मार्क्सवादी प्रचण्ड राजनीति जाेगाउन 'हिन्दु कार्ड' कै निष्कर्षमा पुगेका हुन् ?

मार्क्सवादी प्रचण्ड राजनीति जाेगाउन 'हिन्दु कार्ड' कै निष्कर्षमा पुगेका हुन् ?

A+ A A-

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको हालसालै सम्पन्न भारत भ्रमण विविध कारणहरूले विवादास्पद बन्न पुग्यो । पहिलो कुरा त भारतसँग नेपालले उठान गर्नैपर्ने महत्त्वपूर्ण विषयहरूमा सामान्य छलफलसम्म भएन । तर, भारतका आफ्ना चासोका सम्बन्धमा चाहिँ नेपाल पक्ष बढ्ता उदार देखियो । झनै भारतीय सत्तारुढ दल भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) नेतृत्व र शक्तिशाली प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको समर्थन लिन प्रधानमन्त्री दाहालले खेल्न खोजेको हिन्दु कार्डको रणनीतिले आश्चर्यता उत्पन्न गर्नुका साथै दाहालको नयाँ राजनीतिक तथा कूटनीतिक चालबाजी त होइन भन्ने प्रश्न सर्वत्र देखियो ।

राजनीतिक उपयोगमा माहिर दाहालले आफ्नो पार्टीको घट्दाे जनमत र पार्टीले अगाडि सारेका मुद्दाहरूप्रति आमनागरिकको आक्रोशलाई मध्यनजर गर्दै राजनीतिक लाभका लागि नयाँ रणनीतिक यात्रातर्फ अगाडि बढ्ने संकेत गरेका त होइनन् भन्ने आशंका, चासो एवं प्रश्नहरू यथेष्ट रूपमा प्रकट भएका छन् ।

भारत प्रधानमन्त्री दाहाललाई भ्रमणको औपचारिक निम्तो नदिने निष्कर्षमा थियो । तर दाहालचाहिँ जसरी पनि भारत भ्रमण गरेरै छाड्ने अडानमा थिए । भारत भ्रमणलाई पहिलो प्राथमिकता बनाएका दाहालले भारत भ्रमणकै खातिर कतारमा सम्पन्न अतिकम विकसित मुलुकहरूको सम्मेलन एवं चीनमा आयोजित बोआओ फोरममा समेत सहभागिता जनाएनन् । निम्तोमै हिचकिचाइरहेपछि जान आतुर गर्नेले अलिकति सोचविचार गर्नुपर्थ्यो, आफ्नो स्वाभिमानमा विश्वास गर्नुपर्थ्यो । जसरी पनि जान्छु भनेर धेरै च्यानलहरूबाट लविङ गरेपछि भारतीय प्रधानमन्त्री मोदी सरकार निम्तो दिन तयार त भयो तर छलफलमा नेपालले गम्भीर विषयहरू उठान गर्न नपाउने गरी ।

हुन पनि प्रधानमन्त्री दाहालले भ्रमण जति नै परिणाममुखी भनेर दाबी गरे पनि भारतसँग समझदारी भएका विषयहरू हेर्ने हो भने त्यसमा भारत पक्षको बढ्ता हित र चासो देखिन्छ । मोदीसँग खुलस्त कुरा गरेर आएँ भन्ने दाहालले किन नेपालले उठाउनैपर्ने विषयहरूमा भारत पक्षसँग बोल्न चाहेनन्, बुझ्न कठिन छैन ।

झनै भारत–बंगलादेशबीच भएको जमिनी सीमा सम्झौताको मोडलजस्तै गरी कालापानीदेखि लिम्पियाधुरासम्मको भूमि भारतले बंगलादेश जाने बाटो दिने सर्तमा विकल्पको रूपमा छलफल गर्न सकिन्छ भन्ने आशयको दाहालको अभिव्यक्तिले नेपालमा तरंग ल्यायो । भारतीय संस्थापनलाई खुसी पार्न र कुत्सित राजनीतिक लाभका लागि दाहाल कुन हदसम्म गिर्न तयार हुन्छन् भन्ने पनि स्पष्ट गर्छ ।

भारतले समेत उठान गर्न नचाहेको विषयमा दाहाल आफैँ अगाडि सरेर यस किसिमको अभिव्यक्ति दिँदा निश्चित रूपमा स्वाभिमानी नेपालीको शिर निहुरेको छ । भारतीय सत्तामा मोदी आएपछि पनि छिमेकी मुलुकलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा सकारात्मक परिवर्तन हुन सकेन ।

