[दीर्घायु भवः] ‘नेपालमा जनचेतनाको कमीका कारण त्यति रक्तदान हुने गरेको छैन’ (भिडियो)

[दीर्घायु भवः] ‘नेपालमा जनचेतनाको कमीका कारण त्यति रक्तदान हुने गरेको छैन’ (भिडियो)

A+ A A-

धेरैलाई लाग्न सक्छ, अरुले रक्तदान गरिरहेका छन् । मैले किन गर्नुपर्‍यो ?

तर, त्यसो होइन । आपत्कालीन अवस्थामा रगतको आवश्यकता रगतले मात्र पूरा गर्ने भएका कारण जो कसैले पनि नियमित रक्तदान गर्न सक्छन् । यो आवश्यक रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।

धेरैजसो मानिसहरू आवश्यक परेको बेला मात्र रक्तदान गर्ने सोच बनाएर बस्ने गरेको डा. निरज सिंह बताउँछन् । ‘आवश्यक परेपछि मात्र रक्तदान गर्छु भनेर बस्नु हुँदैन,' उनी भन्छन्, ‘कतिपय बिरामीहरू तपाईंहरूले दान गरिरहनुभएको रगतले नै बाँचिरहेका हुन्छन् । त्यस्ता बिरामीलाई नियमित रगत दिनुपर्ने हुन्छ । उनीहरूले रगत नपाएमा उनीहरूको मृत्युसमेत हुन सक्छ ।’

रगतको आवश्यकता अरु कुनै पनि कुराले पूरा गर्न नसक्ने डा. सिंह बताउँछन् । ‘रगतको आवश्यकता रगतले मात्रै पूरा गर्छ । शरीरका विभिन्न अवस्थाअनुसार विभिन्न रोग लागेको बेला या धेरै रक्तश्राव भएको अवस्थामा रगतको आवश्यकता पर्छ,' उनी भन्छन्, ‘यस्तो बेला रगतको आवश्यकता पूर्ति गर्नका लागि एक व्यक्तिको रगत अर्को व्यक्तिले मात्रै पूर्ति गर्न सक्छ । त्यसैले रक्तदान गर्नु अत्यन्तै आवश्यक छ ।’

हरेक व्यक्तिको शरीरमा निरन्तर रगत उत्पादन हुन्छ । र, त्यो केही समयपछि खेर जान्छ । ‘सबैभन्दा पहिला यो बुझ्न जरुरी छ । हाम्रो शरीरमा बनिसकेको पुरानो रगतलाई मात्र निकाल्ने हो । त्यसपछि शरीरले आफैँ नयाँ रगत बनाउँछ,' डा. सिंह भन्छन्, 'नयाँ रगत झन् स्वस्थ रगत बन्छ । जसले रोगप्रतिरोध क्षमतालाई बढाउन मद्दत पुर्‍याउँछ ।’

रक्तदान कसले गर्ने ?

विश्व स्वास्थ्य संगठनले रक्तदान गर्नका लागि विश्वव्यपी मापदण्ड बनाएको छ । जसमा १८ वर्षदेखि ६५ वर्षसम्मका कुनै पनि स्वस्थ व्यक्तिले रक्तदान गर्न सक्छन् । तर, केही देशहरूमा भने १६/१७ वर्षको उमेरदेखि नै रक्तदान गर्न अनुमति दिने गरेका छन् ।

त्यस्तै, कतिपय देशहरूले ६० वर्षभन्दा माथिका व्यक्तिलाई रक्तदान गर्न नदिने गरेको विश्व स्वास्थ्य संगठनले उल्लेख गरेको छ ।

डा. सिंहका अनुसार धेरैजसो अवस्थामा रक्तदान गर्न सकिन्छ । उनी भन्छन्, ‘केही रोग र केही कन्डिसनबाहेक हरेक स्वस्थ व्यक्तिले नियमित रक्तदान गर्न सक्छन् ।’

तर, रक्तदानसम्बन्धी धेरै भ्रमहरू फैलाउने गरेको पाइन्छ । विभिन्न रोगका बिरामीले रक्तदान गर्न हुँदैन भन्ने पनि गरिन्छ । उनी भन्छन्, ‘नेपालमा जनचेतनाको कमीका कारण जति रक्तदान हुनुपर्ने हो, त्यति हुन सकेको छैन ।’

