मताधिकार वैयक्तिक स्वतन्त्रता हाे, 'हरिले देख्छन्' भनेर धम्क्याउन मिल्छ ?

A+ A A-

उमेरले ७० को सेरोफेरोमा पुगेका नेताहरूका कुरा छोडौँ, युवापिँढीले आशा गरेका गगन थापाले समेत भर्खरै सम्पन्न चितवनको उपनिर्वाचनको बेला भाषण गर्ने क्रममा भगवान्‌को नाम जोडेर भने, 'बाहिर रुख-रुख भन्दै कुद्‍ने, तर भित्र गएर घण्टीलाई मत हाल्ने हो भने माथिबाट हरिले देख्छन्, हरिले हिसाबकिताब गर्छन् ।'

उनी मात्र हैन, हरेक मूलधारका पार्टीका नेताहरूले यसरी नै वैयक्तिक स्वतन्त्रताको मताधिकारमाथि आफ्ना कार्यकर्तालाई प्रशिक्षणको नाममा धम्कीपूर्ण भाषा बोल्छन्, मानौँ कार्यकर्ता वा जनता उनीहरूका दास हुन् ।

मूलधारका पार्टीहरूले युवाहरूलाई अझै दास सम्झिन्छन् । यी कार्यकर्ता भनेका क्यारिम बोर्डका गोटीसरह हुन् भन्ठानेर अनुशासनको डण्डा चलाउँछन् । तर, अबको पुस्ता धेरै विवेकी भइसकेको उनीहरू पत्तो पाउँदैनन् । जेलजीवन बिताएको, फलानो आन्दोलनमा अग्र-पङ्तिमा उभिएको, यति वर्ष पार्टीका लागि योगदान गरेको, फलानो शीर्ष नेतासँग चिनजान भएको कारणले भित्र्याउने टिकटले मात्रै अब चुनाव जितिँदैन ।

४० को दशकपछि जन्मेको पिँढी नेपाल बस्नै चाहँदैन । नेपाल बसेकाहरू पनि भिसा नलागेर मात्र बाध्यताले बसेका हुन् । यसरी बस्नेहरू भिसा नलागेकोमा लज्जित महसुस गर्छन् । सत्ताका लागि गठबन्धनको नाममा सिद्धान्त, नीति, विचार, चुनावी प्रतिबद्धता सबै बिर्सिन्छन् । चुनाव जितेको भोलिपल्ट नयाँ समीकरण बनाउने कार्यबाट जनता आजित भइसके । आफ्ना मतदाताको मतको पूर्ण नजरअन्दाज गरी जोसुकैसँग पनि फगत सत्तास्वार्थका निम्ति मिलिहाल्ने प्रवृत्ति नै नेपाली राजनीतिको मूल समस्या हो ।

अरु कुरा छोडौँ, यो देशमा कर तिर्नसमेत सजिलो गरी पाइँदैन । राज्यलाई बुझाउने राजस्व तिर्दासमेत सर्वसाधारणले दुःख पाउँछ । पञ्चायतकालको मनोविज्ञान बोकेको कर्मचारी संयन्त्र छ । राज्यले दिने डेलिभरी सिस्टम शून्य छ । अड्डा, अदालतदेखि जिल्ला प्रशासन, मालपोत कार्यालय, कम्पनी रजिस्ट्रारलगायतका कार्यालयमा सेवाग्राहीको भिड हुन्छ । यस्ता कार्यालयहरूमा बिचौलियाको बिगबिगी मात्रै छ । बिचौलियालाई नखुवाए काम नै नहुने दुर्दशा हामीले भोगिरहेका छौँ ।

लोकतन्त्रको आगमनपश्चात् अनेकौँ आशा पालेका जनताको हालत लोकतन्त्र आएको १५औँ वर्ष बितिसक्दा पनि उस्तै छ । अर्थतन्त्र रेमिट्यान्समा निर्भर छ । निर्यातभन्दा आयातले सीमा नाघेको छ । कृषिजन्य खाद्यान्‍नमा परनिर्भर हुनुपरेको छ । यो राज्यले स्वदेशी तरकारीले बजार नपाउँदा आयातित विषादीयुक्त तरकारीलाई नापजाँच गर्न दिँदैन ।

प्रदेश संरचनाको दैनिक प्रशासनिक खर्च धान्नसमेत राज्यले ऋण लिनुपरेको छ । जनताको जीवनस्तरमा परिवर्तन देखिएको छैन । मेरो देश अहिले नेताहरूको समूह, बिचौलिया, सरकारी कर्मचारी र भिसा नलागेर रन्थनिएको युवा र वृद्ध आमाबुबाहरूको मात्र स्थायी बासस्थान बन्दै गएको छ ।

सामान्य जीवनयापन गरेर खान्छु भन्नेले सूर्यमुखी तेलमा पकाएको भान्सा तयार गर्न गाह्रो भइसकेको छ । बैंकमा पैसा छैन । होटल व्यवसायी दिनभर ग्राहक कुरेर बसेका भेटिन्छन् । श्रमजीवी जनताको जीवनस्तर झनै खस्किँदो छ । यसरी जनता लखतरान पर्दा युरोप, अमेरिका बुझेको युवापुस्तालाई छटपटी भइरहेको अवस्था छ ।

