सुत्केरी बिदा ६ महिना दिने तयारी, बढ्ला त पूर्ण स्तनपान दर ?

A+ A A-

सरकारले सुत्केरी बिदा ६ महिना दिने तयारी गरेको छ । स्तनपान गराउने महिलाको संख्या घट्दै गएको भन्दै सुत्केरी बिदा तीन महिना दिइने गरेकोमा त्यसमा तीन महिना थप गरी ६ महिना दिने योजना सरकारले बनाउन थालेको हो ।

स्वास्थ्य विभागअन्तर्गतको परिवार कल्याण महाशाखाले स्तनपान गराउने महिलाको संख्या घट्दै गर्दा थप तीन महिना बिदा दिन स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयलाई सिफारिस गरेको थियो । सोहीअनुसार स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले सुरक्षित मातृत्व तथा प्रजनन् स्वास्थ्य अधिकार ऐन, २०७५ को दफा १३ को उपदफा (१) संशोधन गर्नका लागि आवश्यक राय सुझावका लागि कानुन मन्त्रालय पठाएको छ ।

कानुन मन्त्रालयले एक महिनाभित्र अन्तिम ड्राफ्ट तयार पारेपछि मन्त्रिपरिषद्‌को स्वीकृतिहुँदै संसदबाट पारित भएपछि लागू हुनेछ ।

सुत्केरी बिदा ६ महिना कति आवश्यक ?

संशोधित ऐन कार्यान्वयनमा आएमा सरकारी तथा निजी कार्यालयमा कार्यरत सबै महिलाहरूले सुत्केरी बिदा ६ महिना पाउनेछन् । तर, सरकारले ऐन संशोधन गर्दैगर्दा त्यसले पार्ने असरका बारेमा पनि बुझ्न जरुरी रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।

हाल महिलाले ९८ दिन सुत्केरी बिदा पाउँदै आएका छन् । तर, यो बिदा लम्बिँदै ६ महिनासम्म पुग्ने गरेको कान्ति बाल अस्पतालकी नर्सिङ प्रशासक प्रमुख सहप्राध्यापक रोशनी लक्ष्मी तुईतुई बताउँछिन् ।

तीन महिना सुत्केरी बिदा हुने गरे पनि अरू तीन महिना उनीहरू बेतलबी बिदा बस्न पाउने नियम छ । तर, अब ६ महिना बिदा भएको खण्डमा बेतलबी बिदा बस्न नपाउने गरी नियम बनाउन विज्ञहरूले सुझाएका छन् ।

उनी भन्छिन्, ‘९८ दिन सुत्केरी बिदा लम्बिँदै ५/६ महिना पुग्छ । झन् ६ महिना बिदा भयो भने यो लम्बिएर १ वर्ष पुग्न सक्छ । यसले काममा धेरै असर पुर्‍याउँछ । तर, यसो भन्दै गर्दा सुत्केरी हुन हुँदैन, बिदा बस्नु हुँदैन भन्न खोजेको होइन ।’

रोशनीका अनुसार सुरक्षित मातृत्व ऐन संशोधन गर्दैगर्दा अस्पतालमा कर्मचारी संख्या ३० प्रतिशत बढ्यो भने मात्र ६ महिना सुत्केरी बिदाले त्यति फरक नपर्न सक्छ ।

‘हाम्रै (कान्ति बाल) अस्पतालको कुरा गरौँ, १६५ जना महिला स्टाफ छौँ । त्यसमध्ये १० जना सुत्केरी बिदामा हुनुहुन्छ । १ वर्षसम्म एक जना मात्रै स्टाफ बिदा बस्यो भने त्यसले कामलाई कति असर पार्छ ?,’ उनले थपिन्, ‘बच्चाले आफ्नो अधिकार पाउँछ । पूर्ण रूपमा स्तनपान गर्न सक्छ । तर, योसँगै अरू कुरा पनि हेर्नुपर्ने हुन्छ ।’

त्यसैले सुत्केरी बिदा थप्दै गर्दा सरकारले जनशक्तिका बारेमा पनि सोच्नुपर्ने भन्दै विरोध हुन थालेको छ । यस्तै, ६ महिनापछि अनिवार्य रूपमा कार्यालयमा उपस्थित हुन नियमसमेत बनाउनुपर्ने जनस्वास्थ्यविद् डा. रिता थापा बताउँछिन् ।

