सभापति बन्न समूह टिकाउने र संस्थापन रिझाउने शेखरको रणनीति

A+ A A-

नेपाली कांग्रेसमा जबर्जस्त उदय भएका नेता हुन्– शेखर कोइराला । पदाधिकारी नभई केन्द्रीय सदस्यबाट सिधै सभापतिको उम्मेदवार बनेका नेता हुन् कोइराला । पारिवारिक विरासतमा विश्वास नभएको बताउँदै आएका कोइराला १४औँ महाधिवेशनमा वर्तमान सभापतिमा शेरबहादुर देउवासँग प्रतिस्पर्धामा उत्रिए । त्यसपछि वैकल्पिक सभापतिका रूपमा कोइराला स्थापित भएका छन् । उनले १५औँ महाधिवेशनमा सभापतिमा उठ्ने घोषणा गरिसकेका छन् ।

कोइराला परिवारको संगठनात्मक संरचनामा सुशील कोइरालाले राजनीति गरे । सो समूहको उत्तराधिकारी भए पनि टिकाउन नसक्दा पार्टीमा पकड कमजोर भएका रामचन्द्र पौडेल अहिले राष्ट्रपति छन् । सो समूहमा आफ्नै बुतामा संगठन निर्माण गरेर विभिन्न गुटउपगुटका नेता कार्यकर्ता जम्मा पारेर शेखरले आफ्नो समूह बनाएर १४औँ महाधिवेशनमा सभापतिमा लडे । शेखरले ४० प्रतिशत मत पाउँदा सभापति देउवासमेत चकित परेका छन् । कान्तिपुर टीभीको अन्तर्वार्तामा देउवाले अहिले पनि सो कुरा स्मरण गर्ने गरेको शेखरले बताएका छन् ।

खासमा शेखरको एक मात्र नजर भनेको पार्टी सभापति हो । ‘एकपटक यसैपटक’ नारा दिएर १४औँ महाधिवेशनमा सभापति लडेका शेखरले १५औँ महाधिवेशनमा सभापति लड्ने घोषणा गरिसकेका छन् । त्यसमा महामन्त्री गगन थापाले पनि आफूलाई समर्थन गर्ने कोइरालाले बताएका छन् । तर, देउवापछिको सभापति बन्न कोइरालाले पछिल्लो समय देउवालाई नै सहयोग गर्न थालेको आरोप लाग्न थालेको छ ।

अहिले शेखर मूलतः दुईवटा रणनीतिमा देखिन्छन् । पहिलो, पार्टीभित्र पकड विस्तार गर्ने । दोस्रो, पार्टी सत्ताबाहेक राज्यसत्तातिर नजर । खासगरी, कोइराला अहिले आफ्नो समूहलाई विश्वासमै राखेर देउवासँग सम्बन्ध विस्तार गर्न चाहेको देखिन्छ । कोइरालानिकट नेताहरूको भनाइमा महामन्त्री गगन थापासँगभन्दा पनि सभापति देउवासँग सम्बन्ध विस्तार गरेर १५औँ महाधिवेशनमा सभापति हुने चालबाजीमा छन् । आफ्नो समूह कायम राखेर देउवा समूहलाई विश्वासमा ल्याउने रणनीति कोइरालाको देखिन्छ ।

देउवालाई तेस्रो कार्यकालको सभापति हुन पार्टी विधानले रोक्छ । त्यसबाहेक विधान संशोधन गर्ने सम्भावना नरहेको र तेस्रो कार्यकालका लागि चुनावी प्रतिस्पर्धामा नआउने देउवाले घोषणा पनि गरेका छन् । त्यसैले पनि शेखर उत्तराधिकारी हुन देउवा समूहको विश्वास आर्जन गर्न चाहन्छन् । त्यसैले, अहिले कांग्रेसभित्र कोइरालाबाट खोसिएको नेतृत्व कोइरालालाई नै सुम्पिने चरणमा देउवा रहेको विश्लेषण पनि भइरहेको छ ।

त्यसो त, कांग्रेस सभापति देउवाको समूहबाट सभापतिको उम्मेदवारको रूपमा उपसभापति पूर्णबहादुर खड्का देखिएका छन् । उनको विकल्पमा उक्त समूहबाट अर्को देखिएको छैन । यद्यपि, बालकृष्ण खाँण विकल्प हुन सक्छन् भन्ने विश्लेषण भइरहेको बेला नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा मुछिएर खाँण जेल चलाउन भएका छन् । देउवा समूहमा देउवापछि देशभर नेटवर्क भएका नेतामा खाँण पर्थे । अब खाँणको राजनीति धरापमा परेपछि उनको समूह कता लाग्छ भन्नेचाहिँ चासोको विषय बनेको छ ।