कुरा बिग्रेकै यही व्यक्तिपूजाबाट हो । नेपालमा यसरी राजनीतिबाट नीति नै गायब भएको छ  । नागरिकले महसुस गर्ने गरी सुशासन कायम राख्नु त कता हो कता, सत्ताको ‘म्युजिकल चेयर’ मा मात्र रमाइरहेका परम्परागत दलहरूको करामत आजको उपनिर्वाचनको परिणाम हो ।

राज्यका चालकले जनताप्रति, राज्यप्रति, आशा हैन काम गरेर देखाउनुपर्नेमा त्यसको उल्टो आफ्नो शास्त्रीय एकोहोरोपन रटाएपछि आजको शिक्षित युवाहरू विस्फोट हुनु स्वाभाविक हो । देश भनेको ढुङ्गा माटो मात्र हैन, यहाँ त तरुण मान्छे पनि हुनुपर्छ । तर, बिस्तारै हाम्रो देश युरोप-अमेरिका पुग्न नसकेका युवाहरू, सरकारी कर्मचारीहरू र वृद्धवृद्धाहरूको डम्पिङ साइट मात्र बन्ने संकेत देखिएको छ ।

युवाहरू नै यो देशमा बस्न लाज मान्ने स्थिति भएपछि यहाँ शासन कसका लागि गर्ने ? लोकतान्त्रिक, लोक कल्याणकारी राज्य यस्तो हुन्छ ? अहिलेको समस्या नै सेवा प्रवाह, शिक्षा, स्वास्थ्य र लोकतान्त्रिक पद्धति स्थापनामा देखिएको छ । शास्त्रीय रटानले जनताको मन छुन्न । अहिलेको पुस्ताले विगतलाई हेर्दैन । विगतका राजनीतिक घटनाहरूमा फलानोले त्याग गरेको छ भनेर आजको पुस्ताले दयाभावले मतको प्रयोग गर्दैन । हेर्छ त केवल भविष्य, उसको चारित्रिक र शैक्षिक विवरण, योग्यता, क्षमता । उम्मेदवारहरूबीचमा शैक्षिक योग्यता तौलिन्छ ।

यसो भनिरहँदा मुख्य पार्टीका दोस्रो तहका नेताहरू पनि छन् । बेलामौकामा क्रान्तिकारी कुराहरू पनि खोक्छन् । तर, यी पार्टीका पहिलो पुस्ताले नै आफूलाई अनुकूल हुने पार्टी निर्माण गरेका छन् । र, दोस्रो पुस्ताका नेताहरूमा आफूलाई लाभ लिन पहिलो पुस्ताका नेताको नाङ्गो सेवा गर्नुपर्ने अवस्था छ । त्यसले गर्दा तिनले जे बोल्छन्, ती वाक्यलाई प्रशंसा गर्नु आफ्नो दायित्व सम्झिन्छन् । सोही कारण असहिष्णु भएर प्रस्तुत हुन्छन् । कुरा बिग्रेकै यही व्यक्तिपूजाबाट हो । नेपालमा यसरी राजनीतिबाट नीति नै गायब भएको छ  । नागरिकले महसुस गर्ने गरी सुशासन कायम राख्नु त कता हो कता, सत्ताको ‘म्युजिकल चेयर’ मा मात्र रमाइरहेका परम्परागत दलहरूको करामत आजको उपनिर्वाचनको परिणाम हो ।

त्यसैले फलानो ढिस्कानो वाद, फलानो दर्शन छौडौँ, सेवा प्रवाह चुस्त दुरुस्त बनाउन लागे मात्र पनि जनताको आक्रोश कम हुन्थ्यो । निर्वाचनले हरेक पार्टीमा नयाँ पुस्ताको नेतृत्व अपरिहार्य छ भन्ने महत्त्वपूर्ण शिक्षा दिएको हो तर यो शिक्षा लिन मूलधारका नेताहरू तयार छैनन् । अब पुस्ता मात्र नयाँ भएर हुँदैन, एजेन्डा, कार्यशैली, जनविश्वासको आधारसमेत नयाँ जगमा हासिल गर्ने दक्षता दलभित्रको नयाँ पुस्ताले आर्जन गर्न सक्नुपर्छ  । नत्र शीर्ष नेताहरूको अवसानसँगै शीर्ष पार्टीहरू पनि बिलाउन सक्छन् । यो निर्वाचनमा नयाँ दल अगाडि आउनुको अर्थ जस-जसले जे-जे लाए पनि मूलधारका राजनीतिक दलका नेताहरूसँगको वितृष्णा प्रमुख कारण हो ।

त्यसैले कार्यकर्तालाई रैती सम्झिएर आफूले जे गरे पनि कार्यकर्तालाई पेल्ने, आक्रोशको भाषा बोल्ने दिन गए भनेर शीर्ष नेताले जति ढिलो बुझ्छन्, त्यति पछुताउँछन् ।

(लेखक नेपाल ल क्याम्पसका स्ववियु सदस्य हुन् । )

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख १९, २०८० १२:४२