गैरआवासीय नेपालीको बकपत्रः टाउकाको मोल तोक्ने र लुक्ने सरकारमा हुने, हामीले चाहिँ पहिचानको लडाइँ लड्नुपर्ने ?

गैरआवासीय नेपालीलाई नेपालमा लगानी गर्न आकर्षित कसरी गर्ने भन्ने सवालमा सोच्नु गैरआवासीय नेपालीका माग, चाहनाबारे गहिरो बहस जरुरी छ । गैरआवासीय नेपालीहरू कसरी गैरआवासीय हुन बाध्य भए ? उनीहरूका स्वतन्त्र चाहना र इच्छा कति हो ? र बाध्यात्मक परिस्थिति कति हो भन्ने विषयबाट बहसको थालनी हुन आवश्यक छ । अर्थात्, नेपाली नागरिक गैरआवसीय हुने परिस्थितिका लागि राज्य कति जिम्मेवार छ ? राज्य सञ्चालनमा संलग्न पात्र कति जिम्मेवार छन् ? भनी बुझ्न जरुरी हुन्छ । यी प्रश्नको गहिराइमा पुग्न र बुझ्न नेपालको विगतको राजनीतिक घटना खोतल्नुपर्ने हुन्छ ।

हुन त नेपाल र नेपालीका सवालमा विगतका राजनीतिक घटनाले कस्तो असर पर्‍यो भन्ने अर्को बहसको विषय हो । विगत अर्थात्, माओवादी जनयुद्ध र समयकालमा परिवर्तित राजनीतिक घटनाले धेरै नेपाली परिवार, आफन्त, समाज र मातृभूमिसित टाढिन बाध्य भएका हुन् । भन्नका लागि सजिलो छ, विदेशबाट रेमिट्यान्स आयो । तर, त्यो रेमिट्यान्समा कैयौँ नेपालीको पसिनाभन्दा ज्यादा आँसु र रगत मिसिएको छ । तर, त्यही राज्य सञ्चालकद्वारा कामको सिलसिलामा विदेश गएको परिवारका नागरिकतामाथि प्रश्न उठाइन्छ, अनि पहिचान सोधिन्छ ।

वास्तवमा ऊ घरपरिवारको रोजीरोटीका लागि विदेशिएको हो । व्यक्तिगत परिस्थिति अनि परिवारिक बन्धनले चाहेर पनि तुरुन्त फर्किन सक्दैनन्, जसले थप बसाइ लम्बिन्छ । त्यसैले, अहिलेको समय चार दशकभित्र नेपालका वृद्ध, युवा तथा त्यसयता जन्मेका सम्पूर्ण नेपालीको यथार्थ जीवनकथाको एक वियोगान्त नाटकको दृश्य बनेको छ । यो वियोगान्त कथामा राज्य, विद्रोही, नेपाली जनता र गैरआवासीय नेपाली सशक्त पात्रहरू हुन् । अनि, नेपाली जनताको पीडा, व्यथा, विछोड, मर्म, क्रोध, रोदन अनि आँसुले भरिपूर्ण हृदयविदारक कथा छ । यो नेपाल र नेपालीका लागि एउटा बिर्सन लायक इतिहासको दुर्घटनाको कथा हो ।

मेरो बुझाइमा यथाशीघ्र राज्यले गैरआवासीय नेपालीको पहिचानलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ । विदेशमा काम गर्ने लाखौँलाख नेपालीलाई स्वदेश आउने वातावरण बनाउनुपर्छ । उनीहरूको सीप अनि लगानीलाई नेपालमा सुरक्षित हुने वातावरण अनि नीतिनियम बनाउनुपर्छ ।

गैरआवासीय नेपालीहरू यस कथाका प्रमुख पात्रहरूमध्येका एक हुन, जुन कथा उनीहरूको उपस्थितिबिना अपूरो हुन्छ । तर, आज नाटक सकियो पात्रहरूका व्यवस्थापनमा समस्या देखा परेको छ र समस्या सिर्जना गरिँदैछ । उनीहरूलाई कहाँ राख्ने ? राख्ने कि नराख्ने ? किन राख्ने ? आदि समस्या भएको छ । अर्थात् नेपाल सरकारलाई गैरआवासीय नेपालीलाई आज त्यही ठाउँमा राखेर हेर्दैछ । वास्तवमा नेपालको वर्तमान संविधान यसै घटनाको विगत र वर्तमानको कथाको पृष्ठभूमिबाट जारी भएको हो । अझै पनि संविधानमा माग पूरा गरेको छैन भनेर संविधान जलाउनेहरू पनि छन् । त्यस कारण संविधान पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन हुन बाँकी छ भन्दा अत्युक्ति नहोला ।

