अनि गुञ्जियो राणा शासन मुर्दावाद

A+ A A-

वि.सं. २००७ सालमा राणा शासनविरुद्ध माझकिरातमा लडिएका निर्णायक तीन मोर्चा हुन् भोजपुर, दावा–दिक्तेल र ओखलढुंगा पुनः कब्जा ।

यी तीनवटै मोर्चा रामप्रसाद राईको प्रत्यक्ष नेतृत्वमा लडेएका हुन् जसले माझकिराँतमा राणाहरू पूर्णतः परास्त हुने परिस्थिति बन्यो । यी तीनमध्ये दावा–दिक्तेल र ओखलढुंगाको युद्ध लगभग सशस्त्र युद्ध र जनआन्दोलनको मिश्रण जस्तो बन्न पुगेको थियो ।

जनस्तरमा अद्यावधि चर्चामा रहेअनुसार काठमाडौंबाट पूर्व लाग्ने बेला पशुपतिनाथमा गएर ‘रामे लप्टनको कलेजो, मुटु काँचै खान्छु’ भनी शपथ खाई उदयपुर फिर्ता लिएर भोजपुरतर्फ बढेका खड्गबहादुर कार्कीले नेतृत्वको फौजलाई परास्त गर्न दावा–दिक्तेलको युद्धमा स्थानीय जनताको व्यापक सहभागिता रहेको थियो ।

पहिलोपटक गरिएको चैनपुर कब्जा सशस्त्र जनविद्रोह नै थियो ।

उनीहरूले युद्धको प्रत्यक्ष मोर्चामा जनमुक्ति सेनालाई साथ दिएका थिए । ओखलढुंगाको युद्धमा पनि यसरी नै स्थानीय जनताको ठूलो उपस्थिति रहेको थियो । गाउँगाउँबाट निःशस्त्र जनता ओखलढुंगा आक्रमणका लागि सहभागी थिए । यी दुवै युद्धमा जनमुक्ति सेना अघिल्लो मोर्चामा रहेको थियो ।

यसभन्दा फरक पहिलोपटक चैनपुर (हाल संखुवासभा जिल्ला, तत्कालीन धनकुटा जिल्ला) कब्जा गर्दा निःशस्त्र जनताको विशाल समूह अघिल्लो मोर्चामा थियो । जनमुक्ति सेना पछाडिबाट साथमा थियो ।

पहिलोपटक गरिएको चैनपुर कब्जा सशस्त्र जनविद्रोह नै थियो ।

ऐतिहासिक मोर्चाः भोजपुर

‘रामप्रसाद राई... नारदमुनि थुलुङ जिन्दावाद ! ... जिन्दावाद !! जिन्दावाद !!!’

वि.सं.२००७ सालमा भोजपुर, खोटाङ, ओखलढुंगा र ऐसेलुखर्क कब्जा गरिसकेपछि भोजपुरमा विशाल विजय–जुलुस निस्किएको थियो ।

सात वर्षको उमेरमा क्रान्ति गीत जस्तै नारा उराल्दै हिँडेको जुलुस देखेका परशु प्रधान स्मरण गर्छन्ः– ‘भोजपुर बजारमुनि देउरालीको बाटोमा असंख्य महिला र पुरुषहरू एकताबद्ध भई ताली लगाएर हातका मुठ्ठी आकाशमा उचालीउचाली कराइरहेका थिए– लेफ्टिनेन्ट रामप्रसाद... नारदमुनि जिन्दावाद ! ... जिन्दावाद !! जिन्दावाद !!!’