खाँण र खड्काको समूहबीच गतिलो मिल्ती भने छैन । त्यसको आउँदो महाधिवेशनमा खड्का देउवाको उत्तराधिकारी बन्ने अवस्थामा खाँण समूहदेखि अन्य समूहले पनि खड्कालाई स्वीकार गर्ने अवस्था देखिँदैन । त्यस्तो बेलामा देउवा समूहभित्रको खड्कालाई अस्वीकार गर्ने नेताहरूको समूहचाहिँ कोइरालाको पक्षमा खुल्न सक्ने विश्लेषण हुन थालेको छ । खासगरी, मिनेन्द्र रिजाललाई केन्द्रीय सदस्य मनोनीत गर्ने परिघटनाले देउवा र कोइरालाको मिल्तीको संकेत गरेको बताइन्छ । त्यसबाहेक परराष्ट्रमन्त्री एनपी साउद र स्वास्थ्यमन्त्री मोहन बस्नेतलगायतका नेताहरू देउवाकै विश्वासमा कोइरालासँग दोस्ती बढाउन थालेका छन् ।

त्यसले पनि देउवा समूहको एउटा पंक्तिचाहिँ कोइरालालाई नेता मान्न तयार हुन सक्ने विश्लेषण भइरहेको छ । यी परिघटनाले कोइरालाको नजर सभापतिमै रहेको देखिन्छ । हुन त सभापतिमा कोइरालालाई नै समर्थन गर्ने गरी महामन्त्री गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माहरूले संसदीय दलमा थापालाई उम्मेदवार बनाउने सहमति भएको थियो । त्यसैले, आफ्नो समूहबाट बाटो क्लियर गरेर देउवा समूहभित्र विश्वास आर्जनको रणनीतिमा कोइराला लागेको पनि विश्लेषण भइरहेको छ ।

देउवा–शेखर सम्बन्ध

शेखरले मन्त्री बनाउन आफ्नो समूहबाट नाम पठाउँदा सहमति गरेको बताउँदै आएका छन् । यस विषयमा असन्तुष्ट देखिएका महामन्त्री गगन थापाले सार्वजनिक रूपमा टिप्पणी भने गरेका छैनन् । उनले मीनेन्द्र रिजाललाई केन्द्रीय सदस्य बनाउन अडान लिए । ‘गिभ एन्ड टेक’ को मनासिकतामा शेखर पुगेका छन् ।

आफ्नो समूहमा परेको स्वास्थ्य मन्त्रालय दिएर उनले रिजाललाई केन्द्रीय सदस्य बनाउने सर्त राखेको उनीनिकट नेता बताउँछन् । त्यसका लागि मोहन बस्नेतलाई स्वास्थ्य मन्त्रालय दिएर डिकबहादुर लिम्बूलाई खेलकुद मन्त्रालयमा मनाएका थिए । बस्नेत भने दुवैतिर ‘कन्भिन्स’ गराउन सफल भए । देउवासँग भाग माग्न नमिल्ने भएकाले ‘गिभ एन्ड टेक’ गर्ने र आफ्नो समूह एकढिक्का राख्ने रणनीतिमा शेखर छन् ।

शेखर देउवासँग मिलेर होइन, नीति अधिवेशन टारिरहे विशेष महाधिवेशनबारे सोच्नुपर्ने इतर समूहका नेताहरू बताउँछन् । ‘पार्टी विधि र विधानअनुसार चलेन । केन्द्रीय समितिको बैठक टार्ने हो र नीति अधिवेशन नगर्ने हो भने हामीले सोच्नुपर्छ,’ नेता गौतमले भने । १४औँ महाधिवेशनमा ४० प्रतिशत मत ल्याएका शेखरलाई १५औँ महाधिवेशनमा सभापति हुन ५१ प्रतिशत मत ल्याउनुपर्ने हुन्छ । उनको जोड आफ्नो टिमको मत जोगाउँदै अन्य समूहबाट बाँकी मत तान्नुमा छ ।

‘१४औँ महाधिवेशनको टिमलाई एक ठाउँमा राख्दै अन्य व्यक्तिहरूसँग संवादमा हुनुहुन्छ । त्यसो नगर्दा कसरी सभापति भइन्छ ?,’ उनीनिकट एक नेताले भने । रामचन्द्र पौडेलले कृष्ण सिटौला, केबी गुरुङदेखि फरमुल्लाह मन्सुरसम्मका नेताहरू तत्कालीन कोइराला समूहमा बचाउन नसक्दा देउवा सभापतिमा आएको बुझाइ शेखरनिकट नेताको छ । त्यसैले आफैँले बनाएको समूह एक ढिक्का बनाएर बहुमतका लागि अपुग हिस्सा कसरी ल्याउने भन्नेमा शेखर चनाखो छन् ।

