रातो भाले क्वाँए क्वाँए सुत्केरीलाई ख्वाएँ

A+ A A-

‘स्वर सुकिसक्यो तर यो अन्तिम गीत त म जसो–तसो तान्छु ।’ आइतबार (१५ भदौ) साँझ पलेटी श्रृखंलाको अन्तिम गीत गाउनु अगाडि हिरण्य भोजपुरेले भने ।

त्यसपछि हिरण्य भोजपुरे, गणेश रसिक र उर्मिला श्रेष्ठको सामुहिक स्वरमा गुञ्जियो–

‘सोई......सोई
हाम्रो झाँक्री नाच्दै आयो
बाटो छाड्दे खोई......खोई
लौ न मलाई के भयो फुकिदेउ न धामी मायालु
लौ न मलाई के भो आज
फुकी देउ न छामी मायालु

झण्डै ५४ वर्ष अघि स्थापना भएको लेकाली सांगीतिक समूह ४८ वर्षपछि एउटै मञ्चमा देखियो ।

समुह स्थापना गर्दा लेकाली समूहमा आधा दर्जन बढी सदस्य थिए । लेकालीमा निर्मला श्रेष्ठ, शशी भण्डारी, इन्द्रनारायण मानन्धर, कमला श्रेष्ठ, नवीन किशोर राई, नीरा श्रेष्ठ, न्हुच्छे बहादुरलगायतको संलग्नता थियो ।

यीमध्ये शशी भण्डारी र कमला श्रेष्ठको निधन भइसकेको छ । बाँकी रहेका सदस्य पनि बुढा भईसके । लामो समय गीत गाउन सक्दैनन् । गाउँदागाउँदै सुर ताल बिर्सन्छन् ।

तैपनि हिरण्य भोजपुरे, गणेश रसिक र उर्मिला श्रेष्ठ फेरि गीत गाउन मञ्चमा उक्लिएका छन् । पलेटी श्रृखंलालाई तीन दिन भोजपुरे, रसिक र श्रेष्ठको स्वरले गुल्जार बनायो ।

आइतबार साँझ लेकाली समुहले ४८ वर्षपछि सामुहिक प्रस्तुति दियो । अर्थात लेकाली समुहलाई एकै ठाउँमा सुन्न पाइयो । लेकाली समुहले अन्तिम सामुहिक प्रस्तुति २०२८ सालमा सुनाएको थियो ।

οοο

पलेटी श्रृखंलामा लेकाली समुहले एकदर्जन गीत सुनायो, सामुहिक तथा एकल आवाजमा । समुह स्थापना गरिएपछिको पहिलो गीत ‘लहरा पहरा’ गाउँदै श्रृखंलाको तेस्रो तथा अन्तिम दिन सुरु भयो ।

‘मलाई प्यारो लाग्छ, मलाई राम्रो लाग्छ, लहरा, पहरा, छहराको देश ।’

लेकाली समुह गठन भएपछि समुहको नाममा गाइएको यो पहिला गीत हो । २०२४ सालमै गाइएको यो गीतलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रभाव शैलीको गीत भन्छन भोजपुरे ।

२० को दशक नेपाली गीत–संगीतमा हिन्दी प्रभावको समय थियो । त्यसो त हिन्दीको प्रभाव आज पनि घटेको छैन् । नेपाली गीत–संगीतलाई हिन्दी प्रभावबाट मुक्त गर्न आफूहरुले लेकाली समुह स्थापना गर्नुपरेको सुनाए भोजपुरेले ।

‘त्यसबेला नेपाली कानलाई हिन्दी फिल्मका गीतले ज्यादै ठूलो पेलान दिइरहेको थियो । त्यसबाट छुटकारा पाउन नेपाली कानलाई नेपाली गीत नै रमाईलो हुन्छन भन्ने विश्वास दिलाउन हामीले लेकाली समुह बनायौँ,’ भोजपुरेले सुनाए ।

गीत गाउन पाए विवाह नै गर्दिन

वर्षौपछि सामुहिक रुपमा गीत गाउन स्टेजमा उक्लिएका समुहका सदस्य आफ्नो विगत सुनाउन थाले । भोजपुरेकी श्रीमती तथा समुहकी सदस्य उर्मिला श्रेष्ठ २०२१ सालतिर गीत गाउन सुरु गर्दाका दिन सम्झिदै भन्छिन, ‘असनमा बस्ने हाम्रो निम्न मध्यम वर्गिय परिवार । त्यसबेला गीत गाउँछु, नाच्छु भन्दा कसैले नमान्ने । म र मेरी बहिनी निर्मला भने गीत गाउन रुचाउँने ।’

उनी रोकिइनन् बोल्दै गइन, ‘तरुनी केटीलाई त झन गीत नगाउ पो भन्ने । त्यही बेला भोजपुरे र रसिकजीसँग भेट भयो । अनि हामी गीत गाउन थाल्यौँ । घरमा ६÷७ जना केटा बटुलेर गीत गाउन थालेपछि छिमेकमा कुरा चलिहाल्यो ।’

