'बालबालिकालाई क्यान्सर लागेको जति चाँडो पत्ता लाग्छ निको हुने सम्भावना पनि उति नै बढी हुन्छ' (भिडियो)

'बालबालिकालाई क्यान्सर लागेको जति चाँडो पत्ता लाग्छ निको हुने सम्भावना पनि उति नै बढी हुन्छ' (भिडियो)

A+ A A-

पछिल्लो समय बाल्यकालको क्यान्सर बढ्दै गएको छ । बाल्यकालमा लाग्ने क्यान्सर बाल तथा किशोरावस्थाको मृत्युको एक प्रमुख कारण समेत बनिरहेको छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार विश्वभरका बालबालिका र किशोर किशोरीहरू गरी ४ लाख जनामा विभिन्न क्यान्सर लाग्ने गरेको छ । जसमध्ये ‘ल्युकेमिया’ (ब्लड) क्यान्सर धेरैलाई लाग्ने गरेको छ । जुन विश्वका ३ जना बालबालिकामध्ये एक जनामा देखिने गरेको छ । त्यसमा पनि अधिकांशलाई एक्युट लिम्फोसाइटिक ल्युकेमिया (एएलएल) हुने गरेको छ भने बाँकीलाई एक्युट माइलोइड ल्युकेमिया (एइमएल) हुने गरेको छ ।

बाल क्यान्सरको क्षेत्रमा काम गर्ने संस्था विश्व बाल क्यान्सरका अनुसार धेरै जसो देशहरूमा बाल्यकालमा देखिने क्यान्सरका बारेमा जनचेतना कम छ । जसका कारण बिरामी ढिला अस्पताल पुग्ने गर्छन् ।

क्यान्सर स्टेज चारमा पुगेपछि रोगको उपचारको विकल्प हेरचाह मात्र रहेको बाल क्यान्सर विशेषज्ञ डा. सुधिर सापकोटा बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘बाल्यकालमा हुने क्यान्सरबारे शिक्षा र यसमा देखिने लक्षणका बारेमा जनचेतना जगाउनु अत्यन्तै जरुरी छ ।’

उनका अनुसार ब्लड क्यान्सरसम्बन्धी धेरै भ्रमहरू छन् । उनी भन्छन्, ‘ब्लड क्यान्सर मात्र नभएर बाल क्यान्सरसम्बन्धी नै धेरै कुराहरू भ्रममा छन् । क्यान्सर देखियो । कुनै बिरामी उपचारका लागि स्टेज चारमा अस्पताल पुग्यो भने पनि सम्बन्धित डाक्टरकहाँ गएर त्यसको उपचार कसरी गर्ने खास समस्या के हो भनेर बुझ्नुपर्छ । तर, त्यसो गरेको पाइँदैन ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार क्यान्सर प्रभावित बालबालिकामध्ये विकशित देशहरूमा ८० प्रतिशतभन्दा बढी बालबालिकाहरू निको हुन्छन् भने कम विकशित तथा विकासोउन्मुख देशहरूमा निको हुने सम्भावना ३० प्रतिशतभन्दा कम रहेको छ ।

डा. सापकोटाका अनुसार ब्लड क्यान्सरको उपचार हुँदैन, उपचार भइहाले पनि बिरामीको पुरै रगत फेर्नुपर्छ भन्ने गलत धारण छ । जसका कारण उनीहरू समसमै उपचारका लागि अस्पतालसम्म पुग्दैनन् । ब्लड क्यान्सरमा रगत फेरेर अर्को राख्दैमा त्यो निको हुने भन्ने पनि होइन ।

‘रगत बन्ने ठाउँ भनेको बोन म्यारो (रगत माशी) हो । यसबाट रगत बन्दा रगतमा नराम्रो कोषिकाहरू बनेर अत्याधिक मात्रामा फैलिने गर्छ । त्यसरी फैलिएको रगत अन्य सामान्य रगतको कम्पोनेन्टहरू र प्रकारहरू बन्न सकेन भने त्यसलाई हामी ब्लड क्यान्सर भन्छौँ’, उनी भन्छन्, ‘रगत बन्ने ठाउँमा नै समस्या भएको हुँदा बनिरहेको रगतमा नराम्रो कोषहरू बनिरहेको हुन्छ । त्यो नराम्रो कोषहरू बन्ने ठाउँमा केमोले निर्मूल पारेपछि मात्र उपचार हुन्छ ।’

बालबालिकामा देखिने क्यान्सर जति चाँडो पहिचान गरी उपचार सुरु गर्न सकिन्छ, त्यसको सफलताको सम्भावना त्यति नै बढी हुने उनी बताउँछन् ।

