लेखक हुनु त काठमाडौंको ज्यापू जस्तो

A+ A A-

क्याफेको आउटलेटमा कफीको मेन्यु बनाउनु छ भने अब त्यसमा अमेरिकानो जस्तै कोरियाना थपिदिए हुन्छ । अफ्रिकामा भए अफ्रिकानो, नाइजेरियामा भए नइजिरानो ।

यो कोरियाको कथा हो ।

लेखकहरूले थप्ने शब्द हो, लेखिएको मेन्यु नभएको कुनै देखिने मेन्यु हुँदैन ।

यी शब्दहरू वा हरफहरू नबुझ्नु मेरा गल्ती हुन्, गल्ती होइनन् वा सिकाइ । र पनि यो गल्ती मेरै हो,लेखकको होइन ।

‘सम्पादक कम लेखक’ मिस्टर वाग्लेको पत्रकारिता स्कुलमा पढ्ने विद्यार्थीले घोकेको ज्ञान अथवा उपाय भनेको सिम्पिलिसिटी नै हुन् ।

हामीले लेख्ने भाष्य सर्वसाधारण वा गाउँका हजुरआमाले समेत बुझून् । यसैलाई गुरुमन्त्र मानेर केही पत्रकारहरू पत्रकार कम लेखक वढी बनेका छन्, साधारण लेखन ।

वाल्टर ईज्याक्शन को स्टीभ जब्सको बायोग्राफी लेखन जस्तो उनी पनि सम्पादक थिए टाइम म्यागेजिनका । तर अग्ला सम्पादक मिष्टर वाग्लेको शब्द चयन साधारण छैन । क्लिष्ट छन् ।

जस्तैः

खिच्रीमिच्री, भत्खोरै,होस्याङ्ग्री, झुसझुस, गाँजो, किलकिले, लालकैदमा, कैँडा, जैरेले, आर्जिउन्जेल,छुसी, थैया, चँचुँचि, अलमस्त,प्रश्नवाद श्रेष्ठ, छटकिएँ, झुत्ती, नोमेट, नार्छन, कुथुङग्री,बाकटे, सिथर्ने, हातकोपाउर, दपेटिदिन्छ, पोया, राखनधरन, लघारिरेको, बुक्याउँछ, बुहार्तन, खकाल्न, लिप्तिले, ठुन्का,ठिहिरो,हाँपछाँप, बिभिन्डिएर, उच्छवास, कुँएल्न, अर्घेल्याइँ, फोएर, पुठो, भाउँतो, उच्छ्वासहरु, तीनपाते शब्दहरू...

फाेटाेः दिपेन्द्र बज्राचार्य

यहाँ काठमाडौं शब्दलाई लिएर हलिउडलाई हाथमाण्डु कहिल्यै भनेनाैं हामीले । बरू हामीले नै मानिदिएकाछौं–कलिउड भनेर ।

नामै त हो, नाममा कै नै छ र ? गुलाब हुनमा सुवास काफी छ ।

क्रियटिभिटीमा बलिउड, छिमेकबाट प्रसारण हुने टीभी विज्ञापनहरू सटीक र सरल लाग्छन । उनीहरूको प्रस्तुति सीमित बजेटमा पनि दनकदार हुने गर्छ । कतिले त हामीलाई दगं पारिदिन्छन् ।

त्यस्तै छोटा हरफको अनुच्छेदमा छुट्याएको पुस्तकमा भेटिन्छ । ती छोटा तर अर्थपूर्ण भएर पनि बुझ्ने नबुझ्ने प्रस्तुतिको एकसरो निरन्तरता नै ‘सिर्जनात्मक आख्यान’ हो, यो पुस्तक ।

पढुन्जेल भन्न खोजेको धेरै छ जस्तो हुने, तर सकेपछि त्यहाँ केही पनि नहुने । मनोलाप अर्थात मोनोलग (अँग्रेजी शब्द) ।

काठमाडौंमा एउटा कथा असाध्यै लोकप्रिय छः–

जामनःगुमाजु दैनिक स्वयम्भूमा कोरा र पूजा पश्चातमात्र ज्यूनार गर्थे, गुर्जु । १२ वर्षे इनार, ब्रम्ह टोल, लगनको घरबाट उनी हरेक दिन झैं एकदिन स्वयम्भू जादै गर्दा बाटोमा भेट्ने मरूःसतःमा मित्र राष्ट्र इण्डियाबाट आएका जादूगर भैंयाले ‘जम्मोरी चटक’ बाट करामत देखाइराखेको रहेछ ।

दोस्रो दिन पनि आफ्ना दाजुभाइको आँखा छली चटक देखाइराखेको देखेर उनी कायल भए । जिउँदो बच्चाबाट निकालिएको मुटु हातमा लिएर देखाइराखेको बेलामा त्यो मुटुलाई तत्काल समयमा यी धुरन्धर तान्त्रिकले बाज पंक्षी बनेर टिपेर स्वयम्भू जंगलमा लगिदिन्छ । सहरमा हाहाकार मचिन्छ ।

