फोक्सुण्डोले मताएको त्यो दिन !

A+ A A-

‘यस्तो पनि हुन्छ ? कम्तीमा आफूलाई त चिन्न सक्नुपर्छ नि यार ! गरिबले चोरेर ल्याएको गहना भकारोमा लुकाएझैं लुकाएर राखेछ । के हो यो ? यस्तो सौन्दर्यलाई पनि राजनीतिको पेटिकोटले छोपेर आखिर यतिञ्जेलसम्म लुकाइराखिस्, हैन ? अझ कतिञ्जेल छोप्छस् यार देखाउनुपर्ने अंगहरू ? अनि कतिञ्जेल देखाइरहन्छस् मिलाएर लुकाउन सक्नुपर्ने त्यो दागग्रस्त राजनीतिको छाती ?’

देशलाई यसरी सराप्दै गर्दा मुटुभन्दा प्रिय फोक्सुण्डोको किनार र आकाशमा एक साथ दुई थान सूर्यहरू जलिरहेथे । तर, चुपचाप–निःशब्द गोहीजसरी से–फोक्सुण्डो मलाई नै आँखा तरेर मनमनै सरापिरहेथ्यो शायद ! म आकाशको सूर्यलाई त सक्दिनथें, हातको सूर्यलाई हुत्याएर फोक्सुण्डोतिर फाल्नै लाग्दा हिउँमा चिप्लिएर उत्तानिएँ ।

‘लौ–लौ सर त लड्या ?,’ लछिराम सार्कीले भन्यो ।

जुरुक्क उठेर भनें, ‘लड्या नाइँ, नाच्या !’

फोक्सुण्डोजस्तै निर्दोष र ठूलो हासो हाँस्यो लछिराम । फोक्सुण्डोजत्तिकै गहिरो पनि हाँस्यो ऊ । अनि त्यही हाँसोले लग्यो मेरो ठोक्कानलाई ।

‘शायद, फोक्सुण्डो लाग्छ पनि क्यारे ! नत्र, बेकार त नलड्नु पर्ने ! उठेर हिउँ टक्टक्याउँदै हाँस्न थालें म । लछिराम फेरि हाँस्न थाल्यो, ‘फोक्सुण्डोले फिट्टान ! हा..हा..हा ।’

त्यसपछि म मेरो छाती छाम्दै त्यो हिउँको ढिस्कोबाट तल ओर्लिएँ, फोक्सुण्डो छुन । सबभन्दा पहिले जल अचाएँ शीरमा । अनि पिएँ अलिकति फोक्सुण्डो । मुटुमै पुग्यो पानीको सौन्दर्य, सुवास र अनुभूति ।

मुख धोएँ फोक्सुण्डोले । र, जिन्दगी फोक्सुण्डो बाँच्न थाल्यो । विस्तारै रङ फेर्दै छ जिन्दगी अर्थात् फोक्सुण्डोले । अलि पर एउटा गुम्बा मलाई जिन्दगी र शान्ति सिकाउँदै छ ।

मेरा आँखाको वल्लो किनारदेखि पल्लोछेउसम्म हिउँका घरहरू र फूलहरू फूलिरहेछन् । आँखाले हिमपहाडहरू देखिरहेछ । चारैतिर कपाल खौरिएर निहुरिएका जस्ता पहाडहरू घोप्टो परेका छन् र तिनैको शीरबीचमा तल चुपचाप–चुपचाप छ फोक्सुण्डो ।

एक हुल बादल आकाशबाट फोक्सुण्डोलाई छायाँ पार्दै अपत्यारिलो दृश्य दिएर गए । थाहा छैन, त्यो लौकिक–सत्य थियो या अलौकिक आनन्द ! साँच्चै मलाई, फोक्सुण्डो लागिरहेथ्यो, अर्थात् जिन्दगी फिट्टान थियो फोक्सुण्डोको मातले ! र, मलाई देश लागिरहेथ्यो । त्यही किनारमा म दुवै हात तेस्र्याएर फोक्सुण्डोसामु चिच्याएर भनें, ‘आमा..आ...मा...।’

