आईभीएफ प्रविधि : निःसन्तान दम्पतीका लागि वरदान सावित (भिडियो)

A+ A A-

दाङकी कल्पना र हरिले बिहे गरेको १० वर्ष भइसकेको थियो । तर, उनीहरूको सन्तान जन्मिएको थिएन । सन्तान प्राप्तिका लागि उनीहरू धेरै अस्पताल पुगे । मठमन्दिर, धामी झाँक्रीकोमा पनि पुगे । धेरैसँग सल्लाह लिए । जसले जे–जे सल्लाह दिन्छन्, ज्ञानी बच्चाझैँ मान्दै गए ।

उपचारमा मात्रै उनीहरूले १० लाख रुपैयाँ सकाइसकेका थिए । तर, बच्चा जन्मिने कुनै छाँटकाँट थिएन । दिन प्रतिदिन उनीहरूमा चिन्ता थपिँदै थियो ।

यहीबीचमा हरि कामको सिलसिलामा भारत गए । भारतमा उनले आफूले जस्तै समस्या भोगेका युवक भेटे । दुवैले कुराकानी गरे । युवकले आफू पनि उस्तै समस्याबाट गुज्रिएको र आईभीएफ पद्धतिले आफ्नो सपना पूरा गरिदिएको जानकारी गराए । उनको कुरा सुनेपछि हरिको मनमा फेरि एकपल्ट झिनो आशा पलायो ।

नेपाल फर्किएलगत्तै उनीहरू ह्याम्स अस्पताल पुगे । विभिन्न उपचार पद्धति असफल भएपछि अन्तत: ‘आईभीएफ’ (इन–भिट्रो फर्टिलाइजेसन) सफल भयो । र, उपचार गरेको दुई वर्षपछि कल्पनाले ‘जुम्ल्याहा’ बच्चा जन्माइन् ।

बच्चाको आशा मारिसकेका उनीहरूले अहिले एकैपटक दुईवटा बच्चा पाएपछि खुसीले सीमा नाघेको छ ।

०००

कल्पना र हरिकै जस्तो गरी सन्तान प्राप्तिका लागि भौँतारिइरहेका दम्पतीहरूका लागि आईभीएफ वरदान सावित भएको छ । पछिल्लो समय हरेक कारणले प्राकृतिक रूपमा गर्भधारण गर्न नसक्नेहरूका लागि यो भरपर्दो माध्यम बनेको छ ।

प्राकृतिक रूपमा हुने गर्भधारण र आईयूआई ‘इन्ट्रायुटरिन’ मार्फत गरिने गर्भधारणभन्दा आईभीएको सफलता धेरै रहेको प्रजनन् तथा स्त्री रोग विशेषज्ञ डा. कृपा शेरचन बताउँछिन् ।

‘आईयूआईको सफलता १० देखि १२ प्रतिशत छ भने आईभीएफमा ५० देखि ६० प्रतिशतसम्म सफलता छ । आईभीएफको सफलता धेरै हुनुको कारण के हो भने भ्रूण तयार गरिन्छ, त्यो बेला गुणस्तर हेरिन्छ,' डा. शेरचन भन्छिन्, 'जुन भ्रूणको गुणस्तर राम्रो हुन्छ, त्यही भ्रूण महिलाको पाठेघरमा राखिन्छ । यसो गर्दा गर्भधारण हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।’

डा. शेरचनका अनुसार आईयूआईको तुलनामा आईभीएफको सफलतादर उच्च छ । यसलाई अझै कसरी बढाउन सकिन्छ र गर्भ तुहिन नदिनका लागि के गर्ने भन्नका लागि विभिन्न अध्ययनहरू भइरहेका छन् । वैज्ञानिकहरू अझै विकल्प खोजिरहेका छन् ।

आईभीएफ सुरक्षित भए पनि यसमार्फत गरिएको गर्भधारणमा एकभन्दा बढी बच्चा बस्न सक्ने सम्भावना धेरै हुन्छ । जसलाई मल्टिपल प्रेग्नेन्सी भनिन्छ । यसो हुँदा समयअगावै सुत्केरी हुने र बच्चालाई एनआईसीयूमा राख्नुपर्ने जटिलता भने हुन सक्ने डा. शेरचन बताउँछिन् ।

‘योबाहेक जब सुईद्वारा महिलाको अण्डालाई अलिकति ठूलो बनाइन्छ । त्यस्तो अवस्थामा कहिलेकाहीँ पेटमा अथवा फोक्सोमा पानी जम्ने, श्वासप्रश्वासको समस्या आउन सक्ने, मिर्गौलामा समस्या आउन सक्ने हुन सक्छ,' डा. शेरचन भन्छिन्, 'जसलाई चिकित्सकीय भाषामा ‘ओभरियन हाइपोस्टिमिलेसन सिन्ड्रोम’ भनिन्छ ।’ तर, यसलाई कम गर्न भने सकिन्छ ।

सफलता कति ?