यही कथाकै हु–बहुमा आजभोलि चर्चित विज्ञापन प्रसारण हुन्छ ईण्डिया सरकारको इन्स्योरेन्स पोलिसिमा । हामी त्यो टेलिभिजनको टीआरपी बढाइदिन्छाैं, चुपचाप । किनकि लोक(कथाको ‘अथर’ (लेखक) हुँदैन् । जो कसैले प्रस्तुति गरिदिए हुन्छ ।

फाेटाेः दिपेन्द्र बज्राचार्य

सबैलाई थाहा भएको कुरा हो, लेखक लेख्छ । गितार बोकेर हिँडेको युवकलाई सबैले हेर्छन् । सारङ्गी बोक्ने युवक भीडभित्र हराउँछ । पुराना विरुवा मासिएका छन्, पुराना भाषा नासिएका छन् ।

लेखकहरू शब्दका हिसाब गर्छन् ।

मानिसले शब्द आविष्कार गर्नुअघिका लाखौं वर्ष लाखे झैैं हाउभाउबाट काम चलाएका थिए । शब्दहरू पूरै विकास गर्न नसकेकोले हुनपर्छ ।

शब्दले नथेग्ने ठाउँमा हामी रून्छौं । शब्दले नपुगे हाँस्छौं । शब्दले नभ्याए मुड्की बजार्छौ । शब्द खर्च गर्न कन्जुस्याइँ गर्न आँखा च्यात्छौ, जिब्रो बटार्छौ औंला तेस्र्याउँछौ । शब्द निस्किनुभन्दा छिटो हात हाल्छौं ।

विचार र बुझाइको सहवासले शब्द बन्छ । शब्द बन्दैमा पुग्दैन । बन्यो भनेपनि ओकल्न अटेसमटेस आउँनुपर्छ । कुन शब्द कतिखेर प्रयोग गरे तपार्इँको काम कति अजमिन्छ भन्ने ज्योतिष आजसम्म जन्मेको छैन् ।

मानिसले स्वर निकालियो, शब्द जन्मियो । युगौं बिताउदा शब्दका भण्डार थपिए । शब्दले लेखाइ माग्छ । लिखत खोज्छ । शब्द सोचेर पुग्दैन, बोल्नुपर्छ । बोलेर पुग्दैन, लेख्नुपर्छ ।

लेखकहरू समाजका वाच बर्ड हुन् ।

लेखकले राति पनि आँखा खोल्नुपर्छ । जहाँ पुग्दैन रवि त्यहाँ पुग्छन कवि भनेर मात्र पुग्दैन ।

लेखक पिट्छन्, चिमोट्छन्, चिथोर्छन्, रुवाउँछन्, सुमसुम्याउँछन् पुलपुल्याउँछन्, म्वाइँ खान्छन्, खित्का छाड्छन् । एकलाप,आलाप, वा बिलाप वा प्रलाप ।
शब्द खर्चेर चिनाइएको सम्बन्ध स्थायी रहन्छ भन्ने छैन् । भाषामा मिसमास गर्नेहरुलाई भटमास खुवाएर भाषिक तागत दिन जरुरी छ ।

शब्दहरूको एकाउन्टेसिमा बनेको पुस्तक हुन्छ भनेर भनेपनि यो किताबका पन्नाहरू पल्टाउनु बेस हुनेछ । लेखिसकेको कथाको (पुस्तक) हकदार हामी हुदैंनाै ।
प्रकाशक हुन्छन्, मुद्रक, वितरक, बिक्रेता र पाठक पनि । लेखिसकेपछि हाम्रो हक छिनिन्छ ।

कुन किताब राम्रो? जुन कसरी सिद्दिन्छ थाहा हुँदैन । कुन वाक्य सुन्दर ? कुन कसरी रोकिन्छ पत्तोे हुदैन ।

लेखकहरू लेख्दा लेख्दै हाँस्ने, रूने, चिच्याउने, कराउने, प्रसन्न हुने, दङ्ग पर्ने कारण तपाईं बुझ्न सक्नुहुन्छ ? त्यो किताब राम्रो रे जुन पढिसकेपछि दराजमा होइन्, पाठकको मस्तिष्कको तखतामा बस्छः किताबको पढाई पन्नाहरू तिख्रिएपछि पनि जारी रहन्छ ।

पुस्तक आफैंमा निर्जीव हो– खाली पन्नाहरूको संग्रह । पाठकले पल्टाएपछि मात्र त्यसको कथा भेट्न सक्छ । वा कुथङ्ग्री । वा कविता । वा निबन्ध ।
तपाई लेख्न निर्णय गर्न सक्नुहुन्छ, बुझाउन निर्णय गर्न सक्नुहुन्न । लेखिएको पुस्तक पुस्तक होइन, पढिएको पुस्तक पुस्तक हो । लेखक पचास प्रतिशत हो भने बाँकी पाठक । बीचमा सम्झना/बिर्सना/तिर्सना ।