हिजो अधिकारको नाममा जंगलमा लुकेर विध्वंस मच्चाउने र द्वन्द्वकै कारण गाउँबेँसी आज युवारहित नाड्गो गाउँका रूपमा परिणत भएका हुन् ।अर्थात्, गैरआवासीय नेपालीहरू राज्य र विद्रोहीबीचको द्वन्द्वका कारण विदेशिन बाध्य भएका व्यक्तिहरू हुन् । रहरले स्वतन्त्र रूपले आफ्नो इच्छाले कोही पनि विदेशिएका होइनन् । बेरोजगारीले थिचिएर कामको खोजीमा विदेश पुगेका हुन् । गैरआवासीय नेपाली वास्तवमा हिजोका विद्रोही र राज्य दुवै पक्षबाट अन्यायमा परेको महसुस गर्दैछन् ।

राज्य सञ्चालनमा रहेका जिम्मेवार र पदमा आसीन व्यक्तिबाट नै नेपालीलाई गैरआवासीय नेपाली बनाइन्छ वा बन्न बाध्य पार्छ । यसको पुष्टि भुटानी शरणार्थी प्रकरणलाई लिन सकिन्छ । यसबाट अन्तर्राष्ट्रिय जगत्‌मा नेपालको छवि धमिलो पारेको छ । यस्ता कार्य प्रवासमा बस्ने नेपालीहरूबाट नभई स्वदेशमा राज्य सञ्चालनमा रहेका नेपालीहरूबाट भइरहेका छन । यो ज्यादै लज्जास्पद घटना हो ।

वास्तवमाा गैरआवासीय नेपालीहरूको रेमिट्यान्सले राष्ट्रलाई ठूलो आर्थिक टेवा पुर्याई रहेको स्थितिमा उनीहरूलाई लगानी आकर्षित गर्न उनीहरूका मागलाई पुरा गरिनुपर्छ । उनीहरूका दुःख पीडा, विछोड, रोदन र समस्यालाई स्वदेशमा बस्नेहरूले महुसुस गर्नुपर्छ । माया र स्नेहले हेर्न सक्नुपर्छ न कि उनीहरू विदेशी हुन् भन्ने नजरबाट । उनीहरूलाई पारिवारिक नजर हेरिनुपर्छ, तब लगानीको कुरा आउँछ ।

नेपाल छोड्नुपर्ने परिस्थिति सिर्जना गर्ने पात्रहरू आज कहाँ छन् ? त्यसको लेखाजोखा गर्न जरुरी छ । र, जिम्मेवार पक्षले आफ्नो दायित्वको जिम्मेवारी कति लिएका छन् रु जवाफदेहितामा छन् कि छैनन् ? त्यस सवालको जवाफ दिनुपर्छ र यसको निरुपण खोजिनुपर्छ । त्यसपछि मात्र गैरआवासीय नेपालीहरूका लगानी कसरी ल्याउने प्रश्न आउँछ ।

आज नेपालीहरू संसारका विभिन्न देशहरूमा छरिएर बासोबास गरिरहेका छन् । सबैका आ–आफ्नो पीडा, व्यथा भए पनि देशका परिस्थितिबाट प्रताडित कथा नेपालीहरूको साझा कथा हुन् । तर, पनि विचलित नभई नयाँ ठाउँका नीति नियम र जीवन शैलीसँग सामना गर्दै विभिन्न व्यापार व्यवसायमा संलग्न भई सुंन्दर भविष्यका सपनाहरू साकार पार्न परिवारप्रतिको कर्तव्य अनि जिम्मेवारी पूरा गर्न आ–आफ्नो ठाउँबाट मिहिनेत र संघर्षरत छन् ।