प्रधानमन्त्री दाहालले भनेको एउटा सत्य कुरा के हो भने नेपालको प्रधानमन्त्री भारतका हिन्दुपीठको भ्रमण गर्दा करोडौँ भारतीयहरूको त्यसमा चासो रहन्छ । तर, नेपालको प्रधानमन्त्री नयाँ दिल्ली पुग्यो र त्यहाँ उसले जतिसुकै महत्त्वपूर्ण राजनीतिक भेटघाट गरेको भए पनि यसबारे आमभारतीयमा सामान्य जानकारी र चासो केही रहन्न ।

सत्तामा आएलगत्तै दक्षिण एसियाका सबै मुलुकहरूसँग सहकार्य गरेर अगाडि बढ्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका मोदीले पहिलो कार्यकालमै छिमेकी मुलुकहरूसँगको रवैयालाई कायम मात्रै राखेनन्, दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन (सार्क) लाई नै पूरै निष्क्रिय बनाइदिए । मोदीको कार्यकालमा नेपाल–भारत सम्बन्धले सौहार्दपूर्वक नयाँ मार्ग पहिल्याउने जुन अपेक्षा नेपाली जनताले गरेका थिए, त्यसो हुन सकेन । सम्बन्धमा अविश्वास र शंका कायमै रह्यो । भारतीय पक्षले ठूलदाइ प्रवृत्ति परिवर्तन गरेन, छिमेकी मुलुकहरूका चासो र मुद्दाहरूमा गम्भीरता देखाउने प्रयास कहिल्यै गरेन । त्यस कारण पनि भविष्यमा नेपालसँगको सम्बन्धलाई सुपरहिट बनाउने उद्घोष गरेका मोदीको अभिव्यक्तिलाई नेपालमा गम्भीर रूपमा लिइएन ।

भारत भ्रमणका क्रममा नेपाल पक्षले उठाउनैपर्ने विषयहरू जस्तै; सीमा समस्या, नेपाल–भारत प्रबुद्ध व्यक्ति समूहको प्रतिवेदन, अग्निपथमा गोर्खा भर्तीको विषय, एयर रुट, व्यापारघाटा कम गर्ने, भारतको नयाँ संसद भवनमा कुँदिएको विवादास्पद अखण्ड भारतको नक्सालगायतका विषयहरूमा दाहालले भारतीय पक्षसँग मुख खोल्नै चाहेनन् । अनि त सर्वत्र आशंका गर्न थालियो– आखिर केका लागि हो यो भ्रमणको सारा नौटंकी ?

अझ यी मुद्दाहरू उचालेर दुई पक्षीय सहयोग विस्तारको परिणाममुखी वातावरण बिगार्न नचाहेको भन्ने अत्यन्त गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति दाहालले दिए । यसले पनि दाहालले खास रूपमा केको स्वार्थमा भ्रमण केन्द्रित गरेका हुन्, स्पष्ट बुझ्न सकिन्छ ।

प्रम दाहाल राजनीतिक रूपमा एक किसिमको छटपटीमा छन् । उनको दलको सागठनिक आधार निकै कमजोर छ र आममानिसमा पार्टीप्रति कुनै आकर्षण छैन । राजनीतिको उत्तरार्द्धमा आएका दाहालमाथि करिब सकिन लागेको पार्टीको साख जोगाएर नयाँ पुस्तालाई सुम्पने जिम्मेवारी पनि छ । संगठनले आकार लिन सकेन भने युवानेता–कार्यकताहरूमा वितृष्णा उत्पन्न हुन्छ र उनीहरू निष्क्रिय हुने वा यताउता लाग्ने स्थिति आउन सक्छ ।

माओवादी केन्द्रले अवलम्बन गरेका मुद्दाहरूले समाजलाई विभाजित गर्ने, अस्थिरता निम्त्याउने र राष्ट्रिय एकतामा समेत खलल पुर्‍याइरहेको वास्तविकता खेपेका आमनागरिकले यिनै मुद्दाहरूको निरन्तरता दिँदा पक्कै पनि दाहालको पार्टीलाई समर्थन गर्दैनन् । यसकाे प्रत्यक्ष अनुभव गत मंसिरको चुनावमा पनि देखिएको छ । यदि कांग्रेससहितका दलहरूसँग गठबन्धन नगरेको भए दाहालको पार्टी २–४ सिटमै खुम्चिनुपर्ने थियो । यहाँभन्दा लज्जास्पद अवस्था दाहालका लागि के नै हुन्थ्यो र । यो अवस्थाको राम्रोसँग आकलन गरेका दाहालले उपयोगको रणनीतिलाई थप कसिलो बनाउनतिर लागे ।