पुस्तक बीउ हो, पाठकको मस्तिष्कमा परेपछि मात्र त्यो बेर्ना बन्नसक्छ । पाठकको माटो मलिलो परे अङकुराउँछ, झाँगिन्छ, फुल्छ र फल्छ । फल्नको लागि फल्नै पर्ने हो किन? मैले बुझेको छैन ।

लेखकहरू लेख्छन् ,लेख्नु आफैं दुःखी प्रक्रिया हो र दुःखबाट पार पाउन पनि लेख्छन् ।

फाेटाेः दिपेन्द् बज्राचार्य

राम्रो किताब त्यो हो रे जुन लेखकले लेखेकै हुँदैन । किताबले लेखकलाई लेखिरहेको हुन्छ । त्यस्तो किताब म पनि लेख्न चाहन्छुँ ।

मेरो लेख्ने तरिका यस्तै हो । सिकिसकेको लेख्ने होइन । सिक्न लेख्ने छुँ । तपाईसँग संवाद गर्दा म केही सिक्न खोजिरहेको छुँ ।

मैले जानेको छैन त्यही कारण मैले लेख्नुपर्छ । थाहा पाएको छैन त्यही कारण लेख्छुँ ।
लेखकसँग देश छ त ऊ उसगँ प्रेम गर्छ । ७ दिनको प्रेम एकल छ, एकलाप हो यो नितान्त । हरियो रगंको हर्ट आकारमा काटिएको कागजको टुक्रामा लेखेको अक्षर प्रेमिल भएको छ–प्रेमपत्र भने होइन ।

भाषा सायद झ्याल मात्र हो, चियाउन अन्तर्दृष्टि चाहिँन्छ । तपाईं लेख्न निर्णय गर्न सक्नुहुन्छ, बुझाउने निर्णय गर्न सक्नुहुन्छ ।

कविहरू कविता लिएर उभिन्छ– स्वदेशी र विदेशी दुवै । भावहरूमा केही भन्नु परेमा कविता लेख्नु कविता भन्नु– धेरै थोक एकै पटक भन्न सक्नेछ ।

गल्लीमा गल्ती हजार–सिस्टर

गल्लीमा कथा कति लुकेका छन्, कति गुम्सिएका वा कति कुरिएका ।

कति खोतल्नु पर्ने, कति उघार्नु वा कति उप्काउन, ताछ्नु, शिलाहरू निकालेर पुछ्नु, तिनका शील बुझ्नु, शुल सुन्नुपर्ने ।

कलम चलाउनु लेख्नु होइन । अक्षर नबनेसम्म अर्थ हुँदैन ।

काठमाडौंको ज्यापूले गर्ने सफल बेर्नाको फसल राम्रो गर्न उपाय जानेको शील्प उही अग्ला सम्पादक नै हुन् ।

उनी सोधिरहन्छन्– धरतीमा सबैभन्दा पहिलो फूल कुन फुलेको थियो ? मकैको पहिलो ढोड कहाँ ढलेको थियो ? कुन जनावरले आवाज निकालेको थियो ? कुन चराले कसरी पखेटा बाएको थियो ? कुन पुतलीले कता आँखा फरफराएको थियो ?

धरतीमा रुने पहिलो बच्चा को थियो ? पहिलो गँजडी को थियो ?

तपाई यात्रामा हुनुहुन्छ भने यो राम्रो साथी वा पार्टनर हुनसक्छ, किनकि यो सँगै तपाईलाई साथ दिनसँगै आइदिने छ– जर्ज ऊर्वेलको एनिमल फार्म, न्युटनको स्याउ, पिकासोको कला चोरी, सन्दुक रुइतको लेन्स, मन्जुलको कविता, स्टेफन हकिन्सको ब्रह्माण्ड, जर्ज मेलोरो पहिलो, शिबिरका आठपहरिया, सगरमाथाको आरोहण, सर एडमण्ड हिलारीको अवतरण, अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प र उत्तर कोरियाली नेता कीम बीचको दोहरी, कवि किम, कवि शिवा रीउको कोरिया बुझाई दिनसक्ने कविताहरुको श्लोक, भ्यान गगको लस्ट फर लाईफ, फोटोग्राफर किम, मिस किम र अरू धेरै सँगै सुश्री चुलबुले ली वा लिम ।

र साथमा हुनेछ–डिजिटल ग्याजेट्सको जस्तै आकर्षक डिजाइन गरेको हार्ड कभरको हत्केलामा अट्ने यो पुस्तक । किनकि हामी बुद्ध जन्मेको देशका फगत तथागत।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन ९, २०७५ ००:४१