको अहिलेको महत्त्वपूर्ण मुद्दा नै भ्रष्टाचार हो यसले राजनीतिक क्षेत्रलाई धेरै वर्षदेखि डरलाग्दो गरी कब्जा गरेको छ । कमिसन, सरकारी साधन र स्रोतको दुरुपयोग र नातावादको नाङ्गो नाँचले राजनीतिज्ञहरू र समग्र रूपमा सरकारप्रति विश्वासनीयता रसातलमा पुगेको छ भन्दा पनि कुनै अतिश्योक्ति नहोला । राजनीतिज्ञहरूले आफू, आफ्नो परिवार र आफ्ना आसेपासेको हितलाई प्राथमिकता दिने सोचले आफ्नो इज्जत गुमाएका छन्, जुन कि भ्रष्टाचार हो ।

प्रभावहीनता र अयोग्यता: अहिले राष्ट्र सञ्चालनको जिम्मा लिएका राजनीतिज्ञहरू अप्रभावी र राष्ट्रको समस्या सम्बोधन गर्न असक्षम देखिएका छन् । पूरा गर्न न सक्ने ठूल्ठूला चुनावी नारा लगाउनु नै आफ्नो विश्वसनीयता गिराउनु हो । सार्वजनिक रूपमा घोषणा गरेर पनि वाचा पूरा गर्न नसक्नु, देशमा रहेका नीतिहरू कार्यान्वयन गर्न नसक्नु तथा पूर्वाधार विकास र गरिबी निवारणजस्ता महत्त्वपूर्ण क्षेत्रमा आशातित प्रगति हुन नसक्नाले राजनीतिप्रति निराशा र राजनीतिज्ञहरूको सम्मान घटाएको छ ।

राजनीतिक अस्थिरता: नेपालको संविधानको कमजोरी नै भन्नुपर्छ कुनै पार्टीले बहुमत ल्याउन करिब असम्भवजस्तै छ । गठबन्धन सरकार बन्ने विवशताका कारण बारम्बार सरकार परिवर्तनसँगै नेपालले राजनीतिक अस्थिरता झेल्नुपरेको छ । यो अस्थिरताले सुशासनमा बाधा पुर्‍याउँछ, दीर्घकालीन योजनामा बाधा पुर्‍याउँछ र जनतामा अनिश्चितताको भावना पैदा गर्छ । अस्थिरताले राष्ट्रको स्थायित्व र विकासभन्दा राजनीतिक पार्टीबीच फोहोरी शक्ति संघर्ष देखिँदा सम्मानमा ह्रास आएको छ ।

गुटबन्दी र कलहः नेपालमा राजनीतिक दलहरूभित्रको आन्तरिक गुटबन्दी र कलह सामान्य भएको छ । यी शक्ति संघर्षहरूले प्रायः राष्ट्रिय प्राथमिकताभन्दा व्यक्तिगत र पार्टी स्वार्थलाई प्राथमिकता पाउँछ, जसले जनताको विश्वासलाई थप घटाउँछ । जनताले यी द्वन्द्वहरू देशको हितभन्दा पनि आफ्नो फाइदाका लागि खडा गरिएको हुन् भन्ने ठान्छन्, जुन कदापी सकारात्मक होइन ।

कमजोर प्रशासन र कार्यान्वयनः नेपालमा राजनीतिक दलहरूले प्रभावकारी रूपमा शासन र नीति कार्यान्वयन गर्न नसक्दा आलोचनाको सामना गर्नुपरेको छ । कर्मचारीतन्त्रमा चरम राजनीतिकरण, कमजोर संस्थागत क्षमता, कर्मचारीतन्त्रको अकुशलता र अपर्याप्त अनुगमन संयन्त्रले अप्रभावी शासन र यी सबै तत्वको समीश्रण भनेको प्रगतिमा नकारात्मक योगदान पुर्‍याउनु हो ।

युवा प्रतिनिधित्वको अभावः नेपाली राजनीति बुढाहरूबाट सञ्चालित छ । सत्तामा त्यही असक्षम अनुहार देखेको दशकौँ भइसक्यो, कार्यक्षमताको अभाव छ ती अनुहारमा, केही गरौँ भन्ने सोच पनि देखिँदैन सिवाय आफ्नो कोटरीलाई सत्तामा पुर्‍याउन र तिनीहरूको लाभ संरक्षित गर्ने सोचभन्दा माथि उठेको पनि देखिँदैन । दलहरूमा युवा छ्न् तर तिनीहरूको प्रतिनिधित्व सीमित छ र असक्षम बुढाहरूले ठाउँ न छाड्दा छिटो नेतृत्वमा आउने छनक पनि देखिँदैन । युवा पुस्ताहरू प्रायः पार्टीको मूलधारबाट आफूलाई सीमान्तकृत गरिएको महसुस गर्छन् र निर्णय प्रक्रियामा सामेल पनि देखिँदैनन्, जसका कारण नेपालको ठूलो संख्यामा रहेका युवाहरूको राजनीतिबाट मोहभङ्ग हुने डर देखिन्छ ।

