बेल्जियममा आप्रवासी पढाउने काठमाडौंकी बिनिता

काठमाडौंमा जन्मेर चिकित्सा क्षेत्रमा आबद्ध विनिता रिमाल कँडेल पेसाले नर्स हुन् । उनी नेपालमा हुँदा अस्पतालमा काम गर्थिन् । उनको विवाह धादिङको मलेखुमा भयो । विवाहपश्चात् उनी २००६ मा बेल्जियम आइपुगिन् । बेल्जियमको बसाइमा पनि उनले यो पेसालाई निरन्तरता दिने सोच बनाएकी थिइन् ।

तर, भाषा, प्रविधि र स्थानीय विषयमा जानकारी नभएका कारण उनले नर्सिङ पेसालाई निरन्तरता दिन सकिनन् ।बेल्जियममा उनको बसाइ सेन्त्रोजिननजिकै थियो जहाँ नेपाल, भारत, बंगलादेश र पाकिस्तानलगायत अन्य मूलका मानिसहरू बस्ने गर्थे ।

बेल्जियम आएको केही समयपछि उनी एक दिन सोसल ओरियन्टेसन इनबुर्गेरिङ कक्षामा सहभागी हुन पुगिन् । इन्टिग्रेसन कक्षामा सहभागी हुँदा अरु साथीहरूमा भाषागत समस्या देखिएपछि उनले परामर्शदाताले भनेका कुरालाई नेपाली, हिन्दी र उर्दूमा उल्था गर्न थालिन् । उनको यो कामबाट परामर्शदाता प्रभावित भए । भाषा र अन्य विविध कारणले कक्षामा नआउनेहरू आउन थाले । कार्यक्रममा प्रवासीहरूको सहभागिता बढ्यो । यसरी बिनिताले निरन्तर काम गर्न थालेपछि परामर्शदाताहरूले उनलाई कक्षा सञ्चालन गर्न आग्रह गरे ।

त्यसपछि उनले अस्थायी सम्झौतामा सन् २००७ देखि २००९ सम्म आठवटा कक्षा सञ्चालन गरिन् । त्यसपछि २०१३ देखि स्थायी सम्झौतामा नियमित रूपले पढाउँदै आएकी छिन् । अहिले उनी इनबुर्गिरिक कक्षाकी ‘मिस’ भएकी छिन ।

बिनिता नेपाली भाषाका अलावा हिन्दी, नेदरल्यान्ड्स, अंग्रेजी, उर्दूलगायत भाषामा पोख्त छिन् । उनले यी सबै भाषामा इन्टिग्रेसन कक्षाहरू सञ्चालन गरिरहेकी छिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘कक्षामा सहभागी भएकाहरू समस्याको समाधान खोज्दै मसँग समन्वय गर्न आइपुग्छन् । समस्याको समाधान हुँदा उनीहरू प्रफुल्ल भएर आभार व्यक्त गर्छन् । त्यो बेला औधी खुसी लाग्छ ।’ यसका बाबजुत कक्षा सञ्चालनका क्रममा उनलाई संसारभरिका मानिसहरूसँग सहकार्य गर्ने अवसर प्राप्त भएको छ । अन्य देशका भाषा, कला, संस्कार, संस्कृतिलगायतका कुराहरू पनि सिक्न पाइने हुँदा इनबुर्गेरिङ कक्षा सबै प्रवासीका लागि आवश्यक रहेको उनको भनाइ छ ।

बिनिता यसका अतिरिक्त कलाकारिता क्षेत्रमा पनि सक्रिय छिन् । पछिल्लो समय उनी नेपाली समुदायमा कलाकारको रूपमा पनि परिचित छिन् । उनको रुचि नृत्य क्षेत्रमा बढी छ ।

उनी भन्छिन्, ‘विद्यार्थीकालदेखि नै नृत्यमा सक्रिय थिएँ । विद्यालय र कलेजका हरेका सांस्कृतिक कार्यक्रममा सहभागी हुन्थेँ । पहिलो स्थान हासिल गरेर मैले पाएका दर्जनौँ प्रमाणपत्रहरू छन् । आफ्नो लगानी यो क्षेत्रमा रहेको हुँदा यसलाई पनि छोड्न सकिनँ, जसले गर्दा प्रवासमा पनि निरन्तरता दिइरहेकी छु ।’

बिनिताले बेल्जियममा थुप्रै स्टेज कार्यक्रममा भाग लिएकी छिन् । त्यति मात्र हैन, उनले पछिल्लो समय ब्रुजआसपास क्षेत्रमा रहेका दोस्रो पुस्तालाई आफ्नो सीप पनि सिकाइरहेकी छिन् । एक दिन बिनितामा आफूमा भएको प्रतिभालाई अरुसँग बाँड्ने सोच पलायो । सोही सोचअनुसार उनले ब्रुजआसपासका आफन्त, साथीभाइहरूलाई आफूमा भएको नृत्यसम्बन्धी सीप बालबालिकाहरूलाई सिकाउन चाहेको भावना प्रकट गरिन् । सीमित आफन्तहरूले ५/६ जना बालबालिलाई नृत्य सिक्न पठाए ।