इङ्ग्ल्यान्डको नेसनल हेल्थ सर्भिसका अनुसार आईभीएफको सफलतादर उपचार गरिने महिलाको उमेर र बाँझोपनको कारण (यदि थाहा छ भने) मा निर्भर गर्दछ । यसमा कम उमेरका महिलाहरूमा सफल गर्भावस्था हुने सम्भावना बढी हुन्छ । आईभीएफ सामान्यतया ४२ वर्षभन्दा माथिका महिलाहरूमा कम सफल हुने गरेको पाइएको छ ।

सर्भिसले २०१९ मा गरेको अध्ययनअनुसार ३५ वर्षमुनिका महिलाहरूमा आईभीएफको सफलता ३२ प्रतिशत देखिएको थियो । त्यस्तै, ३५ देखि ३७ वर्षका महिलाहरूमा २५ प्रतिशत, ३८ देखि ३९ वर्षका महिलाहरूमा १९ प्रतिशत, ४० देखि ४२ उमेरका महिलाहरूमा ११ प्रतिशत आईभीएफको सफलता देखिएको थियो ।

यस्तै, ४३ देखि ४४ वर्ष उमेरका महिलाहरूमा ५ प्रतिशत र ४४ वर्षभन्दा माथिका महिलाहरूका लागि ४ प्रतिशत सफल रहेको अध्ययनले देखाएको छ ।

आईभीएफ गर्दा के गरिन्छ ?

जो दम्पती एक वर्षसम्म गर्भधारणका लागि कुनै पनि गर्भनिरोधक साधनको प्रयोग नगरी नियमित यौन सम्पर्क गरिरहेका छन् । तर, उनीहरूको गर्भ बसिरहेको छैन भने श्रीमान्–श्रीमती दुवै जनाले चिकित्सकलाई देखाउन जरुरी हुन्छ ।

महिलाहरूको पाठेघरको छेउमा नली हुन्छ । उक्त नली बन्द भएको समस्यालाई चिकित्सकले नली रोग भन्ने गर्छन् । त्यसरी ट्युबल डिजिज (नली रोग) भएका महिलाहरूमा आईभीएफ पद्धति सुरु गरिन्छ । अर्को भनेको श्रीमान्‌को शुक्रकिटमा समस्या देखिएको छ वा शुक्रकिटको संख्यामा एकदमै कमी देखिएको छ भने आईभीएफको माध्यमबाट भ्रूणको विकास गर्न सकिन्छ ।

डा. शेरचनका अनुसार महिलामा हुने ‘इड्रोमेट्रोसिस’ भएको गम्भीर अवस्थामा पनि आईभीएफ पद्धतिद्वारा बच्चा जन्माउन सकिन्छ । र, अर्को भनेको महिलाको अण्डा राम्रोसँग बन्न नसक्ने अवस्था अर्थात् ‘पीसीओएस’ भएको अवस्थामा औषधि सेवन गर्दागर्दै पनि १२ महिनासम्म पनि अण्डा उत्पादन राम्रोसँग नभएमा आईभीएफमा जान सकिन्छ ।

विभिन्न उपचार पद्धति र जाँचपछि मात्र आईभीएफमा जानुपर्ने हुन्छ । यो प्रक्रियामा जानुअगाडि महिलाहरूको ‘बेसलाइन’ चेकजाँच गरिने डा. शेरचन बताउँछिन् ।

‘यसमा महिलाको अण्डकोषमा कतिवटा अण्डा छन् भन्ने मुख्य कुरा हुन्छ । महिलासँगै पुरुष अर्थात् श्रीमान्‌को पनि शुक्रकिटको जाँच गर्नुपर्ने हुन्छ । शुक्रकिट लाखौँ संख्यामा हुने भए पनि अण्डाको अनुपातअनुसार शुक्रकिटको संख्या चाहिने हुन्छ । त्यसमा पनि शुक्रकिटको गति र चालमा राम्रो गुणस्तर भएको शुक्रकिट छनोट गरेपछि सम्बन्धित व्यक्तिकी श्रीमतीको अण्डासँग मिलाइन्छ ।’

आईभीएफलाई बुझिने भाषामा भन्दा टेस्ट ट्युब बेबी भनिन्छ । महिलाको अण्डा र पुरुषको शुक्रकिट निकालेर ल्याबमा भ्रूण तयार गर्ने प्रक्रियालाई ‘टेस्ट ट्युब बेबी’ भनिन्छ । यो शरीरबाहिर तयार पारिने उक्त भ्रूणलाई ‘इन्भिटो फर्टिलाइजेसन’ भन्ने गरिन्छ । यसरी तयार भएको भ्रूणलाई महिलाको पाठेघरमा राखेर भ्रूणको विकास गराउने गरिन्छ । यही पद्धतिलाई आईभीएफ भन्ने गरिन्छ ।

आईभीएफको सुरुवात

यसको इतिहास हेर्ने हो भने सन् १९७८ जुलाई २५ मा विश्वमा पहिलोपल्ट टेस्ट ट्युब बेबी अर्थात् आईभीएफ प्रविधिमार्फत बच्चाको जन्म भएको थियो । ओल्डाहाम इङ्ग्ल्यान्डकी लेस्ले ब्राउनले पहिलो पल्ट आईभीएफमार्फत छोरी जन्माएकी थिइन् ।

तर, नेपालमा भने सन् २००५ मार्च १३ मा अर्थात् २०६१ साल फागुन २० गते आईभीएफ प्रविधिमार्फत पहिलो बच्चाको जन्म भएको थियो । पछिल्लो समय यो पद्धतिमार्फत लाखौँ दम्पतीले सन्तान प्राप्त गरिसकेका छन् । र, गरिरहेका छन् ।