मेरो आवाज गएर पारिपट्टिको पहाडमा ठोक्कियो । त्यहाँबाट फर्केर विपरीत अर्को चट्टानमा ठोक्कियो ! म देखिरहेछु मेरो आवाज ठोक्किएका पहाडहरू ! र, त्यो फर्किएर फेरि मेरो ‘आमा’ शब्द मैसँग फर्किएर आयो । किन हो किन ? थाहा छैन, म जिन्दगीका चरम स्थितिहरूमा आमालाई भन्दा अरु कसैलाई पनि र कत्ति पनि सम्झिन्न । र, म जहाँजहाँ छु, आमाको प्रेमभन्दा अरु केही छैनजस्तो लाग्छ । र, लाग्छ, म आमा बाँचेको छु ।

‘कविहरू यस्तै भावुक हुन्छन् क्या, किन चिच्याएको ? भोक लागेन ? फापरको रोटी खाने हो ?’ पत्रकार साथी विष्णु देवकोटाले छेउमा आएर मलाई ‘डिस्टर्ब’ गर्यो र भन्यो, ‘लु हामी दुवै जना एउटा फोटो खिचौं ।’

मैले फेरि अलिकति फोक्सुण्डो पिएँ र उसको अँगालोमा बाँधिएँ, फोटो हरिशरणले खिच्यो ।

‘पलमबाट बोकेर ल्याएको फापरको रोटी हो यो’ भन्दै विष्णुले झोलाबाट रोटी झिक्दै थियो । मेरो आँखामा एकदमै घिनलाग्दो दृश्य हाम्फाल्दै आयो– थ्री इडिएट फिल्मको । फिल्ममा त छातीभरि पाकेका रौं भएको बुढो पात्र छाती कन्याउँदै त्यही बेल्नाले रोटी बेलेको न देखेथें ! यो रोटीमा त जताततै रौंभन्दा केही छैन बाबा ! कसरी बनाएका होलान् यो रोटी ! त्यो पनि सानो हो र ? मोटरसाइकलका पांग्राजत्रा ! बाक्लो पनि, ठूलो पनि ! फेरि रौंहरू गुचुमुच्चै छन् बा ! म त अत्तालिएँ ! रौं पनि कहाँका हुन् ? कसका हुन् ? लौ म त खान्न यार ! बरु भोकले मरिएछ भने यत्रैसित्ती ! लछिराम, विष्णु र हरिशरण त गम्कागम दिन थाले । दृश्य राम्रै दिएका हुन् ठिटाहरूले । लछिरामले प्लास्टिकको झोलामा फोक्सुण्डो भरेर ल्यायो र त्यो चाहिँ पिएँ मैले । रोटी सकियो र हामी लाग्यौं, फिल्मकै एक अर्को दृश्य–कथातिर ।

‘ओ माइ गड् ! हामी हिँड्दै थियौं, म कराइहालें । कारण थियो, फोक्सुण्डोकोे रङ । एकैछिनमा फोक्सुण्डो पत्याउनै नसक्ने गरी फेरिइसकेछ !

‘मेरो आँखा बौलायो कि क्या हो हरिशरण ! अघि खिचेका दृश्य र अहिलेका दृश्य हेरुँ त’ भनेर क्यामेरा खोलेर अघिको दृश्य हेरें ।

‘हैन यार, मेरो आँखा बौलाएको छैन र हैन । बरु यो फोक्सुण्डो नै त्यस्तो ! २० मिनेटको अन्तरमा कति ठूलो परिवर्तन भइसकेछ भने अघिको रङ र अहिलेको रङबीच त ‘गोरु बेचेको साइनो पनि बाँकी छैन भन्छौं नि हामी, त्यस्तै फरक !’ अघि पूरै आकाशे रङको फोक्सुण्डो, अहिले त बा ! नीर जस्तो ! नीलो न नीलो !

असाध्यै रङ फेर्दो रहेछ फोक्सुण्डोले । हामी त्यसको किनार–किनार पर्तिर जाँदा–जाँदै ऊ बदलिएर धेरै पटक इन्द्रेणी भइसकेको थियो ।

हामी त्यहीँ पुग्यौं, जहाँ फ्रान्सका थिन्लेले बनाएका फिल्म क्याराभानमा एउटा याकलाई धरापपूर्ण बाटोबाट फोक्सुण्डोमा खसालिएको थियो । विष्णुको शब्दमा–भारी बोकेको त्योे याकलाई फोक्सुण्डोमा खसाल्दा जस्तो थियो, यो बाटो उस्तै छ अहिले पनि । र, यही बाटो हँुदै थेचर गाउँतर्फ जान अहिले पनि उस्तै समस्या छ, जस्तो फिल्ममा थियो ।

