मोटोपना कम गर्न के गर्ने ? (भिडियाे)

A+ A A-

पछिल्लो समय मोटोपनाको समस्या लिएर अस्पताल पुग्नेहरूको संख्या बढ्दो छ । बालबालिकादेखि वयष्कसम्ममा यो समस्या लिएर अस्पताल पुग्ने गरेका छन् ।

प्रशोधित खाना, जंकफुडको प्रयोगसँगै परिर्वतन भइरहेको जीवनशैलीका कारण मानिसहरूमा मोटोपनाको समस्या बढ्दाे रूपमा देखिएको बताउँछिन्, पोषणविद् मनसा थापा ठकुराठी ।

‘मैदाबाट बनेका खानेकुराहरू मःम:, चाउमिन, बिस्कुट, केक नियमित रूपमा प्रयोग गर्ने गरेको पाइन्छ । तर, यस्ता खाने कुराले व्यक्तिहरूमा मोटापना हुन्छ । यस्ता खानेकुराहरूको सेवन गरेर दैनिक क्रियाकलाप कम गर्नेहरूमा बढी मोटोपना हुने गर्छ,’ उनी भन्छिन् ।

ठकुराठीका अनुसार डेस्कमा बसेर काम गर्ने मानिसहरू, मोटरसाइकल, कारको प्रयोग गर्ने व्यक्तिहरू, बिहानदेखि साँझसम्म स्कुलमा बसेर पढ्ने बच्चाहरूको शारीरिक क्रियाकलाप हुँदैन । उनीहरूको शरीर चलायमान हुँदैन । तर, खानेकुराको प्रयोग सही तरिकाले नगर्दा उनीहरूमा मोटोपना धेरै हुने गरेको छ ।

मोटोपना बढेसँगै शरीरका विभिन्न अङ्गहरूमा समस्या देखिने उनी बताउँछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘मानिस मोटो भएसँगै रगतमा चिनीको मात्रा बढ्न सक्छ । मुटुसम्बन्धी रोग निम्तिन सक्छ । मिर्गौलाले काम गर्न छोड्छ । दिमाग पनि सुस्त रहन्छ । यसो हुँदा दिमाग सक्रिय हुँदैन । दिमाग सक्रिय नहुँदा मानसिक रूपमा स्वस्थ रहन सकिँदैन । र, शैक्षिक रूपमा पनि राम्रो गर्न सकिँदैन ।’

कसरी हुन्छ, मोटोपना ?

मोटोपना भनेको कुनै पनि व्यक्तिको आफ्नो उमेरअनुसार हाइट (लम्बाइ) स्ट्यान्डर हुन्छ, त्योभन्दा १० प्रतिशत वा २० प्रतिशत बढ्यो भने त्यसलाई मोटोपना भन्ने गरिन्छ । यो बीएमआईमार्फत पत्ता लगाइन्छ ।

पोषणविद् ठकुराठीका अनुसार काम थोरै गर्ने, खाना धेरै खाने गर्‍याे भने मोटोपना हुन्छ । शरीरले खानालाई प्रयोग गरेर नचाहिने कुरा शरीरले बाहिर फ्याँक्ने गर्छ । तर, आवश्यकताभन्दा बढी खानेकुराको सेवन गर्दा पचाउन गाह्रो हुन्छ ।

उनी भन्छिन्, ‘कुनै पनि व्यक्तिले शरीरको आवश्यकताअनुसार खाना खानुपर्छ । र, त्यो मात्रामा खाना भएन भने अथवा बढी मात्रामा खाना खायौँ भने, हाम्रो शरीरलाई बिगार गर्ने खानेकुराहरू बढी मात्रामा शरीरभित्र गयो भने कार्बोहाइड्रेटलाई पचाउने, मेटाबोलिज्म गर्न मद्दत गर्ने प्याङ्क्रियाज भन्ने अङ्ग हुन्छ, त्यो थाक्छ ।’

जसरी प्याङ्क्रियाजले इन्सुलिन उत्पादन गरेर शरीरको मेटाबोलिज्म, शरीरको कार्बोहाइड्रेटको मेटाबोलिज्ममा मद्दत गर्छ, त्यसरी गर्न नसक्ने उनी बताउँछिन् ।

‘धेरै खानेकुरा खाँदा प्याङ्क्रियाजले कन्ट्रोल नै गर्न नसक्ने अवस्था हुन्छ । र, मेटाबोलिज्ममा पनि गडबड हुन्छ । मेटाबोलिज्म गडबड भएपछि खाएको कुरा शरीरले प्रयोग गरे पनि खानेकुरा धेरै मात्रामा हुँदा कलेजोमा गएर जम्मा हुने गर्छ’, ठकुराठीले भनिन् ।

शरीरले आफूलाई चाहिनेजति खानेकुरा प्रयोग गरेपछि बढी भएको क्यालोरी (शक्ति) शरीरमा ‘फ्याट सेल’ (बोसो)को रूपमा जम्मा हुन्छ । उक्त बोसो बढ्दैबढ्दै जान्छ र मानिसमा मोटोपना हुन्छ ।

हरेक व्यक्तिको शरीरको आवश्यकताअनुसार खानाको आवश्यकता पर्छ । र, नियमित रूपमा गुलियो खानेकुरा, धेरै तेल भएको खानेकुरा, तारेका खानेकुरा, रातो मासु, फलफूलको जुस, बढी खानाले मोटोपना हुने सम्भावन उच्च रहन्छ ।

के हो बीएमआई ?