आर्थिक अभावका कारण ती बालबालिकाहरूलाई उनले घरमै सिकाइन् । पछि बालबालिकाहरूले सिकेको सीपलाई देखाउन ब्रुजमा एउटा बृहत् कार्यक्रम आयोजना गरिन् । उनको यो मिहिनेत र लगानीको प्रचारप्रसार भयो । त्यसपछि भने नृत्य सिक्नेहरूको लर्को नै लाग्यो । अहिले बिनिताले दुईवटा नृत्य कक्षा पनि खोलेकी छिन् ।

यसका बाबजुद नेपालीभाषी ससाना नानीबाबुहरूलाई नृत्य सिकाउँदा नेपाली गीतमा सिकाउनुपर्ने र नेपाली गीतमा सिकाउँदा शब्दको भाव समेत बुझाउन कठिन भएको हुँदा नृत्यसँगै नेपाली भाषाको कल्पना पनि गरिन् । त्यसपछि उनले नृत्य र नेपाली भाषा कक्षालाई सँगसँगै अगाडि बढाइन् । अहिले बिनिताले इनास नृत्य विद्यालय ब्रुर्गे भनेर सोही विद्यालयमार्फत नृत्य र नेपाली भाषालाई समेत प्रवर्द्धन गरिरहेकी छिन् । यसरी नृत्य र भाषालाई सँगै लग्दा बाबुनानीहरूलाई भाषा बुझ्न छिटो र सजिलो हुने उनको अनुभव छ । उनको यो कार्यबाट ब्रुज क्षेत्रका सयौँ नेपालीभाषी बालबालिकाहरू लाभान्वित भएका छन् ।

कस्ताे छ बेल्जियममा आप्रवासी समस्या ?

बेल्जियम युरोप महादेशअन्तर्गत पश्चिम युरोपको मध्यभागमा अवस्थित एक सानो तर सम्पन्नशाली राष्ट्रको रूपमा लिइन्छ । यो देश प्राचीन कला र सभ्यताको दृष्टिकोणले युरोपलगायत अन्य भूगोलमा समेत परिचित छ । विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रहरूको संगठन नेटो र युरोपियन युनियनको मुख्यालय बेल्जियमको ब्रसेल्समै भएकाले अनौपचारिक रूपमा बेल्जियमलाई युरोपको राजधानी पनि भन्ने गरिन्छ ।

त्यति मात्र नभएर बेल्जियममा संसारको दोस्रो ठूलो हीरा उद्योग छ । विश्व बजारमा ८० प्रतिशत कच्चा हीराको आपूर्ति बेल्जियमबाटै हुने गर्छ । त्यसैले पनि यो देशलाई दोस्रो हीराको राजधानी पनि भन्ने गरिन्छ । हीराको बजार भने आन्तरपेन शहरमा रहेको छ । यसका अलावा तीन मुख्य कामकाजी भाषा, विश्वस्तरीय कार्पेट, सयौँ प्रकारका बियर, चक्लेट र खानका लागि वाफलजस्ता उत्पादनहरू हुने भएकाले पनि बेल्जियम संसारमै परिचित छ । त्यस्तै, प्राचीन सभ्यताको वर्णन गर्ने शहर र कलाकृतिले पनि बेल्जियमको चिनारी प्रदान गरेको छ ।

शासन पद्धतिअनुसार बेल्जियम एक सार्वभौम राज्य, संसदीय प्रणाली भएको संघीय संवैधानिक राजतन्त्र भएको देश हो । क्षेत्रीय र भाषिक आधारमा बेल्जियमलाई उत्तरमा फ्लेमिस (फ्लान्डर्स), दक्षिणमा वालुन (वालोनिया) र ब्रसेल्स–राजधानी तीन उच्च स्वायत्त क्षेत्रहरूमा विभाजित गरिएको छ । ब्रसेल्स सबैभन्दा सानो र सघन जनसंख्या भएको क्षेत्र हो ।

पछिल्लो समय बेल्जियममा कामको खोजी र बसाइसराइ गरेर आउनेहरूको संख्या बढ्दो छ । युरोपका अन्य देशझैँ बेल्जियममा पनि व्यावहारिक सीप र दक्षतालाई बढी प्राथमिकता दिएको हुँदा दक्ष, अर्धदक्ष र अदक्ष सबै खाले मानिसहरू विभिन्न माध्यमबाट बेल्जियम आएको देखिन्छ ।