फिल्म बन्यो तर बाटो बनेन । मैले टीभीका लागि केही पीटीसी लिएँ र भनें, ‘सुन्दरताको रङ हुँदैन होला दर्शकहरू ! नत्र, आफैं हेर्नुस्, यो फोक्सुण्डोको सुन्दरतालाई कुन रङ दिएर बयान गरूँ म ?’
साँच्चै, पागल–पागलसरी म जताततै पीटीसी दिन थालें । हिउँ छोयो– हिउँसँग, फोक्सुण्डो छोयो– फोक्सुण्डोसँग, माटो छोयो–माटोसँग, मन छोयो– मनसँग !

‘ढिला भो है अब त फेरि पलम पुग्न पनि गाह्रो होला– फेरि डिस्टर्व गर्यो विष्णुले । लछिराम पनि ‘होमा हो’ मिलाउन थाल्यो ।

‘अब विष्णुकै बाइट लिन्छु, अनि जाने’ भनेर मैले क्यामेराको माइक तेस्र्याएँ विष्णु अगाडि । उसलाई पनि फोक्सुण्डो लागेछ क्यारे ! साथी त धाराप्रवाह बोल्न थाल्यो, ‘यो नेपालको सबभन्दा गहिरो र सुन्दर ताल, यसको गहिराइ यकिनका साथ पत्ता लगाउन सकिएको छैन भनिन्छ तर पत्ता लागेको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार यो ६ सय ५० मिटर गहिरो छ । ४ दशमलव ८ किलोमिटर क्षेत्रफल छ यसको । मान्छेको फोक्सो आकारको भएकाले यसलाई फोक्सुण्डो भनिएको मानिन्छ । यो नजिकै ऊ त्यहाँ रहेकोे बौद्ध गुम्बा ५ सय वर्षपहिले बनेको अभिलेख छ ।’

विष्णु डोल्पाकै स्थानीय भएकाले पनि हुन सक्छ । उसले फोक्सुण्डोप्रति साँच्चै प्रेम देखायो– म जस्तै वा त्यसभन्दा बढी नै र भन्यो, ‘यो सुन्दरतालाई बेवास्ता गरिरहेको छ देशले । पर्यटनका अनेक नाराहरू छन्, काठमाण्डूमा । तर डोल्पा महोत्सव गरेर पनि दुनै बजारभन्दा माथि आउन सकेन देश ।’

मैले सोधें, ‘के सुविधा छ र फोक्सुण्डोसम्म आउन ? खाना खाने कुरा छैन, सुत्न बास छैन ? कसरी आऊन् त मान्छेहरू ? अनि कसरी सम्भावना साकार हुन्छ ?’

उसले भन्यो, ‘कुरा त्यही हो । सुविधा छैन र त गर्नुपर्यो नि । पर्यटकीय रुटको विकास गरेर यहाँका जनतालाई आधार तयार गरिदिनुपर्यो, अहिले पनि जनता त्यसैका निम्ति कसरत गरिरहेका छन्, तिनलाई सघाउनुपर्यो। पर्यटन वर्ष मनाउने देशले फोक्सुण्डोका निम्ति खास केही किन सोचेको छैन ? हेर्नुस् त यो सौन्दर्यलाई कसले बुझेको छ ? फोटो हेरेर हुन्छ ? देशलाई त फोटोले चिनाउने हो ?’
अब उनका प्रश्न शुरू भए । ‘तपाईंले के बुझ्नुभयो, फोक्सुण्डो सम्भावनाको कुन उचाइ हो ? यसले देशलाई कति दिन सक्छ वा देशले यसबाट कति लिन सक्छ भन्ने कुरा आजसम्म कसैले बुझ्यो ? अस्ति नै तपाईंले नै भन्नुभएको होइन टीभीमा– आखिर कसले चिन्यो र यो देशलाई ? त्यस्तै हो कसैले चिनेन यो डोल्पालाई पनि, अनि यो देशलाई पनि ।’
अबचाहिँ मैले रोकें विष्णुलाई । र, भनें– ‘धन्यवाद !’

त्यसपछि फोक्सुण्डोको निकासनजिक उभिएर मैले टीभी कार्यक्रम टुंग्याउने सुर गरें । अनि बोलें, ‘साँच्चै भिल्लको देशमा एउटा यो मणि पनि मिल्किरहेको छ र यसलाई चिन्न सकेनन् देशका शासकहरूले र यो मृत–तालसरी अलपत्र छ देशको पल्लाछेउमा !’