पछिल्लो समय क्यान्सरको उपचार पद्धतिमा महत्वपूर्ण उपलब्धिहरू हासिल भइरहेका छन् । जसले गर्दा क्यान्सर उपचार थप प्रभावकारी हुँदै गइरहेको छ । बिरामी निको हुने क्रम पनि उच्च छ ।

ब्लड क्यान्सरमा देखिने लक्षण

ब्लड क्यान्सर हुँदा लामो समयसम्म ज्वरो आइरहने हुन्छ । योबाहेक जिउमा गिर्खाहरू आउने, पेट सुन्निने, जोर्नीहरू दुख्ने समस्या देखा पर्ने डा. सापकोटा बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘रगतमा खराबी हुने हुँदा बच्चाहरूमा आलस्य हुने, तौल घट्दै जाने, शरीरमा नीला डामहरू देखिने वा रगत बग्नेजस्ता लक्षणहरू देखा पर्ने गर्छन् ।'

ब्लड क्यान्सरको उपचार

डा. सापकोटाका अनुसार कुनै पनि बालबालिकालाई ब्लड क्यान्सर भएको शंका भएपछि सबैभन्दा पहिला रोगको पहिचान गर्न आवश्यक हुन्छ ।

उनी भन्छन्, ‘ब्लड क्यान्सरमा पनि कुन किसिमको हो भनेर पत्ता लगाउनुपर्ने हुन्छ । कुन किसिमको क्यान्सर हो भनेर थाहा पाउनका लागि फेरि त्यसको साइटोजेनेटिक अर्थात अझै सूक्ष्म रूपमा ‘मलिक्युलर लेभल’मा के छ समस्या भनेर हेर्नुपर्ने हुन्छ ।’

उनका अनुसार यी सबै कुराहरू हेरिसकेपछि मात्र उपचार सुरु हुन्छ । उनी भन्छन्, ‘उपचार सुरु गर्दा शरीरमा भएका अत्यन्तै नराम्रा कोषहरू मार्नका लागि ५ देखि ६ महिनासम्म एकदम कडा औषधि चलाइन्छ । औषधि चलाउँदै गर्दा बचेका कुनै कोष भएमा फेरि उक्त कोषहरू सक्रिय हुन नदिनका लागि औषधि चलाउनुपर्ने हुन्छ । जसलाई हामी मेन्टिनेन्स केमो थेरापि भन्ने गरेका छौँ ।’

प्रत्यारोपण कस्तो अवस्थामा

कुनै बच्चामा क्यान्सर पत्ता लाग्यो भने उसलाई केमो थेरापिबाटै उपचार गरिने उनी बताउँछन् । कुनै पनि बच्चाका लागि बोनम्यारो प्रत्यारोपण पहिलो उपचार पद्धति होइन ।

‘हामी बोनम्यारो अथवा ‘स्टेमसिल प्रत्यारोपण’ भन्छौँ । उपचार गरेपछि बिरामी निको भएको ५ वर्षभित्र वा कुनै सीमित समयभित्रमा क्यान्सर बल्झियो । कुनै समस्या देखियो वा केमोले काम गरेन भने मात्र बोनम्यारो प्रत्यारोपण गरिन्छ’, उनी भन्छन्, ‘केमो दिँदा बिरामीले कुनै रेस्पोन्स देखाएन । योसँगै विभिन्न जाँचहरू गर्दा रोग निको हुनेजस्तो अवस्था देखिएन भने मात्र हामी प्रत्यारोपणमा जान्छौँ ।’

डा. सापकोटाका अनुसार बोनम्यारो प्रत्यारोपण भनेको हड्डीको मासी फेर्ने हो । सुरुको औषधिसँग रेस्पोन्स नै नगर्ने किसिमका क्यान्सरमा मात्रै बोनम्यारो प्रत्यारोपण चाहिन्छ ।

उनी भन्छन्, ‘करिब ९० प्रतिशत ब्लड क्यान्सर भएका बालबालिकाहरूलाई केमो थेरापिको माध्यमबाट निको पार्न सकिन्छ ।’

ब्लड क्यान्सर बल्झिने सम्भावना

स्वास्थ्य संगठनले ‘चाइल्डहुड क्यान्सर इज क्युरेबल’ भन्ने गरेको छ । बालबालिकामा देखिने क्यान्सर निको हुने रोग भएको डा. सापकोटा बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘कुनै पनि बच्चालाई उपचार गराएको ५ वर्षसम्म क्यान्सरको कुनै पनि लक्षण देखिएन भने ऊ निको भएको भनिन्छ । यसरी निको भएको बच्चामा फेरि कुनै क्यान्सर देखिनु भनेको सामान्य जीवन बिताइरहेका व्यक्तिमा जति सम्भावना हुनु हो ।’