नेपालीहरू कुन मिति र कहिले आएका हुन् भन्ने तथ्यगत प्रमाण नभए पनि सन् १९९५/९६ तिरबाट कामको खोजीमा बेल्जियम छिरेको र सन् २००० देखि २००५ बीच बाक्लै नेपालीहरू आएको देखिन्छ । अहिले भने पोर्चुगलबाट नागरिकता लिएर राम्रो काम र आम्दानीको खोजीमा बेल्जियममा बसाइसराइ गरेर आउनेहरूको संख्या दिन प्रतिदिन बढ्दो छ ।

त्यसैगरी, विगतमा भारत, ब्राजिल र रसियाबाट सरकारी प्रक्रिया पूरा गरी प्राविधिक सीप भएका मानिसहरू कामको सिलसिलामा बेल्जियम आउने गरेको देखिन्छ । त्यस्तै, युद्धको चपेटामा परेका नेपाल, इरान, इराक, अफगानिस्तान, युक्रेन, रसियालगायतका देशहरूबाट विस्थापित भएर बेल्जियम छिर्नेहरूको संख्या पनि अत्यधिक छ ।

यसरी दिनानुदिन आप्रवासीहरूको संख्यामा वृद्धि हुँदै गएपछि बेल्जियमको फ्लामिस प्रान्तीय सरकारले सैद्धान्तिक र व्यावहारिक ज्ञान दिन विगत एक दशकदेखि इन्बुर्गिरिङ कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ । यो कार्यक्रमले आप्रवासीलाई बेल्जियमको सामाजिक, भौगोलिक र सामरिक क्षेत्रको जानकारी दिने रहेको छ ।

346136679_2507448256074386_8282640205214492669_n1684337823.jpg

यो कार्यक्रममा सरकारी अनुमति लिई लामो समयदेखि अस्थायी रूपमा बेल्जियम बसेका दक्ष कामदार, उनी र उनका परिवार तथा बेल्जियममा जन्मेका तर लामो समयसम्म बेल्जियममा नबसी अरु देशमा बसेर पुनः बेल्जियम आएका र बेल्जियममा आएर स्थायी रूपले बस्ने कागजात लिएका आप्रवासीहरूका लागि फ्लामिस राज्य सरकारले यहाँको जनजीवनमा घुलमिल हुनका लागि सैद्धान्तिक र व्यावहारिक ज्ञान दिनका यो ‘कोर्स’ अनिवार्य गरेको छ, जुन इन्ट्रिग्रेसन र इन्बुर्गिरिङ कोर्सको रूपमा परिचित छ ।

पहिलो चरणमा यो कोर्स ६० घण्टाको हुने इन्टिग्रेसन तथा इन्बुर्गिरिङ कार्यक्रमका परामर्शदाता तथा स्वयंसेवी डुको बेसिलसेन्स बताउँछन् ।

डुकोका अनुसार बेल्जियममा बस्ने आप्रवासीहरूका लागि यहाँका आधारभूत विषयहरूमा सैद्धान्तिक र व्यावहारिक ज्ञान हुन आवश्यक भएकाले फ्लामिस सरकारले विगत एक दशकदेखि प्रभावकारी रूपमा यो कार्यक्रम सञ्चालनमा ल्याएको उनी बताउँछन् । परामर्शदाता डुकोका अनुसार यो कार्यक्रमले मुख्य रूपमा बेल्जियमको जीवन र जीवन जिउन तथा कामका बारेमा विषयगत रूपले जानकारी दिन्छ ।

कार्यक्रमले निर्धारण गरेको पहिलो विषयवस्तुअन्तर्गत आप्रवासीहरूलाई यहाँको जीवनशैली र दैनिक सरोकार राख्ने स्वास्थ्य, यातायात, शिक्षा र रोजगारीजस्ता महत्त्वपूण विषयहरूमा जानकारी दिने र सोहीअनुसार काम गर्न उत्प्रेरित गर्छ । यसमा बेल्जियमको शिक्षा प्रणाली, बालबालिकाहरूको शिक्षाको अधिकारजस्ता विषयमा जानकारी गराइन्छ भने स्वास्थ्यको अधिकार, स्वास्थ्य बीमा र दाबी प्रक्रिया, सार्वजनिक यातायात र यसको प्रयोग, रुटहरूको खोजी, भाडामा बस्नेहरूको अधिकार र कर्तव्य, कामदारहरूका लागि ट्रेड युनियनको प्रकार र आवश्यकताका विषयमा जानकारी दिइन्छ ।