६ महिना पूर्ण स्तनपान

बच्चा जन्मेदेखि ६ महिनासम्म पूर्ण स्तनपान गराउनुपर्ने विज्ञहरू बताउँछन् । तर, पछिल्लो समय पूर्ण स्तनपान गराउनेको संख्या घट्दै गएको छ । सरकारले महिलालाई आवश्यक बिदा दिएको अवस्थामा स्तनपानको दर बढ्न सक्ने अनुमान गरिएको छ ।

स्तनपान दर बढाउन ६ महिना सुत्केरी बिदा दिँदैगर्दा त्यो समयमा सुत्केरीले स्तनपान भने गराउनैपर्ने डा. थापा बताउँछन् । उनी भन्छिन्, ‘६ महिना सुत्केरी बिदा मात्रै नभएर पूर्ण रूपमा स्तनपान गराउने बिदा पनि हो । पूर्ण रूपमा बालबालिकाले अमृतसमान आमाको स्तनपान पाउँछन् ।’

विज्ञहरूका अनुसार पूर्ण स्तनपानका लागि दिनमा दुई–दुई घण्टा र राति ४ घण्टाको फरकमा स्तनपान गराउनुपर्छ । ६ महिनापछि भने बालकालिकाले आमाको दूधसँगै अन्य खानेकुराहरू खुवाउन सकिन्छ ।

डा. चापागाईंका अनुसार दूध दुहेर ६ घण्टासम्म बच्चालाई खुवाउन सकिन्छ भन्ने कुरा नेपालमा धेरैलाई थाहा छैन । यति मात्रै थाहा भयो भने पनि बच्चालाई आमाकै दूध मात्र खुवाउन सकिन्छ ।

स्तनपानले आमाले बच्चासँग समय बिताउँदा उनीहरूबीच आत्मीयता बढ्ने डा. थापा बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘स्तनपानले महिलाहरूमा हुने स्तन क्यान्सरको रोकथाम गर्छ । र, अर्को बच्चा र आमाको आत्मीयता धेरै बढ्छ ।’

नेपालमा घट्दै, पूर्ण स्तनपान दर

नेपालमा दिगो विकास लक्ष्य प्राप्तिका लागि स्तनपानलाई एक प्रमुख आधार बनाउँदै सन् २०३० सम्म स्तनपान गराउनेको संख्या ९० प्रतिशत पुर्‍याउने लक्ष्य राखिएको छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले हरेक पाँच वर्षमा गर्ने सर्वेक्षणमा पूर्ण स्तनपान गराउने आमाको संख्या घटेको देखाएको छ ।

सन् २०२२ मा सार्वजनिक गरिएको सर्वेक्षणको प्रारम्भिक रिपोर्टले पूर्ण स्तनपान गराउनेको संख्या सन् २०१६ को तुलनामा १० प्रतिशतले घटेको देखाएको छ । यो बेला पूर्ण स्तनपान गराउनेको संख्या ६६ प्रतिशत रहेको तथ्याङ्कले देखाएको छ ।

पाँच/पाँच वर्षकाे अन्तरालमा मन्त्रालयले गरेका छवटा सर्वेक्षणलाई हेर्ने हो भने नेपालमा पूर्ण स्तनपान गराउने दर सन् १९९६ मा सबैभन्दा धेरै छ, जतिबेला पूर्ण स्तनपान गराउने दर ७५ प्रतिशत थियो । तर, सन् २००१ मा यो दर घटेर ६८ प्रतिशतमा झरेको तथ्याङ्कले देखाएको छ ।

त्यस्तै, सन् २००६ मा अझै घटेर ५३ प्रतिशत पुगेको देखाएको छ । सन् २०११ मा भने यो दर बढेर ७० प्रतिशत पुगेको थियो । तर, सन् २०१६ मा भने पूर्ण स्तनपान गराउने दर घटेर ६६ प्रतिशत पुगेको तथ्याङ्कले देखाएको छ । त्यसपछि भने पूर्ण स्तनपान गराउने दर घट्दै गएको देखिएको छ । सन् २०२२ मा यो दर घटेर ५६ प्रतिशतमा पुगेको छ । यो सर्वेक्षणले नेपालमा ५६ प्रतिशतले मात्रै पूर्ण स्तनपान गराउने गरेकाे देखाएको छ । आमाहरूले शिशु जन्मिएको ६ महिनासम्म पूर्ण स्तनपान गराएका छन् ।