२००७ साल मंसिर २४ गते बिना रक्तपात मिनेट भरमै नाटकीय रूपमा भोजपुर कब्जा भएको थियो ।

राणाशासनको पूर्वको एउटा गढ रामप्रसाद राईको प्रत्यक्ष कमाण्डमा ढलेको थियो । यो दिन राणाविरोधी आन्दोलनको ऐतिहासिक दिन सावित भयो । यसपछि माझकिराँतले राणाविरोधी संघर्ष अस्थायीबाहेक कतै पराजय भोग्नु परेन ।

बिना रक्तपात कब्जा

२००७ साल कार्तिक २१ गते राजा त्रिभुवनले काठमाडौंस्थित भारतीय दूतावासमा शरण लिएपछि भोजपुरे जनतामा पनि राजनीतिक हलचल पैदा भयो ।

तर, त्यसअघि नै रामप्रसाद राई र नारदमुनि थुलुङलगायतले आ–आफ्नै पाराले राणा शासनविरुद्ध संगठन गरिरहेका थिए । त्यसबखत आ–आफ्नै ढंगले भूमिगत रूपमा काम गरिरहेका नारदमुनी थुलुङ, रामप्रसाद राई, मुगाधन राई र श्रीपाल राई चारजना राणाविरुद्ध संघर्ष गर्न एकजुट हुँदैथिए ।

मंसिर ११ गते मात्र नारदमुनि थुलुङ, रामप्रसाद राई, कर्णबहादुर राई, पूर्णप्रसाद राई र श्रीपाल राईको गोप्य बैठक भयो । त्यो नै भोजपुरको राणाशासन विरोधी पहिलो संगठित पहलकदमी र जनमुक्ति सेना गठनको आधार थियो ।

मास्टर जगदीशको डेरामा नारदमुनि, जगदीश नेपाली, खड्गबहादुर कार्की, इन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ, केदारनाथ श्रेष्ठलगायतको सहभागितामा भएको गोप्य बैठकबाट भोजपुर अड्डा कब्जा गर्ने योजना बनेको थियो ।

रामप्रसाद राई र नारदमुनि थुलुङको अगुवाइमा राणाविरुद्ध सशस्त्र संघर्ष गर्न सल्लाहका लागि बोलाइएकामध्ये भोजपुरका केही भू.पू. सेना तथा अफिसरहरू पनि थिए ।

केन्द्र सरकारको अदेशबमोजिम बडाहाकीम भक्तबहादुर खड्काले जनतालाई राजनीतिक गतिविधि तथा वातावरणबाट पृथक राख्ने उद्देश्यले जिल्लाअन्तर्गत राई जिम्मा मार्फत हरेक गाउँ गाउँका जनतालाई अड्डाको सुरक्षार्थ आफूसँग भएका हातहतियारसहित पालैपालो रुङ्नुपर्ने आदेश जारी गरेका थिए ।

एक प्रकारले यसले क्रान्तिकारीहरूका लागि सजिलो पनि भएको थियो किनभने अड्डाको सुरक्षामा खटिएका गाउँका विश्वासिलो व्यक्तिहरूलाई हातमा लिन सकिन्थ्यो ।

यही योजनाअनुसार मंसिर २४ गते शनिबार सिक्तेल थुम, खावाका तालुकदार मानबहादुर राई र धनविक्रम राईको जिम्माका रैतीहरूले पालोपहरा दिने निर्णय भयो ।

त्यसमा मानबहादुर राई क्रान्तिकारीहरूका पक्षमा काम गरिरहेका थिए । उक्त थुमका रैतीहरूलाई मंसिर २० गते नारदमुनि थुलुङले गोप्य रूपमा भेटेर क्रान्तिको पक्षमा लाग्न प्रेरित गरेका थिए । भोजपुरभन्दा टक्सार बजार सुरक्षित भएकोले मास्टर जगदीशको डेरामा नारदमुनि, जगदीश नेपाली, खड्गबहादुर कार्की, इन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ, केदारनाथ श्रेष्ठलगायतको सहभागितामा भएको गोप्य बैठकबाट भोजपुर अड्डा कब्जा गर्ने योजना बनेको थियो ।