यसरी पहिलो खण्डमा आप्रवासीहरूका लागि सरोकार राख्ने विविध विषयहरूमा जानकारी दिइसकेपछि दोस्रो खण्डमा भाषालाई राखिएको छ । बेल्जियममा डच, फ्रेन्च र जर्मनी डच गरी मुख्य तीन भाषा बोलिन्छ । प्रान्तीय आधारमा यस्ता भाषा सबै आप्रवासीलगायत विद्यार्थीहरूलाई समेत अनिवार्य गरिएको छ ।

बेल्जियममा सबैभन्दा बढी बोल्ने भाषा नेदरल्यान्ड्स डचभाषा हो । यो भाषा फ्लामिस समुदायमा बढी बोलिन्छ । ब्रसेल्स र यसको आसपासका क्षेत्रमा फ्रेन्च भने बोलिन्छ । जनसंख्याका आधारमा करिब एकतिहाइ जनसंख्याले फ्रेन्च भाषा बोल्ने गर्छन् । अर्को भाषा भनेको जर्मनी डच हो । यो भाषा पूर्वी बेल्जियम लेग र यसआसपासका पालिकाहरूमा बढी बोलिन्छ । राज्यको हिसाबले औपचारिक भाषाका रूपमा डच र फ्रेन्च दुवैलाई मान्यता दिइएको छ । स्थानीय भाषा सिक्न फ्लामिस सरकारले औपचारिक र अनौपचारिक कक्षाहरू सञ्चालन गरेको छ ।

दिनभरि काममा व्यस्त रहने आप्रवासीहरूका लागि बेलुकी अर्थात् रात्रिकालीन कक्षाहरू सञ्चालनमा ल्याइएको छ । त्यस्तै, अन्यका लागि स्थानीय युनिभर्सिटीसँगको समन्वयमा नि:शुल्क भाषा कक्षा सञ्चालन गरिन्छ । बेल्जियममा कामकाजका लागि पनि भाषा अनिवार्य ठानिएको छ । भाषाको राम्रो ज्ञान भएकाहरूले सरकारी तथा अन्य निजी कम्पनीहरूमा आकर्षक तलब पाइने राम्रो जागिर पाउँछन् ।

बेल्जियम सरकारको नागरिकता प्राप्तिसम्बन्धी कानुनमा बेल्जियममा जन्म भएको वा मान्यताप्राप्त संस्थाबाट ४ सय घण्टाको तालिम लिई डिप्लोमा गरेको वा पाँच वर्ष नियमित बसी १.२ सम्मको भाषा कक्षा अध्ययन गरेको र उच्च माध्यमिक तहसम्म अध्ययन गरेको हुनुपर्नेजस्ता प्रावधान राखिएको छ । यस कारणले पनि प्रान्तीय सरकारले इन्टिग्रेसन कार्यक्रमलाई एउटा महत्त्वपूर्ण कार्यक्रमको रूपमा लिएको देखिन्छ ।

इन्टिग्रेसनको तेस्रो महत्त्वपूर्ण विषय भनेको काम सिक्न र गर्नका लागि सीपमूलक संस्थामा जसलाई भिडिआबे भनिन्छ, त्यसमा आबद्ध हुनु हो । यो कक्षामा सहभागी भएकाहरूलाई कार्यक्रमले रोजगारी तथा सीपका लागि भिडिआबेमा आबद्ध गराउने काम गर्छ । भिडिआबेसँगको आबद्धताले सीप नभएकाहरूमा सीप सिक्ने र आफूसुहाउँदो रोजगारी प्राप्त गर्न सहयोग पुग्छ ।

चौथो सामाजिक कार्यका लागि अभिप्रेरित हुनु हो । यो कार्यक्रममा आबद्ध भएकाहरूले स्वयंसेवीका रूपमा कार्य गर्न प्रोत्साहन गर्ने, सामाजिक कार्यमार्फत आफ्नो सञ्जाल बढाउँदै लग्नेजस्ता विषयहरूलाई ध्यान दिएको छ ।

इन्बुर्गिरिङ कक्षा बेल्जियममा स्थायी बसोबास गर्ने नेपाली समुदायलगायत आप्रवासीहरूका लागि आवश्यक छ । इन्बुर्गिरिङमा सहभागी हुने हरेकले बेल्जियमको बसाईको क्रममा जानकारी लिने ज्ञान र सीप यो कक्षाबाट लिन सकिन्छ । तदर्थ, दैनिक २/३ घण्टा समय निकालेर यो कक्षामा सहभागि हुँदा बेल्जियमका नियम कानून र शिक्षा, स्वास्थ्य, यातायात, रोजगारी, बीमालगायतका बिषयमा जान्न र बुझ्न पाईन्छ। जसका कारण बेल्जियमको बसाई अझ सहज र सरल बनाउन मद्दत पुग्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, जेठ ४, २०८० ०६:१७