समाज जति विकसित हुँदै जाँदा पूर्ण स्नतपान गराउने दर घट्ने बालरोग विशेषज्ञ डा. रामहरि चापागाईं बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘विकसित देशरूको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने पनि पूर्ण स्तनपान गराउने दर कम देखिन्छ । तर, नेपालमा स्पतनपानसम्बन्धी भ्रमहरू धेरै छन् । स्तनपान गराउँदा ‘ब्रेस्टको साइज’ बिग्रिने, अरूको देखासिकी गर्ने र अर्को भनेको चेतनाको कमी नै हो ।’

डा. चापागाईंका अनुसार दूध दुहेर ६ घण्टासम्म बच्चालाई खुवाउन सकिन्छ भन्ने कुरा नेपालमा धेरैलाई थाहा छैन । यति मात्रै थाहा भयो भने पनि बच्चालाई आमाकै दूध मात्र खुवाउन सकिन्छ ।

६ महिना बिदाले बढ्छ, पूर्ण स्तनपान दर ?

सुत्केरीलाई ६ महिनासम्म बिदा दिने हो भने स्तनपान गराउने दर बढ् सक्ने अनुमान गरे पनि बढ्छ भन्ने अवस्था भने नभएको डा. चापागाईं बताउँछन् । नेपालमा ४४ प्रतिशतले पूर्ण स्तनपान नगराएको पाइएको छ । यसमा सबै महिना कामकाजी नहुन सक्ने डा. चापागाईं बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘पूर्ण स्तनपान किन भएन, त्यो पत्ता लगाउन जरुरी छ । जागिर गर्ने भएपछि उनीहरू स्पतनपान गराउँदैनन भन्ने चलन छ । तर, नेपालमा सबै कामकाजी पनि छैनन् । ४४ प्रतिशतले पूर्ण स्तनपान गराउँदैनन् भन्ने छ । यी कामकाजी पनि होइनन् ।’

उनका अनुसार ६ महिना दिइने सुत्केरी बिदाले पूर्ण स्तनपान दर अलिकति बढ्न सक्छ । तर, योबाहेक अरू धेरै कारणहरू छन् । त्यसका बारेमा खोज्न जरुरी देखिन्छ ।

सुत्केरी अवस्थामा बिदासँगै महिला मानसिक र शरीरिक रूपमा स्वस्थ हुन आवश्यक रहेको तुइतुई बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘सबैभन्दा पहिला मानसिक र शरीरिक तनाव हुन हुँदैन । महिलामा धेरै जिम्मेवारी हुन्छ । करियर, बच्चा र पारिवारिक पाटोले गर्दा तनाव भइरहेको हुन्छ । अनेक समस्या झेलिरहेका हुन्छन् ।’

त्यस्तै, कामकाजी महिलाबाहेक अरूका लागि कुनै पनि निर्णय अहिलेसम्म भएका छैनन् । ज्याला मजदुरी गर्ने, व्यावसाय गर्ने सुत्केरीका लागि ६ महिना बिदा लागू हुन मुस्किल पर्न सक्छ ।

बच्चा जन्मिएपछि जति सक्दो चाँडो स्तनपान गराउनुपर्ने विज्ञहरू बताउँछन् । उनीहरूका अनुसार बच्चा जन्मिएपछिको पहिलो आउने दूधले पहिलो खोपको काम गर्छ । यस्तो दूधमा प्रशस्त मात्रामा ‘इम्युनोग्लोबिन’ (रोग प्रतिरोधात्मक) हुँदा बच्चामा रोगसँग लड्न सक्ने शक्तिको विकास हुन्छ ।

बच्चा जन्मेदेखि ६ महिनासम्म पूर्ण रूपमा आमाको दूध मात्रै खुवाउनुपर्ने भए पनि पछिल्लो समय धेरैले बालबालिकाहरूलाई ‘फर्मुला’ दूध खुवाउनेको संख्या बढ्दै गएको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख २८, २०८० ०६:३१