नेपालमा रक्तदान गर्नेहरूको यकिन तथ्यांक छैन । तर, अनुमानित रूपमा करिब ३२ प्रतिशतले रक्तदान गर्ने गरेको डा. सिंह बताउँछन् ।

फैलिएका भ्रम

डा. सिंहका अनुसार सबैभन्दा ठूलो भ्रम रक्तदान गर्‍यो भने शरीरमा समस्या देखिन्छ भन्ने छ । उनी भन्छन्, ‘रक्तदान गर्नु भनेको हाम्रो शरीरको रगतलाई दान गर्नु हो । दान गरेको रगतको ठाउँमा नयाँ अझै स्वस्थ रगत उत्पादन भएर आउने गर्छ ।’

त्यस्तै, उच्च रक्तचाप, मधुमेह, थाइराइडजस्ता विभिन्न रोगीहरूले रक्तदान गर्नु हुँदैन भन्ने भ्रम छ । तर, यस्ता व्यक्तिहरूले उनीहरूले प्रयोग गर्ने औषधिको समय मिलाएर रक्तदान गर्न सक्छन् । त्यस्ता व्यक्तिले रक्तदान गरेपछि इन्सुलिन लगाउने वा औषधि सेवन गर्ने गर्न सकिन्छ । डा. सिंह भन्छन्, ‘उच्च रक्तचाप भएका व्यक्तिहरूको प्रेसर सामान्य छ भने उनीहरूले रक्तदान गर्न सक्छन् ।’

कतिपय ठाउँमा महिलाले रक्तदान गर्न हुँदैन भन्ने गरेको उनी बताउँछन् । ‘सामान्यतया महिलाले चार महिनामा एकपटक र पुरुषले तीन महिनामा एकपटक रक्तदान गर्न सक्छन् । अर्थात् महिलाले एक वर्षमा तीनपटक र पुरुषले वर्षमा चारपटक रक्तदान गर्न सक्छन्,’ उनले भने ।

त्यसैले रक्तदानले शरीरलाई हानि गर्नुको साटो रक्तदातालाई फाइदा पुर्‍याउने उनी बताउँछन् ।

कसले रक्तदान गर्न मिल्दैन ?

गर्भवती भएको अवस्थामा र स्तनपान गराइरहेको अवस्थामा भने रक्तदान गर्नु हुँदैन । बच्चालाई दूध छुटाएको ३ महिनासम्म रक्तदान गर्नु उचित मानिँदैन ।

विश्व स्वास्थ्य संठगनका अनुसार एचआईभी/एड्स भाइरसको परीक्षण गर्दा रिपोर्ट पोजिटिभ आएका व्यक्तिहरूले रक्तदान गर्न मिल्दैन । त्यस्तै, लागू पदार्थको सेवन गर्दा सुई प्रयोग गरेका व्यक्तिहरूले पनि रक्तदान गर्नु उचित मानिँदैन । तर, राष्ट्रिय रक्तदाता छनोट निर्देशहरूमा विभिन्न देशमा रक्तदातासम्बन्धी मापदण्ड फरक हुन भने सक्छ ।

कति निकालिन्छ रगत ?

डा. सिंहका अनुसार एकपटकमा ४ सय एमएल रगत निकालिन्छ । तर, शरीरबाट निकालिएको उक्त रगत शरीरले १२ घण्टाभित्रमा उत्पादन गरिसक्छ । ‘शरीरलाई आवश्यक गर्ने रगत शरीर आफैँले उत्पादन गर्छ । बढी आवश्यक छ भने बढी उत्पादन गर्छ र कम चाहिन्छ भने कम उत्पादन गर्छ,’ उनले भने ।

तर, विभिन्न मेसिन प्रयोग गरेर निकाल्ने प्रविधिमा भने फरक हुन सक्छ । त्यसमा बिरामीलाई जे चाहिएको छ, त्यही ‘कम्पोनेन्ट’ मात्र निकाल्न सकिन्छ ।

रगत बिक्री गरिन्छ ?

रगतका लागि सरकारले विभिन्न शुल्कहरू तोकिदिएको डा. सिंह बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सरकारले न्यूनतमदेखि अधिकतमसम्म शुल्क तोकिदिएको छ । रगत संकलन गरेपछि विभिन्न परीक्षणहरू गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यही विभिन्न परीक्षणका आधारमा शुल्क तोकिएको हुन्छ ।’