बैठकले विभिन्न क्षेत्रमा घुमेर संगठन गर्ने निर्णय गरेको थियो । बैठकबाट विभिन्न गाउँमा अत्यन्त गोप्य रूपमा क्रान्तिका पक्षमा संगठन गर्न व्यक्ति तोकिए ।

घनाजंगल भएको भोजपुरको डाँडामा घाँस–दाउरा गर्ने बाहनामा गोप्य रूपमा गुरिल्ला शैलीमा समेत मिटिङ हुने गथ्र्यो ।

तोकिएको थियो जसअनुसर राईभाषा बोलेर राईगाउँमा सम्झाउने काम महन्तसिंह र धनबहादुर राईलाई जिम्मा दिइएको थियो भने खस–नेपाली भाषा बुझ्ने गाउँमा कमलबहादुर र सिद्धिकर्ण शर्मा ‘धिमाल’लाई जिम्मेवारी दिइएको थियो ।

मंसिर २४ गते शनिबार हटिया लाग्ने दिन भोजपुर मालअड्डालगायत कब्जा गर्ने निर्णय भएको थियो । घनाजंगल भएको भोजपुरको डाँडामा घाँस–दाउरा गर्ने बाहनामा गोप्य रूपमा गुरिल्ला शैलीमा समेत मिटिङ हुने गथ्र्यो ।

राणाहरूले थाहा पाए ज्यानै जाने भएकोले अति गोप्य रूपमा यस्ता मिटिङ हुन्थे । मुक्तिसेना कर्णबहादुर राईकाअनुसार भोजपुर अड्डा कब्जा गर्नेबारेमा चार पटकसम्मको सरसल्लाहमा कुनै ठोस निष्कर्ष निस्किएको थिएन ।

त्यसैबखत राणा सरकारबाट जिम्मावाल, तालुकदार, थरी, मुखियाका जिम्माभित्रका रैतीहरूलाई आफूसँग भएका हातहतियार, बन्दुक, ढाल, खुँडा, चुपी, बन्चरो आदि लिई अड्डाको पालेपहरा राख्न इस्तिहार जारी भएअनुसार भोजपुरका बडाहाकीम भक्तबहादुर खड्काले टेकबहादुर थापालाई पालेपहराको बाँडफाँड गर्न आदेश दिए ।

त्यसअनुसार सर्वप्रथम मानबहादुर राई र धनविक्रम राईका जिम्माका रैतीहरूले वि.सं. २००७ साल मंसिर २४ गते शनिबार पालोपहरा दिने व्यवस्था मिलाइयो र सोही दिन अड्डा कब्जा गर्ने निर्णय भयो ।

अड्डामा पहिलोपटक पाले पहराका लागि मानबहादुर र धनविक्रम राईकै रैतीहरू रोज्नुको कारण चाहिँ मानबहादुर राईका छोरा र धनविक्रम राईका भतिजा कर्णबहादुर राई क्रान्तिकारी पक्षबाट काम गरिरहेका थिए ।

भोजपुर कब्जा गर्ने अन्तिम निर्णय भोजपुर बजारका कप्तान हर्कराजको घरमा भएको थियो । सो बैठकले मंसिर २४ गते दिउँसो टुँडिखेलमुनि लुकेर बस्ने, लेफ्टिनेन्ट रामप्रसाद र श्रीपालले सरासर माल तथा ब्यारेकका सुरक्षा गार्डको हतियार खोस्ने र सफल भएमा हवाइ फायर गर्ने सल्लाह भएको थियो ।

तर, त्यसैदिन बिहान धनकुटाबाट हात–हतियार लिएर १७ जना राणा सैनिकहरू आइपुग्नाले काममा बाधा पुगेको थियो । ती सेनाहरू केही छिन बिसाएर खाना खान गएको मौका पारेर योजनाअनुसार माल तथा ब्यारेक कब्जा गरिएको थियो । पटके सिपाहीहरूले कुम्ला र कुटुरा बनाएर गोली, ग्रिनेड र अस्त्रशस्त्र ल्याएका थिए ।