‘हिजो कमजोर धरातलबाट आएर सभापति लड्नुभयो । आज देउवाको वैशाखी टेकेर शेखर दाइ सभापति बन्ने कुरा होइन । शेखर कोइराला आफैँमा ४० प्रतिशतको शक्ति हो । शेखर दाइलाई सभापति बन्न कसैको वैशाखी जरुरी छैन । चाहिएको ५१ प्रतिशत हो,’ उनीनिकट एक नेताले भने ।

देउवाको उत्तराधिकारी सम्भावना

देउवाको उत्तराधिकारी बन्ने सम्भावना भने निकै कम छ । देउवा समूहका नेताहरू सहजै कोइराला पक्षलाई नेतृत्व सुम्पिन तयार छैनन् । निकै कठिन प्रयासबाट कोइरालाबाट खोसेको नेतृत्व कोइरालालाई नै सुम्पिन नहुने पक्ष बलियो छ । त्यसमा पूर्णबहादुर खड्कालगायतका नेताहरू सक्रिय छन् । त्यही बुुझेर हुन सक्छ, कांग्रेस नेता बद्री पाण्डे पनि देउवाको उत्तराधिकारी बन्ने सम्भावना कम रहेको आकलन गर्छन् ।

सहमहामन्त्री बद्री पाण्डे सभापति देउवाले शेखरलाई आफ्नो उत्तराधिकारी बनाउने सम्भावना नदेखेको बताउँछन् । ‘त्यस्तो सम्भावना म देख्दिनँ, किन सभापतिले उहाँलाई उत्तराधिकारी बनाउनुहुन्छ ? उनले बनाएका महामन्त्री, उपसभापतिदेखि नेताहरू छन् । शेखर कोइलालाई बनाउनुपर्ने आधार र कारणहरू देखिँदैन,’ उनले भने, ‘शेखर दाइ पनि आफ्नै बलबुतामा सभापति बन्नुहुन्छ । पोहोरको मुख्य प्रतिस्पर्धी हुनुहुन्छ, प्रभावअनुसारको ग्राउन्ड बनाउनुहुन्छ ।’

देउवा समूहको एक खेमा र इतर समूहका केही केन्द्रीय सदस्य लागेर हल्ला फैलाएको भनेका छन् । उनको कुरा नफेरिएको सचिवालयले भनाइ छ । ‘हिजो जुन स्ट्यान्डमा हुनुहुन्थ्यो शेखर दाइ, आज पनि त्यही स्ट्यान्डमा हुनुहुन्छ । विधि र विधानमा रहेर काम गर्नुपर्छ भन्नेमा उहाँ दृढ हुनुहुन्छ,’ शेखरका स्वकीय सचिव दिनेशचन्द्र थपलियाले भने ।

यद्यपि, देउवा समूहको एक खेमा र इतर समूहका केही केन्द्रीय सदस्य लागेर हल्ला फैलाएको शेखरले भन्ने गरेका छन् । १५औँ महाधिवेशनमा सभापतिको उम्मेदवार बन्ने सहमति आफ्नो समूहमा भइसकेको तर देउवासँग मिलेर सभापति बन्न सकिन्छ भन्नेमा इतर समूहका नेता सञ्जय गौतम विश्वस्त छैनन् ।

‘हामी एक ढिक्का भएर बस्नुपर्छ । देउवासँग लागेपछि सभापति बनिन्छ भन्नेमा म विश्वास गर्दिनँ,’ गौतमले शिलापत्रसँग भने, ‘राजनीति सम्भावनाको खेल हो । हामी कुनै कुरामा लाग्ने अलमलिने पक्षमा छैनौँ ।’ भ्रातृ संस्थालाई पूर्णता दिने, विभाग गठन गर्ने र केन्द्रीय समितिको बैठक बोलाउने विषयमा नेता शेखर केन्द्रित रहेको उनीनिकट नेताहरू बताउँछन् । रूपान्तरणको अभियानमा गएका नेता कार्यकर्ताको गुनासो पनि सुन्ने काम शेखरले गरिरहेका छन् ।

संस्थापन समूहका नेताहरू पछिल्लो दिनमा शेखर देउवासँग नजिक भएको बताउँछन् । ‘पछिल्लो समय सभापतिसँग उहाँ (शेखर)को भेट बाक्लो हुन थालेको छ । केही सफ्ट हुनुभएको चाहिँ हो,’ धुुम्बाराहीनिकट एक नेताले शिलापत्रसँग भने । देउवासँग नजिकिएर सजिलै सभापति बन्न सक्ने देखिएकाले शेखर देउवासँग नजिकिएको ती नेताले बताए । ‘देउवा समूहमा उत्तराधिकारी बन्न स्वीकार्य पात्र नहुँदा उहाँ विकल्पमा हुन सक्नुहुन्छ । त्यसका लागि समय बाँकी छ,’ ती नेताले भने ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार ७, २०८० २०:०३