२०५२ सालको कांग्रेस नेतृत्वको सरकार हुँदा डा. बाबुराम भट्टराईले संसदमा ल्याएको ४० बुँदे माग पूरा भएको भए सायद आज परिस्थिति अर्को हुन्थ्यो । त्यतिबेला द्वन्द्व निरुपणको प्रयास नहुँदाको परिस्थिति आज हामी भोगिरहेका छौँ । माओवादीको दशवर्षे जनयुद्धका डरले ज्यान जोगाउन गाउँ छोडेर शहर पसेका लाखौँलाख मानिसको परिवार बिचल्ली भयो । पहाडका सारा गाउँ, बस्ती नाङ्गो भए । राज्य र माओवादी लडाकुहरूको सामना गरिसक्ने स्थिति थिएन । कुन बेला के लाञ्छनाको सिकार हुन्छ, थाहा हुँदैनथ्यो । कति बलात्कारको सिकार बन्न बाध्य हुन्थे, कतिका हत्या भए, कति बेपत्ता पारिएका छन्, जसको आजसम्म सही लेखाजोखा छैन । कसैले आफ्नो सुन्दर जीवन अनाहकमा गुमाउन चाहँदैन । आन्दोलनमा होमिन चाहेको हुँदैन ।

स्वदेशमा रहने नेपालीहरू मात्र गैरआवासीय नेपाली पनि द्वन्द्वका चपेटामा परेका अर्को पक्ष हुन् । गैरआवासीय नेपालीहरू रहरले देश छोडेका होइनन्, द्वन्द्वका कारणले धकेलिएर विदेश पुगेका हुन् । कति बेरोजगारीले गर्दा कामको खोजीमा पुगेका हुन्, देशमा समृद्धि र सुख जीवन जिउने वातावरण भए परिवार छोडेर विदेश जाने कसलाई इच्छा हुन्छ ? आज पनि दैनिक रूँदै विदेश जानेको लर्को छ ।

कोही जंगलबाट शहरमा आई चैनका साथ बस्ने, गैरआवासीय नेपालीहरूले चाहिँ पहिचानको लडाइँ लड्नुपर्ने ? तसर्थ गैरआवासीय नेपालीलाई इज्जत, सम्मानसहित स्वदेशमा लगानी गर्ने वातावरण बनाउनुपर्छ । नीति परिवर्तन गर्नुपर्छ ।

त्यस कारण गाउँबाट शहरहुँदै शहरबाट काम खोज्दै हजारौँ युवा विदेश जान बाध्य भए । यसरी पुगेका गैरआवासीय नेपालीका कुरा अनि माग सम्बोधन गर्ने ठाउँमा छन् । जंगलमा बसेर युद्ध लडेका माओवादी र जंगल पठाउने राज्य सञ्चालकहरू आज सबै एकै ठाऊँमा छन् । हिजो सरकारमा बसेर टाउकाको मोल तोक्ने र जंगलमा टाउको लुकाउने दुवै पक्ष आज सरकारमा छन् । हिजो जसरी गाउँबस्ती खाली गराइयो, त्यसरी नै फिर्ता गर्ने काम गर्नुपर्छ, नीति निर्माण गरिनुपर्छ , त्यसका लागि हिजोका राज्य र विद्रोही आजका सत्तासाझेदार दुवै पक्ष उत्तिकै जिम्मेवार हुनुपर्छ ।

युक्रेनमा युद्ध चलिरहेको छ । लाखौँ युक्रेनी देश छाड्न बाध्य छन् । कतिपय छिमेकी र तेस्रो देशमा शरण लिएर बसेका छन्, के उनीहरूलाई भोलि युक्रेन फर्किन गैरयुक्रेन भएर जानुपर्ने हो र ? रूस र युक्रेन युद्ध अनि म्यानमारमा भएको सेना र प्रजातन्त्रवादीबीचको लडाइँले हिजोको नेपालको माओवादी जनयुद्धको झझल्को दिँदैन र ? यदि गैरआवासीय नेपालीको नागरिकतामा प्रश्न उठाउने हो भने हिजो द्वन्द्व सिर्जना गर्ने विद्रोही पक्ष र राज्य सञ्चालनमा बसेकाहरूले सोच्नु पर्दैन, कोही किन विदेशिएको छ भनेर ? कोही जंगलबाट शहरमा आई चैनका साथ बस्ने, गैरआवासीय नेपालीहरूले चाहिँ पहिचानको लडाइँ लड्नुपर्ने ? तसर्थ गैरआवासीय नेपालीलाई इज्जत, सम्मानसहित स्वदेशमा लगानी गर्ने वातावरण बनाउनुपर्छ । नीति परिवर्तन गर्नुपर्छ ।