तर, बडाहाकीमसँग राम्रै हिमचिम भएका नारदमुनि थुलुङले कूटनीतिक कुशलता प्रदर्शन गर्दै ‘यस्तो जाडो महिनामा भोकभोकै आइपुगेकाहरूलाई खानपिनको बन्दोबस्त भएपछि बुझबुझारथ गरे राम्रो हुने थियो’ भन्दै सल्लाह दिएपछि बडाहाकीमले पनि खानपिन गरेर बुझबुझारथ गर्न आदेश दिएका थिए ।

ती सेनाहरूले पनि खुसी भएर आफूले बोकेर ल्याएको हातहतियार मालअड्डाको भित्तामै ठड्याएर खानाका निम्ति पसलतिर लागे ।

मंसिर २४ गते बिहानै जनमुक्ति सेनाहरू आ–आफ्नो जिम्मेवारीअनुसार बजार र अड्डावरपर उपस्थित भएर ४ पटक प्रयास गरिसकेका थिए तर लगभग १०–११ बजे भने काम फत्ते गरे ।

मुक्तिसेना कर्णबहादुर राईलाई त्यसदिन इसारा दिने जिम्मेवारी दिइएको थियो । उनका अनुसार रामप्रसाद राई मालअड्डाको अगाडि डिलमा बसे र सुवेदार इन्चार्जको पालेलाई संकेत गरेर सोधे । कर्णबहादुर राईले मुक्तिसेनाहरू २०–२५ जना मालअड्डाभित्र पसेर चोया काढ्दै बसे झैं गरेको कुरा बताए ।

यति संकेत पाएपछि रामप्रसाद राईले ३ जना साथीसहित मूलढोकाको पालेलाई छोप्ने, लप्टन पूर्णप्रसाद राईले तीन सोचेको पालेलाई छोप्ने, बखतबहादुर राईले धनकुटाबाट ल्याएको गोली–गठ्ठा र राइफल इत्यादि हातहतियार छोप्ने, श्रीपाल राईले कर्णबहादुर राईको नाममा ३२ नम्बरको ३२ बोर पेस्तोल पड्काउने र कर्णबहादुर राईले चाहिँ इसारा गर्ने गरी तत्कालै जिम्मेवारी बाँडियो ।

कब्जा गर्न अगुवाइ गरिरहेका रामप्रसाद राईसँग पेन्चिस र पिस्तोल मात्र थियो । श्रीपाल राईसँग पनि पिस्तोल र छिनो मात्र थियो । यति हतियार लिएर उनीहरू माल कब्जा गर्न अगाडि बढेका थिए ।

मालअड्डाको प्रवेशद्वारमा सेन्ट्री बसेका नामन्ता, लोक्सिराङका मसिने खत्रीले ‘सलाम, लप्टन साप्’ भन्न पाउँदा नपाउँदै रामप्रसाद राईले कञ्चटमा मुड्क्याइहाले ।

श्रीपाल राई भन्छन्, “सेन्ट्रीसँग भएको चाबी रामप्रसाद राईले लिइहाले, सेन्ट्रीको हतियार मैले लिएँ । मैले तीन फायर गरेँ । पिकेटिङ राखेर बसे । थाना अफिस भएको डाँडामा बल्ल डण्ठा, खुकुरी लिएका मानिसहरू आउन थाले ।

जग्गुमाया राईले नारा लगाइन्– ‘श्री ५ सरकारको जय ! रामप्रसाद राईको जय ! राणा शासन मुर्दावाद !’ उनका नारा उपस्थित जनमुक्ति सेनाहरूले दोहोर्याउँदै जयजयकार गरे ।

रामप्रसाद राईले साँचो खोलेर गोली, हतियारहरू धमाधम बाँड्न सुरु गरे । तीन साँचोमा ड्युटी खटाएछन् । लेफ्टिनेन्ट पूर्णप्रसाद राई र बखतबहादुर राईले आक्रमण गर्न छोपेपछि कोते जमदार पनि भागे ।