उनका अनुसार अचेलजस्तो सजिलो थिएन २०२१ सालमा गीत गाउन । उनको वुझाइमा अझै पनि महिलाप्रति अनुदार छ समाज ।

‘गीत गाउनकै लागि विवाह नगर्ने समेत सोच बनाएको सम्झिन्दै उर्मिला भन्छिन्, ‘मान्छेले धेरै कुरा काटे भनेर बिहा नै गर्दिन भनेर गीत गाउन हिडेकी थिएँ म ।’

सौभाग्य, भन्नुपर्छ उर्मिलाले आफ्नै समुहमा जीवनसाथी भेटिन्, हिरण्य भोजपुरे । २०२६ सालमा भोजपुरे र श्रेष्ठले विवाह गरे ।

विवाहको प्रसँग उठेपछि मुस्कुराउँदै उर्मिलाले भनिन्, ‘त्यसबेला उहाँ (हिरण्य भोजपुरे)सँग केही थिएन । पढाई पनि सकिएको थिएन । घरबार पनि थिएन् । पैसा पनि थिएन, सम्पत्ति पनि थिएन । मात्र प्रतिभा थियो । त्यही प्रतिभाबाट म आर्कषित भए हुँला ।’

उर्मिलालाई वीचमै रोकेर भोजपुरे बोले, ‘अहिले त म छेउमा बसेको छु । त्यतिखेर म वीचमा हुन्थें । एकातिर उर्मिला, अर्कोतिर गणेश रसिक । उहाँहरुले गर्दा नै आज म यति भएको हुँ ।’

सम्झनाको लहर

सांगीतिक माहोलमा प्रेम प्रसंग सुन्न पाउँदा श्रोता÷दर्शक मख्ख । दर्शकदीर्घामा बसेका भोजपुरे दम्पतीका छोरा शिरिस भोजपुरे पनि मख्खै ।

‘ट्याम्के डाँडा’ गीतसँगै प्रेमिल माहोल नोस्टाल्जियामा परिवर्तन भयो ।

‘ट्याम्के डाँडा । हाम्रो घरबाट ट्याम्के डाँडा, आँखा अगाडि उभिएको देखिन्छ ।...मेरो उमेर जत्तिकै टाढाँ छ ट्याम्के डाँडा ।’

घर सम्झिदै लेखिएको गीत हो ट्याम्के डाँडा । घरबाट टाढा हुँदा घरको सम्झनाले पिरोलेपछि लेखिएको यो गीतमा आफूलाई पहाडको रुपमा आरोपित गरेको बताउँछन भोजपुरे ।

‘म आफै ट्याम्मे डाँडा बनेर गीत लेखेको थिए । मैले ट्याम्के डाँडामा कयौँ पटक चट्याङ परेको देखें, त्यो चट्याङ म माथि पनि पर्यो,’ भोजपुरे भन्दै गए, ‘डाँडामा कयौँ पटक डढेलो लाग्यो, त्यो डढेलोमा म पनि जले । अनि मैले डाँडामा लालीगुराँस फूलेको पनि देखे, त्यसैले त कहिलेकाँही म आफूमा पनि गुँरास फुल्थ्यो ।’

सम्झनाको लहर यतिमै रोकिएन । गणेश रसिक पनि रसिक मुडमै युवाकालीन संघर्षका दिन सम्झिन थाले । संघर्षको पीडादायी हुस्सुले काठमाडौंमा छोपिदाँ रचना गरेको ‘हुस्सु’ गीत सुनाउन थाले ।

‘कति दिन बाँच्छु हुस्सुले, यो हुस्सुले छोपेको सहरमा ।’

उहिले काठमाडौ शहर आजको जस्तो प्रदुशित थिएन । बिहानपख बाक्लो हुस्सु लाग्थ्यो । सम्झनाको लहरले रसिकलाई बगाउँदै १९ वर्षको उमेरमा पुर्यो । हुस्सु गीतको पाश्र्वकथा सुनाउन थाले रसिक–

‘त्यतिबेलाको काठमाडौंमा बिहान बाक्लो हुस्सु लाग्थ्यो । अहिले जस्तो पोलुसन थिएन् । हुस्सु लाग्ने मौसममा हामी बाहिरबाट आएकालाई निकै कठीन हुन्थ्यो । न्यानो लुगा हुँदैनथ्यो,’ उनी रोकिएका छैनन अझै, ‘थाहा छैन त्यतिखेर हामी के खोज्न हिडेका थियौ काठमाडौंमा । असनको डेराबाट म सधैँ रत्नपार्क आउँथे । रत्नपार्क हुँदै पशुपतिनाथ दर्शन गर्न जान्थे ।’

रसिकको सम्झनाका लहर यतिमै रोकिदैन । ‘मान्छेको केही सहारा नहुँदा आस्था राख्ने ठाउँ भगवान रहेछ । रत्नपार्कमा जाडोले काँपेर बसिरहेका बुढा मान्छे देखिन्थे । ती बुढा मान्छे र म मा केही फरक छैन जस्तो लाग्थ्यो,’ उनले विगत सम्झिए ।