भारतमा अर्को वर्ष हुने आमनिर्वाचनमा हालको सत्तारुढ दल बीजेपी नै बहुमतका साथ सत्तामा कायम रहने आकलन गरिएको छ । बीजेपी सरकारले देशको आधुनिकीकरण भारतीय सभ्यता र संस्कृतिमा आधारित रहेर हुनुपर्ने भन्दै त्यसअनुसार नीति–कार्यक्रमहरू कार्यान्वयन गरिरहेको छ । साथै, वैदिक सनातन धर्मको रक्षा एवं यसको सन्देशलाई विश्वभरि नै प्रवाह गर्नका लागि कडा मिहिनेतका साथ कार्यहरू गरिरहेको छ । मोदी सरकारकै पहलकदमीका कारण आज योगा र ध्यान विश्वव्यापी रूपमा तीव्र रूपमा प्रसिद्ध भएको छ ।

चीनको एक सम्मेलनमा आएका एक जर्मन प्राध्यापकले कार्यक्रमस्थलमै यस पंक्तिकारकै अगाडि सूर्य नमस्कारलगायतका केही कठिन योगाभ्यास गरेर देखाएका थिए । यी सबै कहाँबाट सिक्नुभो भन्ने यस पंक्तिकारको प्रश्नमा उनले भारतबाट गएका एक योगीबाट जर्मनीमै सिकेको बताए । योगा र ध्यानकै कारण आफूले नयाँ जीवन पाएको र करिब बिग्रिसकेको परिवारमा नयाँ खुसी र उत्सव जागृत भएको भन्दै उनले खुसी व्यक्त गरेका थिए ।

भारतीय राजनीतिमा धर्मको प्रभाव र त्यसैका आधारमा शक्तिशाली बनेका मोदीसँग निकटतम सम्बन्ध राख्दा आफ्नो करिब सकिएको राजनीतिले पुनर्जीवन पाउने लोभ प्रधाममन्त्री दाहालमा पक्कै पलाएको हुन सक्छ । त्यसका लागि आफ्नो पार्टीको नामबाट माओवादी शब्द हटाउन होस् वा आफूमा कतै बचे–खुचेको कम्युनिस्ट क्रान्तिकारितालाई तिलाञ्जली दिएर सनातन धर्मप्रति सकारात्मकता देखाउन उनले कदम अगाडि बढाएका छन् । यसका लागि बोलेरभन्दा पनि व्यवहारबाटै विश्वास जित्नुपर्ने भएकाले दाहालले सबैलाई चकित पार्ने किसिमले कदम अगाडि बढाए ।

करिब एक अर्ब हिन्दु जनसंख्या भएको भारतका मानिसहरू वैदिक सनातन भूमि नेपालप्रति अध्यात्मिक नजरले हेर्दछन् । भारत बसाइको अनुभवसमेत भएको यस पंक्तिकारले अनुभव गरेको कुरा के पनि छ भने नेपाल भन्नेबित्तिकै बहुसंख्यक भारतीयहरू पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, जनकपुरधामलगायतका विभिन्न हिन्दु शक्तिपीठहरूको देश सम्झन्छन् । नेपाली राजनीतिक विषयवस्तुहरूमा खासै जानकारी एवं चासो नराख्ने भारतीयहरू नेपाल देश अझै पनि हिन्दु राष्ट्र हो भन्ने धारणा राख्छन् ।

यथार्थ के हो भने प्रधानमन्त्री दाहालले योजनाबद्ध रूपमै भारतीय संस्थापनसँग निकट रहन हिन्दु कार्डको प्रयोग गर्न खोजेकै हुन् । यसका लागि दाहालमा भविष्यमा देखिने इमानदारी र वचनबद्धताले मात्र उनलाई कति लाभ भो भन्ने निर्क्योल हुनेछ ।