धनकुटाबाट आएका फौजहरू भात खाएको ठाउँमा नै हमला भएको हल्ला सुनेपछि अगाडि बढ्न थाले । त्यसैबखत पंचबहादुर राईले भुईतर्फ फायर गर्नुभयो । धनकुटाबाट आएका एक जवानलाई हातको औंलामा छर्राले लाग्यो । त्यसपछि कोही अगाडि बढ्न सकेनन् ।

तीनै गार्डहरूम हमला भएपछि झेलखानाबाट कैदीहरू छोड्न जेलका जम्दारलाई साँचो माग्दा नदिएपछि रामप्रसाद राईले २ झापड दिएपछि साँचो खोली कैदीहरू छाडिए ।

मालअड्डा कब्जा गरिसकेपछि अदालतका कैदीहरू छुटाइयो । तर, जम्दारले कैदीहरू छाड्न नमानेपछि रामप्रसाद राईले एक झापड लगाए । तब मात्रै जम्दारले साँचो दिएपछि कैदीहरू छाडिएको थियो ।

कैदीहरू अनियन्त्रित ढंगले ‘रामप्रसाद राई जिन्दावाद ! राणाशासन मुर्दावाद !’ भन्दै हुलका हुल निस्केर जुलुसतिर गए ।

नारदमुनि थुलुङका अनुसार मालअड्डा कब्जा भएको थाहा भएपछि हाकीमहरू खुकुरी भिरेर, कोही हातमा लाठी अनि बडाहाकीम स्वयंले एउटा टुबेलभोर बन्दुक हातमा लिएर ओरालो भञ्ज्याङतिर झरेका थिए ।

सो घटनाबारे वर्णन गर्दै नारदमुनि थुलुङ लेख्छन्, ‘हाकिमहरू पनि मेरो छेवैमा आइपुगे । उनीहरुलाई यो सबै कार्यमा मेरो हात भएको पत्तै थिएन । त्यसैले मलाई देख्नासाथ उनीहरूलाई ठूलो ढाडस भयो ।

रामप्रसाद राईले अड्डा कब्जा गरे ! मास्टर नारदमुनिले पनि अरे !! यो हल्लीखल्ली यस्तो थियो कि सायद काठमाडौं, विराटनगरसम्म पुग्न आगोमा प्याट्रोलको काम भएको छ’ ।

त्यसैले बडाहाकीमले आफ्नो हातमा भएको टुबेलभोर बन्दुक मलाई दिँदै आज्ञा दिए, ‘मार यी काँग्रेसहरूलाई !’ यस बेलासम्म भोजपुरमा रहेको श्री ३ सरकारको पक्षमा त्यही एउटा बन्दुक बाँकी थियो, त्यो पनि मेरै हातमा दिएपछि अब राणा सरकारको हातमा के रह्यो !’ । भोजपुर सदरमुकामका सबै अड्डा कब्जा गरिसकेपछि जनमुक्ति सेनाहरू सबै जम्मा भए ।

जग्गुमाया राईले नारा लगाइन्– ‘श्री ५ सरकारको जय ! रामप्रसाद राईको जय ! राणा शासन मुर्दावाद !’ उनका नारा उपस्थित जनमुक्ति सेनाहरूले दोहोर्याउँदै जयजयकार गरे ।

भोजपुर कब्जा गरेपछि तत्कालै यो खबर विराटनगरदेखि राजधानीसम्म ‘आगोमा पेट्रोल’झैं फैलियो ।

यसबारे कृष्णराज कोइराला यसरी स्मरण गर्छन्ः– ‘२००७ साल मंसिर २४ गते एकाएक गोली चलेको सुनियो १... २... ३ ढचाईं... ढ्याई... ढ्याई... ।