वैचारिक स्पष्टताको अभावः नेपालका राजनीतिक दलहरू स्पष्ट वैचारिक अभावका कारण आलोचित छन् । यो स्पष्टताको कमीले मतदातालाई दलहरूबीचको भिन्नता र तिनीहरूको नीतिगत स्थितिसमेत बुझ्न गाह्रो हुने गरेको छ । जुन विचारका साथ पार्टी खोलिएका छ्न्, त्यो विचार र काम गराइमा मात्रै फरक छैन कि चुनावका बेलामा तथा सार्वजनिक अभिव्यक्तिमा पनि पार्टीको उद्देश्य र विचार मेल खाँदैन ।

आसेपासे र वफादारहरूको संरक्षणः नेपाली राजनीतिक दलहरूमा योग्यता नभएका आफ्ना आसेपासेलाई संरक्षण गर्ने गरेको आरोप लाग्ने गरेको छ । पार्टीका नेताहरूले प्राय: योग्यताको सट्टा व्यक्तिगत सम्बन्ध र राजनीतिक वफादारीको आधारमा स्रोत, पद र लाभ बाँड्ने गरेको कसैबाट लुकेको छैन । योग्यता, निष्पक्षता र समान अवसरलाई नजरअन्दाज गर्दा अन्तत: पार्टीभित्र काम गर्ने इच्छा शक्ति कमजोर बनाउँछ र विशेष क्षमता भएका व्यक्तिहरू राजनीतिमा प्रवेश गर्ने र क्षमता प्रदर्शन गर्नबाट बञ्जित हुन्छ्न् ।

पारदर्शीता र उत्तरदायित्वको अभाव: राजनीतिज्ञहरू आफ्ना काम र कुरामा जवाफदेही छैनन् भन्ने आम धारणा छ । पारदर्शीता, आफ्नो सम्पत्ति सार्वजनिक नगर्नु र राजनीतिज्ञहरूको अनैतिक व्यवहारले जनताप्रति उत्तरदायित्व छैनन् भन्ने कुरा नै बलियो आधार हो । जवाफदेहिताको अभावले सम्मान र विश्वासलाई घटाउँछ ।

सामाजिक र आर्थिक मुद्दा सम्बोधन गर्न असफल: गरिबी, बेरोजगारी, स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा, पूर्वाधार विकासजस्ता महत्त्वपूर्ण सामाजिक र आर्थिक समस्यालाई सम्बोधन गर्न आम जनताले राजनीतिज्ञहरूबाट अपेक्षा गरेका हुन्छ्न् । जब राजनीतिज्ञहरू यी चुनौतीलाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न असफल हुन्छन् वा सार्वजनिक हितमा आफ्नो स्वार्थलाई प्राथमिकतामा राखेको देखिन्छ भने तिनीहरूको सम्मान घट्छ ।

परिवारको हालीमुहालीः अहिलेको राजनीतिमा श्रीमती, सासू-ससुरा, सालासाली, छोराछोरी, बहिनीज्वाइँलगायतको हालीमुहाली छ । लाभका पद तथा सरकार सञ्चालनमा समेत यिनीहरूको हालीमुहाली छ । भुटानी शरणार्थी मुद्दाजस्तो तल्लोस्तरको ठगीजस्तो अपराधमा समेत राजनीतिज्ञका परिवार जोडिँदा जनतामा एक किसिमको रोष देख्न सकिन्छ ।

मिडिया व्यवस्थापन: अहिले गाउँपालिकादेखि केन्द्रसम्म सञ्चार सल्लाहकार राख्ने फेसन नै चलेको छ । यो फगत आफ्ना आसेपासेलाई जागिर खुवाउने ठाउँ भएको छ । सञ्चारविज्ञ अथवा सल्लाहकार राखेता पनि जुन किसिमले मिडिया व्यवस्थापन गर्नुपर्ने हो, त्यसमा पूर्ण रूपमा सबै सरकार असफल देखिएका छ्न् ।

नेपालका सबै राजनीतिज्ञहरूलाई एउटै डालोमा राखेर हेर्न पनि हुँदैन । भ्रष्टहरूको संख्या सानो भए पनि ती संगठित छ्न् र भ्रष्टाचारको स्वार्थ मिले पार्टी नेतृत्व तैँ चुप मैँ चुप हुन्छन् । दिक्कलाग्दो अवस्था भनेको पार्टीका विभिन्न तहमा बसेका नेताहरूले पार्टीका मुख्य नेताहरूको कृत्यको खुला रूपमा विरोध गर्न नसक्नु नै डरलाग्दो छ । तीन दशकदेखि विचार र कार्यक्षमताको अभाव भएका अनुहार नै देशको सत्ता सञ्चालन गर्ने मियोका रूपमा देख्दा यिनीहरूलाई किनारा नलगाएसम्म देश अधोगतितिर लाग्नबाट कसैले जोगाउन सक्दैन ।

माथि उल्लेख गरिएका कारणले नेपाली राजनीतिज्ञहरूप्रति आम जनतामा सम्मान घट्दै गएको छ । अवस्था यस्तै रहे सामाजिक सञ्जालमा हुने विरोधसँगसँगै भोलिका दिनमा त्यो रोष बाहिर पनि प्रकट हुँदा अचम्म नमाने हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असार १७, २०८० ११:३३