प्रधानमन्त्री दाहालले भनेको एउटा सत्य कुरा के हो भने नेपालको प्रधानमन्त्री भारतका हिन्दुपीठको भ्रमण गर्दा करोडौँ भारतीयहरूको त्यसमा चासो रहन्छ । तर, नेपालको प्रधानमन्त्री नयाँ दिल्ली पुग्यो र त्यहाँ उसले जतिसुकै महत्त्वपूर्ण राजनीतिक भेटघाट गरेको भए पनि यसबारे आमभारतीयमा सामान्य जानकारी र चासो केही रहन्न । अधिकांशलाई त नेपालको प्रधानमन्त्री भारत भ्रमण गरेर फर्कियो भन्ने पनि थाहा हुँदैन । यसले के देखाउँछ भने राजनीतिक सन्देशका लागि आर्थिक तथा सामरिक क्षेत्रमा दरिलो हुनुपर्छ भने भावनात्मक रूपमा जोडिनलाई सांस्कृतिक पक्षको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ ।

यथार्थ के हो भने प्रधानमन्त्री दाहालले योजनाबद्ध रूपमै भारतीय संस्थापनसँग निकट रहन हिन्दु कार्डको प्रयोग गर्न खोजेकै हुन् । यसका लागि दाहालमा भविष्यमा देखिने इमानदारी र वचनबद्धताले मात्र उनलाई कति लाभ भो भन्ने निर्क्योल हुनेछ । गजबको कुरा त के छ भने दाहालको नयाँ अवतारलाई काठमाडौंको एउटा सानो तप्काले आलोचना गरे पनि बहुसंख्यक नेपाली तथा भारतीय नागरिकहरूले सकारात्मक रूपमा लिएको देखियो, केही आशंका र सन्देशसहित । अस्थिर स्वभावका दाहालको नँया प्रयासमा उनी आफैँ कति प्रतिवद्ध छन् भन्नेमा धेरैको प्रश्न छ । तर, दाहालले आफ्नो नयाँ राजनीतिक पुनरोदयका लागि सुविचारित गरेरै जोखिम लिन खोजेको बुझ्न सकिन्छ ।

हिन्दु कार्डको प्रयोगका लागि भारतीय राजनीतिक नेतृत्व मात्र नभई भारतमा रहेका वैदिक सनातन धर्मका उच्च एवं सम्मानित सन्त एवं गुरु–महाराजहरूसँग निकटतम सम्बन्ध राख्नु पनि उत्तिकै जरुरी छ । गुरु–महाराजहरूसँगको सामिप्यताको आडमा भारतीय नेतृत्वसँग विश्वास आर्जन गर्दै नेपाल–भारत सम्बन्धलाई समानतामा आधारित, भारतीय थिचोमिचोको अन्त्यलगायतका जति पनि मुद्दाहरू छन्, ती सबैमा नेपालको राष्ट्रिय हित हुने गरी प्रयास अगाडि बढ्यो भने र यसले सार्थकता पायो भने निश्चित रूपमा यो नेपालीका लागि गर्वको विषय हुनेछ । यो अवस्थाले नेपाली राजनीतिक नेतृत्वप्रति भारतीय संस्थापन पक्षमा देखिने हेपाहा प्रवृत्तिको अन्त्य गर्नेछ । तर, दाहाल यो हदसम्म जान सक्लान् भन्नेमा चाहिँ धेरैलाई आशंका छ ।

निष्कर्षमा, आफ्नो राजनीतिक लाभका लागि छेपारोलाई समेत माथ खुवाउने गरी रङ बदल्ने राजनीतिकर्मीको छवि बनाएका दाहालको हिन्दु कार्डको प्रयोगलाई एक कोणबाट सकारात्मक मानिए पनि उनको प्रवृत्तिका कारण यस कदमको पनि दुरुपयोग हुने सम्भावना बढ्ता रहेको आशंका आममानिसमा छ । यदि सही सदुपयोग हुन सके यस प्रयासबाट देशभित्र राजनीतिक लाभ एवं शक्ति सन्तुलनमा दाहाललाई ठूलो राहत त दिन्छ नै, भारतसँग अड्केर रहेर समस्याका धेरै गाँठोहरू फुकाउन मद्दत पुग्दा देशले पनि लाभ लिने स्थिति बन्छ । तर, अस्थिर राजनीतिकर्मीको छवि बनाएका दाहालले कति गम्भीर, विवेकसम्मत, सुझबुझ र चेतका साथ यो प्रयासलाई निष्कर्षमा पुर्‍याउँछन्, त्यो त उनको आगामी व्यवहारबाट मात्रै पुष्टि हुनेछ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ २४, २०८० ११:१५