शनिबार हाट लाग्थ्यो । आज सबैलाई हाटबजार गर्न डर त्रास भैसकेको थियो । आज के भयो ? बडाहाकीम भक्तबहादुर कर्नेललाई घिसारेर बजार घुमाए रे ! लौ कांग्रेसले अड्डा कब्जा गर्यो रे !! मान्छे भागाभाग ! रामप्रसाद राईले अड्डा कब्जा गरे ! मास्टर नारदमुनिले पनि अरे !! यो हल्लीखल्ली यस्तो थियो कि सायद काठमाडौं, विराटनगरसम्म पुग्न आगोमा प्याट्रोलको काम भएको छ’ ।

कांग्रेसबारे अनेकथरि अफवाह फैलिएका थिए– एक कान ओछ्याउने, अर्को कान ओढ्छन् रे आदि आदि । तर, कांग्रेस भनेका त उनै लप्टन रामप्रसाद राई, उनै मास्टर नारदमुनि थुलुङ, मास्टर खगेन्द्र पाराली, मुगाधन राई, श्रीपाल राईहरू पो रहेछन् । मंसिर २४ गते त्यो रहस्य खुल्यो।

भोजपुर कब्जा भएपछि

भोजपुर कब्जा भएपछि नारदमुनि थुलुङ र रामप्रसाद राईले केदारनाथ श्रेष्ठ र डा. भूदेव राईलाई विराटनगर पुगी कांग्रेस नेताहरूसँग भेटघाट गरेर हातहतियार माग गर्न पठाएका थिए ।

मंसिर २६ गते साँचेको ५०० रुपैयाँ लिएर हर्कपाल राई र खोटाङका एक सिपाहीसहित प्रस्थान गरेको यो टोलीले पिखुवा खोला हुँदै धरान पुगेर दानबहादुर शाक्यलाई भेटेको थियो ।

शाक्यले नै जोगवनीमा राइसमिलको गोदाममा नेपाली कांग्रेसको कार्यालयसम्म पु¥याए । तर, केदारनाथ श्रेष्ठ र डा. भूदेव राईले भोजपुरको अवस्था बताउँदै हतियार माग गर्दा विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला र सुवर्णशमशेर राणाले भने, ‘हामीसँग हतियार कहाँ छ र ? हामी त पटका पड्काएर लड्दैछौं ।’

तर भोजपुरका क्रान्तिकारीहरूले आफ्नै पाराले हतियार संकलन गर्दै थिए । भोजपुर कब्जा भएपछि जनतालाई आफूसँग भएको हतियार, घोडा र रेडियो बुझाउन भनिएको थियो । नबुझाएमा कडा सजायको भागीदार हुनुपर्ने चेतावनीसमेत दिइएको थियो ।

उदयपुर फिर्ता गर्न आयो राणा फौज

रोचक संयोग के भने केही पहिलेदेखि नै कांग्रेसले आक्रमण गर्ने हल्ला चलेकोले गर्दा मंसिर २ गते उदयपुर प्रशासनले सप्तरी गोश्वारा, सिराहा ब्यारेक, सिराहा माललाई सैनिक सहयोगका लागि माग गरी पत्र लेखेको थियो ।

तर, त्यो पत्र सम्बन्धित निकायमा पठाइएको दिन नै उदयपुर विद्रोहीहरूको कब्जामा परेको थियो । पहिलोपटक उदयपुर कब्जापछि निम्नतहका राणा कर्मचारी खरदार विष्णुप्रसाद वैद्यविद्या शास्त्रीमाथि कसरी बज्रपात भयो भन्ने कुरा स्मरणीय छ ।

राणा प्रधानमन्त्री मोहनशमशेरको चाकरी गर्नका लागि मुखिया दीर्घमानले झोसपोल गरेर खर्दार विष्णुप्रसादले गुप्त रूपमा ‘जालसाजी’ गरेकोले उदयपुर अड्डा काँग्रेसको हात पर्यो भनेर बडाहाकीमदेखि मोहनशमेरसम्म जाहेर गरे जसले गर्दा मोहनशमशेरले खर्दार विष्णुप्रसादलाई समातेर मृत्युदण्ड दिन आदेश जारी गरे ।

