डुबान समस्याको दीर्घकालीन समाधान नहुँदा गरिबी न्यूनीकरणको सरकारी लक्ष्य प्रभावित

डुबान समस्याको दीर्घकालीन समाधान नहुँदा गरिबी न्यूनीकरणको सरकारी लक्ष्य प्रभावित

A+ A A-

वर्षेनि बाढी र डुबानको चपेटामा पर्दै आएको कञ्चनपुरको दोधारा चाँदनीमा सेफ हाउस बन्ने भएको छ । कञ्चनपुरको दोधरा चाँदनी नगरपालिकाका अधिकांश बस्तीहरू प्रत्येक वर्ष बाढीले प्रभावित हुने गरेका छन् ।

विशेषगरी महाकाली नदी र जोगबुढा नदीमा आउने बाढीका कारण वडा नम्बर २, ३, ४ र १० वर्षैंपिच्छे डुबानमा पर्ने गर्छन् । महाकाली नदीमा बाढी आएका बेला जोगबुढा नदी थुनिएर वडानम्बर १० कुतियाकबर डुबानमा पर्ने गर्छ । बाढी र डुबानको समयमा कुतियाकबरको बस्तीको नेपालसँग सम्पर्क विच्छेद हुन्छ । र, झण्डै डेढ किलोमिटर टाढाको सुरक्षित स्थानमा लैजान पनि समस्या पर्ने भएपछि नगरपालिका, निड्स नेपाल, मर्सी कोर ज्यूरीच बाढी उत्थानशीलता सञ्जाल र स्थानीयको संयुक्त लगानीमा ३६ लाख लागतको अग्लो सेफ हाउस बनाउन लागिएको हो ।

नगरपालिकाका प्रमुख किशोरकुमार लिम्बूले विभिन्न संघसंस्थाको सहयोगमा सेफ हाउस बनाउन लागिएको जानकारी दिए । ‘यो रिस्क जोनमा पर्छ । तत्काल उद्धार गर्न आउन पनि नसकिने स्थिति हुन्छ । नगरपालिका, निड्स नेपाल, मर्सी कोर ज्यूरीच, बाढी उत्थानशीलता सञ्जाल र स्थानीयको संयुक्त लगानीमा ३६ लाख लागतमा अहिले अग्लो सेफ हाउस बनाउन लागेका छौँ । महाकाली र जोगबुढा नदीको तटबन्धको लागि स्थानीय बजेटले पुग्दैन,’ उनले भने ।

दोधारा चादँनी नगरपालिकाको उत्तर, पश्चिम र दक्षिणमा भारतीय सीमा रहेको छ भने पूर्वमा भीमदत्त नगरपालिका र शुक्लाफाँट वन्यजन्तु आरक्ष छ । कुतियाकबर महाकाली र जोगबुढा नदीको दोभानमा छ । भारतले शारदा नहरको पानी जोगबुढा नदीमा छोड्दा मनसुनमा मात्रै होइन, हिउँदमा पनि कुतियाकबर डुबानमा पर्ने गर्छ । कुतियाकबरको पश्चिम दक्षिणमा भारत उत्तरप्रदेशको बंगाली बस्ती छ । बस्तीका अधिकांश घरको आँगन सीमासँग जोडिएको छ । सीमाक्षेत्रमा बेलाबेलामा समस्या आउँदा विवाद हुने गर्छ । त्यसको प्रत्यक्ष मारमा पनि कुतियाकबरका बासिन्दा नै पर्ने गरेका छन् ।

हिउँदमा गहुँका बाला लहैलहै भएको भूभाग वर्षातका समयमा जलमग्न हुन्छ । अनि स्थानीयलाई ज्यान जोगाउन हम्मेहम्मे पर्छ । जोगबुढा नदीमा झोलुंगे पुल भएपनि झण्डै डेढ किलोमिटर टाढा वडा नम्बर ९ स्थित श्री अम्बिका माध्यमिक विद्यालयमा जाने बाटो जलमग्न हुने भएकाले स्थानीय ज्यान जोगाउन भारतीय सिमाको बंगाली बस्ती छिर्ने गर्छन् । कुतियाकबरका बासिन्दासँग शहरीयाको जस्तो विलासी जीवन बाँच्ने लालसा छैन । एउटै सपना छ, आफ्नो र समुदायको ज्यान जोगाउने ।

स्थानीय ४५ वर्षिय टेकबहादुरको पक्की घर बनाउने, सुख सयल गर्नेजस्ता महत्वकांक्षी सपना छैनन् । बाढीको बेला आफ्नो र समुदायको ज्यान जोगाउने एउटै सपना छ, उनीसँग । पछिल्ला केही वर्षदेखि बाढीको पूर्वसूचना उनको मोबाइलमा नै आउन थालेको छ तर सुरक्षित स्थान जाने बाटो नै जलमग्न हुने भएकाले डुंगालगायतका आपतकालीन उद्धार सामग्रीको आवश्यक पर्छ । नदीले कटान गर्दैगर्दा भारतीय सीमाको दशगजामा पुगेको सम्झन्छन् उनी । ‘आधा जमिन खोलाले फालिसक्यो । हामीहरू जाने कता ? अहिले हामी दशगजाभित्रै बसेका छाँै । केराको बुँगा काटेर काठले बाँधेर पनि हामी आफूलाई बचाउने गथ्र्यो । अहिले त डुंगा पनि बनाएका छौँ । तर, सबैलाई पुग्ने छैन,’ उनी भन्छन् ।