त्यतिञ्जेसम्म फोक्सुण्डो पनि रिसाएर हो कि कालो–कालो रङमा बदलिइसकेको थियो । तर मैले एक अञ्जुली फोक्सुण्डो उठाएर माया गरें उसलाइ र भनें, ‘फेरि भेटौंला है ?

त्यसपछि हाम्रो यात्राको सबभन्दा बूढो तर सबभन्दा सक्रिय र रसिक मान्ठा– लछिराम सार्कीलाई अघि लाएर जिन्दगी कोट्याउंदै हिँड्यौं हामी, हिजोको चौंरी गोठको बासतिर ।

ती दृश्य सम्झिएर यो लेख्दै छु । तर, साँच्चै, फोक्सुण्डो नशाजस्तै लाग्दोरहेछ ! लाग्ने तरल रहेछ त्यो ! अहिले पनि छोडेको छैन त्यसले ।

अक्षर र तस्वीर सत्यमा अनुभूतिका काँडाहरू उमार्न कतिसम्म सकिन्छ र ? म त्यसको चरमोत्कर्षमा पुर्याउन सक्दिनँ शायद । तर, नेपालगञ्जबाट तारा एयरहुँदै ३५ मिनेटमा डोल्पाको जुफाल एयरपोर्ट र त्यहाँबाट सुलिगाड कागनीको बास । साङ्टा र छेप्का हुँदै पलमबास ।

जहाँको चौंरी गोठमा रातभरको जुम्रा आतंक । तेस्रो दिन से–फोक्सुण्डो पुग्दा बीचमा बितेका रातहरू र अप्ठ्याराभित्रका आनन्दहरू । साँच्चै, देशलाई धेरै माया र धेरै गाली गर्ने खालका रहे ।

मलाई त भयंकरै डर लागिरहेथ्यो ! कसरी लेख्नु यार यो सब ? यी लेख्नका निम्ति त भाषा र तिनका शब्दमा ‘भाइब्रेसन’ चाहिन्छ ! कम्पन चाहिन्छ ! यस्तो कि–जिरिङ–जिरिङ पारोस् मुटु ! तरंग देओस् शब्दहरूले ! मेरो मुटुमा चाहिँ फोक्सुण्डोको सौन्दर्यले त्यस्तै जिरिङ–जिरिङ पारिरहेको छ । तर, शब्दमा–मैले सक्दै सकिनँ, पहिलो पटक !

जानकारी

से–फोक्सुण्डो, नेपालको सबैभन्दा ठूलो जिल्ला डोल्पा हो । यो नेपालको सबैभन्दा गहिरो ताल हो, ६ सय ५० मिटर गहिराइ छ । से–फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र पर्ने यो ताल डोल्पाको प्रमुख आकर्षण पनि हो ।

पहिलो दिन

सामान्यतया काठमाण्डूदेखि एक दिनमा सुर्खेत वा नेपालगञ्ज पुगिन्छ । र, त्यहीँ बास बस्नुपर्छ । किनकि जहाज बिहान मात्रै जान्छ ।

दोस्रो दिन

नेपालगञ्ज वा सुर्खेतबाट ३५ मिनेटको हवाईयात्रामा जुफाल । जुफाल डोल्पाको एक मात्र एयरपोर्ट हो र यो कच्ची छ, खेल मैदानजस्तो । हामी विकटमा सेवा पुर्याइरहेको तारा एयरबाट जुफाल पुगेका हौं । त्यहाँ ओर्लिनासाथ हिउँ नै हिउँका पहाडहरू देखिएका थिए सेरोफेरो पूरै ।

जुफाल एयरपोर्टबाट लछिराम सार्कीलाई साथै लैजाने निधो गर्दा हामीले उनलाई प्रति दिन सरदर १ हजार रुपियाँ तिरेका थियौं । डोल्पाको एयरपोर्टमा लछिरामहरू धेरै भेटिन्छन् ।

जुफालबाट नजिकै छ, लोकदोहोरी गायक बिमल डाँगीको जन्मगाउँ, डाँगीबाडा । त्यसको प्राकृतिक सौन्दर्य साँच्चै स्वर्णिम पनि छ । हामीले डाँगीबाडामा पुगेर बिमललाई सम्झियौं र त्यहाँका मानिसहरूले पनि सम्झाए ।