डा. भूदेव राईको अप्रकाशित नोटअनुसार कार्कीको फौजले मंसिर २६ गते नै उदयपुर पुनः कब्जा गरेर राणा प्रशासन पुनःस्थापित गरे ।

खरदार विष्णुप्रसाद रातारात भागेर भारत पुगी काँग्रेसको सम्पर्कमा आए । उनले आफ्नो पीडा र आफूविरुद्धको षड्यन्त्र ‘युगवाणाी’मार्फत् सार्वजनिक गरे ।

भोजपुर किरात मुक्तिसेनाले कब्जा गरिसकेको थियो भने नेपाली काँग्रेसले एकपछि अर्को गरेर उदयपुरलगायत वीरगञ्ज, भैरहवा, परासी, नेपालगञ्ज, झापालगायतमा सशस्त्र आक्रमण गरेको थियो ।

यी केन्द्रहरू फिर्ता लिने अभियानमा राणाशासकहरू लागेका थिए । वीरगञ्ज त एकराज शमशेरको नेतृत्वमा फिर्ता गरिसकेका पनि थिए । सोही क्रममा नेपाली काँग्रेसका नेता कृष्णप्रसाद भट्टराई र रुद्रप्रसाद गिरीको नेतृत्वमा जनमुक्ति सेनाले मंसिर २ गते कब्जा गरेको उदयपुर र रामप्रसाद राईको प्रत्यक्ष नेतृत्वमा किराँती मुक्तिसेनाले कब्जा गरेको भोजपुर फिर्ता लिन खड्गबहादुर कार्कीको नेतृत्वमा राणा फौज खटिएको थियो ।

डा. भूदेव राईको अप्रकाशित नोटअनुसार कार्कीको फौजले मंसिर २६ गते नै उदयपुर पुनः कब्जा गरेर राणा प्रशासन पुनःस्थापित गरे ।

निर्णायक आक्रमणः ओखलढुंगा पुनः कब्जा

मंसिर २४ गते भोजपुर कब्जा गर्नुले क्रान्तिकारी शक्तिमा उत्साह त सञ्चार भएकै थियो । त्यसमा थप भोजपुर हमला गर्न आएको खड्गबहादुर कार्कीको फौजलाई पूर्णतः परास्त गरेपछि त्यो उत्साह दोब्बर तेब्बर हुन पुग्यो ।

ओखलढुंगा पुनः कब्जा गर्न नसक्नु राणाविरोधी सशस्त्र संघर्षमा पूर्णविराम लाग्नुजस्तै हुने भएकोले यसका लागि पनि व्यापक तयारी गरिएको थियो ।

ओखलढुंगा आक्रमणका लागि जनशक्ति र घरेलुलगायतका हातहतियारहरू व्यापक जम्मा गरिएको थियो । ओखलढुंगा पनि क्रान्तिकारी शक्तिका लागि जीवनमरणको सवाल बन्न पुगेको थियो ।

ओखलढुंगाबाट राणा फौज पछाडि हटेपछि चाहिँ पूर्व ४ र ३ नम्बर जिल्लामा राणाहरुको प्रशासनिक उपस्थिति शून्य बराबर नै भयो ।

(राणा शासनविरुद्ध भोजपुर, ओखलढुंगा र उदयपुरमा शहीद रामप्रसाद राईको नेतृत्वमा भएको क्रान्तिवारे भोगिराज चाम्लिङले लेखेको ‘जननायक रामप्रसाद राईः माझ किराँतको क्रान्तिदेखि सिंहदरबार विद्रोहसम्म’ पुस्तकको सम्पादित अंश)

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ८, २०७५ ०४:१९