विभिन्न संघसंस्थाको चेतनामुलुक कार्यक्रममार्फत उनले विपद्मा आफू र समुदायलाई बचाउने ज्ञान प्राप्त गरे । अनि आफैँ जुटे सेफ हाउस बनाउने काममा । उनले आफू बाँच्ने र समुदायलाई बचाउने सपना पूरा गर्न भोगचलन गर्दै आएको डेढ कट्ठा जमिन सेफ हाउन बनाउन उपलब्ध गराए ।

उनी भन्छन्, ‘पानीको सतह बढिरहेको छ, तपाईंहरू सुरक्षित ठाउँमा जानुहोस् भन्ने म्यासेज आउनुभन्दा अगाडि नै हामी असुरक्षित भइसकेका हुन्छौँ । जथाभावी हिँड्दा डुबिन्छ कि भन्ने डर पनि हुन्छ । त्यसैले हामी घरको माथि सारी, धोती वा कम्बलको झोलुङ्गा बनाएर बच्चा र महत्वपूर्ण कागजातहरू राख्ने गर्छौं । बाढी आएपछि आफू बच्ने, समुदाय जतासुकै जाउँन् भन्ने हुन्थ्यो । अहिले भने अरुलाई पनि बचाउने किसिमको ज्ञानहरू संघसंस्थाले सिकाए । त्यसपछि सेल्टर हाउसको ज्ञान हामीलाई आयो । अनि बाँच्ने सपना पुरा गर्नका लागि आफैँले जमिन दिएँ । ६–७ वर्षअघिदेखि हामीले सेफ हाउसको सपना देखेका थियाँै । अब साकार होलाजस्तो लागेको छ ।’

सेफ हाउस बन्ने भएपछि सुनारलाई मात्रै होइन, कुतियाकबरका सबैलाई खुसी लागेको छ । स्थानीय मायादेवी सुनार बाढी आएको बेला धोतीको झोलुङ्गे बनाएर ज्यान जोगाएको सम्झन्छिन् । दैनिक खाद्यान्न, औषधोमुलो, रोजगारी अनि विपद्को बेला पनि भारतीय सीमा पारिकै शरणमा जानुपर्दा स्थानीय मायादेवी सुनार पनि खुसी छैनन् । तर, आफूहरूबिना हतियार सीमा सुरक्षाकर्मीका रूपमा रहेकाले सरकारले बासस्थानको सुरक्षा मिलाउनुपर्ने तर्क उनको छ । परिवारका सदस्य सबैलाई रोजगारीका लागि भारत पठाएकी माया सेफ हाउस बन्ने भएपछि ज्यान जोगिने भयो भनेर खुसी छन् ।

स्थानीय श्यामलाल सुनार बाढीले वर्षभरिका लागि खाने धानखेती बगाउनुको साथै घरभित्रको अन्नअनाजमा पनि क्षति पुर्‍याउँदा हातमुख जोर्न नै कठिन हुने गरेको गुनासो गर्छन् । २०२२ सालदेखि यो स्थानमा बस्दै आएका नरबहादुर सुनारसँग अहिले आफ्नो भन्ने जमिन छैन । स्थानीय बसन्ती बुढा सरकारसँग पनि बाढी आएको बेला भागाभाग गरेर ज्यान जोगाउनु परेको नमीठो सम्झना छ । वसन्तीलाई दशगजामा सीमा संरक्षकका रूपमा रहेकोमा गर्व त लाग्छ तर त्यहाँको समस्या सम्झेर आँखा भरिन्छन् । उनी भन्छिन्, ‘जमिन छैन । हाम्रो सरकारले केही गर्नै सकेको छैन । राम्रो स्थानमा लगेर राखिदिए हुन्थ्यो । भारतको बार भएर बस्नु परेको छ । सुरक्षाकर्मी त हामी भयौँ । हामी नभएको भए भारतले के गर्थ्यो ?’

अहिले गहुँका बाला लहलहै भएको भूभाग वर्षात्को समयमा जलमग्न हुन्छ । बस्तीभित्रै पानी पस्छ । बाढीले बगाएर ल्याएका काठका मुडाहरू नै घरभित्र पसेपछि सुरक्षाकर्मी लगाएरै घर सफा गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुन्छ । नगरपालिकाकाले पछिल्लो ३ आर्थिक वर्षमा ४६ लाख २६ हजार ९ सय ८१ रुपैयाँ विपद् व्यवस्थापन प्रयोजनका लागि मात्रै खर्च गरेको छ । कटान रोकथामका लागि प्रदेश पूर्वाधार र समपुरक तथा नगरपालिकाको वार्षिक बजेटसमेत गरी २ करोड २८ लाख ५० हजार खर्च भएको छ । वन्यजन्तु पीडित, वन्यजन्तु नियन्त्रण, आगलागीलगायत आकस्मिक विपद्को राहतमा ४० लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ । महाकाली नदीमा महाकाली सिंचाइ र जोगबुढा नदीमा राष्ट्रपति चुरे संरक्षण कार्यक्रमबाट तटबन्ध निर्माणको काम भइरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख २६, २०८० १३:०५