उनीहरूको नागरिकताको सवालमा प्रश्न उठाउनु पहिला उनीहरूको बाध्यतामाथि विश्लेषण हुन आवश्यक छ । मेरो बुझाइमा यथाशीघ्र राज्यले गैरआवासीय नेपालीको पहिचानलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ । विदेशमा काम गर्ने लाखौँलाख नेपालीलाई स्वदेश आउने वातावरण बनाउनुपर्छ । उनीहरूको सीप अनि लगानीलाई नेपालमा सुरक्षित हुने वातावरण अनि नीतिनियम बनाउनुपर्छ । नेपालमा राजनीतिक द्वन्द्वको चपेटामा परेर विदेशिएका नेपालीलाई सर्वप्रथम नेपाल फर्किन राज्यले आह्वान गर्नुपर्छ । मेरो बुझाइमा, सबैभन्दा पहिला गैरआवासीय नेपालीहरूका सीप र लगानी आकर्षित गर्न सर्वप्रथम उनीहरूका चाहना र मागलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ ।

गैरआवासीय नेपालीको लगानी स्वदेशमा सुरक्षित रहेको राज्यले प्रत्याभूति दिनुपर्छ र आह्वान पनि गर्नुपर्छ । राज्य दोहोरो नागरिकताको नीतिमा जानुपर्छ । त्यसैले गणतान्त्रिक सरकारले विदेशमा रहेका नेपालीलाई गैरआवासीय दर्जामा राखेर हेर्नुभन्दा पनि उनीहरूलाई नेपालीको दर्जामा लगानीका लागि आह्वान गर्नुपर्छ । अर्थात्, समृद्ध नेपाल बनाउन कसैलाई गुहार माग्नुपर्दैन, विदेशमा बस्ने लाखौँलाख नेपाली दाजुभाइ, दिदीबहिनीलाई माया र स्नेहले स्वागत गरे पुग्छ ।

गैरआवासीय नेपाली शेर्पा अमेरिकाको न्युयोर्कमा बस्छिन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ १५, २०८० १५:२५

नेदेन डोगाला शेर्पा

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

भर्खरै

प्रेम सुवालले 'सभामुखज्यूले सरकारको प्रवक्ता भएर बोल्ने होइन' भनेपछि ...

महिलालाई गभर्नर बनाउन राप्रपा सांसदको माग

नियमित प्रक्रियाबाट आयो भूमिसम्बन्धि अध्यादेश

विपक्षी दलका सांसदले भने- गभर्नर नियुक्ति गिजोलिँदा मुलुक नै बदनाम भयो

अर्थमन्त्री पौडेल र विश्व बैंकका उपाध्यक्षबीच भेटवार्ता, के भयो कुरा ?

लोकप्रिय

छोरीले टिसर्ट किनिदिएपछि सचिवले हटाए ड्राइभर

एमाले अखिलकाे अध्यक्षमा नारायण र नरेशकाे प्रतिस्पर्धा, उमेरहद लागे यी हुन् आकांक्षी

कामु गभर्नर निलमका दुई तीर, भट्टलाई रोक्दा आफू नभए ज्ञानेन्द्रलाई सजिलो बनाइदिने

भारत-पाक युद्धः ५ भारतीय जेट खसालेको पाकिस्तानको दाबी, हेर्नुस् आक्रमणपछिका तस्वीरहरू

घरमा होइन, ललितपुरको रिसोर्टको बाथरुममा लडेका थिए प्रचण्ड

विचार

यस कारण अव्यावहारिक छ शिक्षक सरुवा निर्देशिका

छोरीले टिसर्ट किनिदिएपछि सचिवले हटाए ड्राइभर

भारत–पाकिस्तान संघर्ष र युद्धको व्यापार

ब्लग

छोरीले टिसर्ट किनिदिएपछि सचिवले हटाए ड्राइभर

कर्णाली प्रदेशमा लैंगिक समानताको अवस्था

बजेटले सम्बोधन गर्नुपर्ने बाँकेका तीन सवाल

शिक्षा

टिम वायुदृष्टिले जित्यो हल्ट प्राइज नेपाल २०२५, एआईमार्फत वायु सफा गर्ने समाधान प्रस्तुत

एक महिना बित्यो, त्रिविमा नयाँ भीसी नियुक्तिबारे अझै छैन सुरसार, को–को छन् चर्चामा ?

एसईई दिएका विद्यार्थीका लागि युनिग्लोब एसएस/कलेजले ‘स्किल फेस्ट २०८२’ आयोजना गर्दै