ठकुराठीका अनुसार शरीरको तौल नापेर त्यसबाट कति मोटो भएको छ भन्ने जाँच्नका लागि बीएमआईमा एउटा ‘फर्मुला’ छ । जसमा व्यक्तिको किलोग्रोममा तौल लिइन्छ । र, उचाइ मिटरमा लिइन्छ । त्यसपछि किलोग्राममा लिएको अङ्कलाई मिटरमा लिएको उचाइलाई स्क्वायर मिटरमा भाग गर्‍याैँ भने त्यसबाट निस्केको अङ्कलाई बीएमआई पत्ता लगाउने नम्बर वा अङ्क भनिन्छ ।

बीएमआई १८ देखि २४ सम्म आयो भने त्यसलाई सामान्य मानिन्छ । बीएमआई २५ देखि ३० अङ्क आयो भने त्यसलाई ओभरवेट (अधिक तौल) भनिन्छ । तर, अङ्क ३० भन्दा पनि अझमाथि आयो भने त्यसलाई ‘ओविज’ भनिन्छ ।

यस्तै, ओभरवेट भनेको शरीरको हुनुपर्ने तौलभन्दा १० प्रतिशत बढी हुनु हो । र, हुनुपर्ने तौलभन्दा २० प्रतिशत बढी भयो भने त्यसलाई ओविज भनिन्छ । यो भनेको थर्ड ग्रेडको ओवेसिटी हो । यसको अर्थ बढी मोटो भनेर बुझिन्छ ।

तौलको १० र २० प्रतिशतबाट बीएमआई निकालिन्छ । र, यो माटोपना कत्तिको छ भनेर जाँच गर्ने यो एउटा तरिका हो । सूत्र हो ।

चिनीले निम्त्याउँछ मोटोपना

त्यस्तै ‘कार्बोनेटेडे’ पेय पद्धार्थहरू कोकाकोला, फेन्टा, स्प्राइटलगायतको प्रयोगले मोटोपना निम्त्याउने ठकुराठी बताउँछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘यस्ता पेय पद्धार्थमा चिनीबाहेक अरु केही पनि हुँदैन । अर्को कुरा, कतिपय मानिसहरू एकै दिनमा ८/१० पटकसमेत चिया पिउने गर्छन् । चियामा चिनीको प्रयोग हुन्छ । दिनभरि चिया पिउँदा शरीरमा चिनीको मात्रा धेरै हुन्छ ।’

सामान्यता एक दिनमा चिनी २० ग्रामभन्दा बढी सेवन गर्नु हुँदैन । सानो चिनी चम्चाको चार चम्चा बराबर २० ग्राम हुने जानकारहरू बताउँछन् ।

पोषणविद् ठकुराठीका अनुसार धेरैजसोले खाना खाँदा भात धेरै र दाल, तरकारी थोरै खाने गरेको पाइन्छ । यसरी धेरै भात खाँदा शरीरमा धेरै ‘क्यालोरी’ जम्मा हुँदै गर्दा शरीरमा बोसो जम्मा हुँदै जान्छ । र, मानिसहरू मोटाउँदै जान्छन् ।

मोटोपनाको अवस्था

नेपालमा यसको अवस्था कस्तो छ भन्ने यकिन तथ्याङ्क छैन । तर, विज्ञहरूका अनुसार यो समस्या बढ्दो क्रममा छ । यस्तै, विश्वभर १ अर्बभन्दा बढी मानिसमा मोटोपन छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) नाउरु, कुक टापु र पलाउलगायत प्रशान्त राष्ट्रहरूमा मोटोपनाको दर उच्च छ । यी राष्ट्रका ३० प्रतिशतभन्दा बढी जनसंख्यामा मोटोपनाको समस्या देखिएको छ । मध्यपूर्वका कुवेत, जोर्डन र साउदी अरेबियाजस्ता देशहरूमा भने २५ प्रतिशतभन्दा बढी जनसंख्यामा मोटोपना देखिने गरेको छ ।

त्यस्तै, विश्व स्वास्थ्य संगठनले सन् २०३० सम्म पाँच जनामध्ये एक महिला र सात जनामध्ये एक पुरुषमा मोटोपना हुने अनुमान गरेको छ ।

मोटोपना कम गर्न के गर्ने ?

पछिल्लो समय फलफूलको साटो विभिन्न प्रकारका जुसहरूको सेवन गर्ने गरेको पाइन्छ । तर, त्यस्ता जुसहरू शरीरका लागि घातक मानिने ठकुराठी बताउँछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘फलफूलको जुसभन्दा सिङ्गै फलफूल खानु उपयुक्त हुन्छ । फलफूलमा रेसा (फाइबर) हुन्छ । यसले हाम्रो शरीरलाई फाइदा गर्छ । जुस खायौँ भने गुलियो मात्रै हुन्छ । गुलियोमा चिनीको मात्रा धेरै हुने भएकाले हामी मोटो हुन सक्छौँ ।’

त्यस्तै, फाइबरयुक्त सागसब्जी, तरकारीको सेवन प्रशस्त मात्रामा गर्नुपर्नेमा उनी जोड दिन्छिन् ।

‘भात खाँदा पनि सकेसम्म कम खाने, आफ्नो शरीरलाई आवश्यक पर्नेजति मात्रै खानुपर्छ । र, स्वस्थ रहनका लागि ब्यायाम गर्नु अत्यन्तै आवश्यक हुन्छ’, उनले भनिन्, ‘ब्यायाम भन्नाले फेरि जिम नै जानुपर्छ भन्ने हुँदैन । साधारण अवस्थामा एक दिनमा ३० देखि ४५ मिनेट हिँड्यौँ भने हामीले खाएका धेरै हुने ‘क्यालोरी’हरू डाइजेस्ट (पच्छ) हुन्छ ।’