त्यसपछि कालागौंडा, रुपगाडहुँदै सुलिगाड पुगेपछि हामीले नेपाली सेनाका पूर्वप्रधानसेनापति रुकमाङ्गत कटवाललाई सम्झियौं । त्यहाँको विकल्पहीन एउटा पुलमा उनको नाम लेखिएको थियो, उद्घाटनको ।

त्यही पुल तरेर हामीले दुनैतर्फ जाने बाटोलाई छोड्यौं र पुग्यौं केवलजंग गुल्मको गेटमा । त्यही बाटो हुँदै फोक्सुण्डो निकुञ्जको दिशातिर लाग्यौं । शुरू भयो रह गाविस । लगत्तै खलरूपी र फोक्सुण्डो जानेको पहिलो दिनको बास कागनीमा । तर, बासको गतिलो व्यवस्था छैन त्यहाँ । स्लिपिङ ब्याग बोकेको भए दुःख पाइन्थेन । तर, हामी रित्तैजस्तो थियौं करिब करिब। प्रत्येकले ड्राइफूड बोक्नैपर्छ फोक्सुण्डो जाँदा । हामीचाहिँ तोरीलाउरे जसरी गयौं र दुःख पायौं ।

तेस्रो दिन

कागनीबाट ज्यालस, साङ्टाहुँदै छेप्कामा खाना । मीठो । हामीले सिस्नो र रोटी पायौं फापरको । तोङ्बा पनि पाइन्छ रे, हामीले पिएनौं यात्रामा । त्यसपछि यात्रामा हामीलाई सबभन्दा बढी त हिमपहिरोले दुःख दियो । जताततै हिउँ नै हिउँ । मैले जीवनमा सबभन्दा बढी हिउँसँग खेलेका दिन थिए ती ।

खोलालाई पनि हिमपहिरोले बाटो छेकेको देखियो । यस पटक असाध्यै हिउँ परेछ डोल्पामा । हामी निरन्तर हिममार्गमा छौं । रातको झण्डै ८ बजेतिर पलम पुग्दा चौंरी गोठमा मान्छेहरू कराएको सुनियो र छिर्यौं हामी । यो पलम नै फोक्सुण्डोदेखि सबभन्दा नजिकको बस्ती रहेछ ।

बास बस्न त्रिपालहरू पनि लैजानैपर्ने रहेछ भन्ने जान्यौं हामीले । हामी त उही तोरीलाउरे पारामा हिँडेकाले दुःख पायौं । जे छ, त्यसैमा सुतौंला भनेर सुतियो ।

चौथो दिन

रातभरि त थाहै भएन, बिहान उठेपछि लछिरामले आङबाट जुम्रा टिप्दै नङका चेपमा पड्काउन थाल्यो । बल्ल लाग्यो– हावाको पारामा फोक्सुण्डो यात्रा सम्भव छैन । कम्तीमा एउटा त्रिपाल, स्लिपिङ ब्याग त बोक्नुपर्ने नि । तैपनि ढाड कन्याउँदै लाग्यौं हामी फोक्सुण्डोतिर । करिब ३ घण्टा लाग्छ पलमबाट ।

नजिकै भ्यूप्वाइण्ट छ असाध्यै सुन्दर । हामीले फोटो खिच्यौं । र, लाग्यौं तालतिर । हिउँभन्दा बाहिर एक पाइला पनि टेक्ने ठाउँ थिएन, जानै त पर्यो । हामी हिँड्यौं । तल फोक्सुण्डो चुहिएर झरेको झरना र हिउँ उस्तै देखियो ।

तालनजिकै सुन्दर बस्ती छ । तर, हामीले मानिसहरू भेटेनौं । त्यहीँ पुगेपछि थाहा भयो– मंसिर महिनादेखि वैशाखसम्मको समयमा यो यात्रा गर्नु गलत रहेछ । किनकि हिउँले दिने यातना कठिन हुने रहेछ । यतिञ्जेलसम्म शरीरका छालादेखि अरु धेरै फुटाइसकेको थियो हिउँले र बेमौसममा पुगियो देशको सबभन्दा गहिरो ताल से–फोक्सुण्डो । जब फोक्सुण्डो पुगियो, त्यसपछि त केके भो केके !

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ २१, २०७६ १६:३२