रत्नपार्कको बुढो मान्छे देखेर रसिकले हुस्सु गीत लेखे । यो गीत पहिलोपटक २०२७ सालमा गाइएको थियो ।

पेन्टिङ हेरेजस्तो गीत

प्रत्येक पटक अतिथि कलाकार बोलाएर गीत गाउने चलन हो लेकालीको । लेकालीले पहिले–पहिले सोफिया शर्मालाई अतिथि कलाकारको रुपमा आमन्त्रण गथ्र्यो ।

यसपटक लेकालीसँग अतिथि कलाकारको स्वर दिदैँ थिइन मीना निरौला । पलेटीँलाई माइतीघर मान्ने निरौला पलेटीँकी सक्रिय गायिका हुन् । निरौलाले भोजपुरेको एकल रचना सुनाइन, मीठो स्वरमा ।

‘मेरो रचना मेरो संगीत’ मा समेटिएको ‘म सानो मेरो मन सानो’ बोलको गीत भोजपुरे आफैंले गाउन खोजे । सोचेजस्तो स्वर उर्लिएन । अनि भावुक हुदै भन्न थाले, ‘आफैले ५०औँ पटक गाएको गीत ज्यान गएपनि तालमा गाउन सकिन ।’

त्यसपछि गीत निरौलालाई गाउन लगाए । ‘म भन्दा घाम जुन, आकाश ठूलो । बाबु मेरो मन ठूलो । बाबु मेरो आँखा ठूलो ।’ गीत सुनिसकेपछि संगीतकार आभाषले टिप्पणी गरे, ‘कस्तो मिठो शब्द । कस्तो सुन्दर संगीत । पेन्टिङ हेरेजस्तो गीत ।’

तीन पुस्तासँग गाइएको गीत

नयाँ पुस्ताका लागि लेकाली समुह बाजे उमेरको भईसक्यो । त्यसैले बाजे गणेश रसिकको गीत सुन्न उपस्थित थिइन् निनिसा रसिक राई, गणेशकी नातिनी ।

लेकाली समुहका गीत तीन पुस्ताले गाएको छ । ‘मुरली चरीको गीत’ सुरुवातमा उर्मिलाले आफ्नी बहिनी निर्मलासँग मिलेर गाइन् । युवती–युवती मिलेर गाइएको यो पहिलो गीत थियो ।

त्यसपछि अर्की बहिनी निरासँग मिलेर गाइन् । उर्मिलाले आफ्नी छोरीसँग मिलेर गाइन । अनि आज मिनासँग मिलेर गाउँदैछिन् । पहिलोपटक यो गीत २०२२ सालमा गाइयो ।

गीतको पाश्र्वकथामा जोडिन्छन् युवा दिन । सौन्दर्यका रंगीन दिन । भोजपुरले लेखेको यो गीत गाउदाका दिन सम्झिैदै उर्मिला भन्छिन, ‘त्यसबेला हामी तरुनी थियौँ । हामीले जे गीत गाएपनि राम्रो हुने । यो गीत रेडियोमा बजेको पछिल्लो दिन किरण खरेल दाईले ‘खोलाको तिरै तिर’ भनेर हामीलाई जिस्काउँथे ।’

मधुरो बत्तीको उज्यालोमा उर्मिलाको अनुहारको चहक प्रष्ट देखिन्छ । गीत गाउदा जिस्काउने त छँदै थियो । गीत गाउन जाँदा आफूहरु सजिएर जाने गरेको पनि सुनाउँछिन् उर्मिला ।

भन्छिन्, ‘त्यतिबेला यो गीत गाउन हामी सजिएर जान्थ्यौँ । घाँटीमा, कानमा के के लगाएर जान्थ्यौ । आज चैँ नराम्रो देखिन्छ कि भनेर मेकअप नगरेको ।’

‘खोलाको तिरको नाचेर हिड्छ त्यो सानो जुरेली । त्यो सानो जुरेली । म सँगसँगै गाएर हिड्छ यो मुरली ।’

οοο

२०३५/२०३६ सालतिर लेकाली समुह तितरवितर भयो । जीवनका विभिन्न समस्याले सांगीतिक समुहलाई छरपष्ट बनायो । २०५० साल तिर गणेश रसिक पनि काठमाडौंबाट इलाम बसाईं सरे । काठमाडौंमा दुःख, सुख जोडेको सबै सम्पत्ति बेचेर इलाम पुगे ।

इलाम पुगेर रसिकले शून्यको गीत लेखे । भनिन्छ शून्यमा केही हुँदैन । तर, रसिकले शून्यमा जीवन देखे । प्रकृति देखे । इश्वर पनि देखे, शून्यमै ।

सूर्य अस्ताउँदै गर्दा कहिलेकाही पूर्वबाट जून उदाउँछ । प्रकृतिको विचित्र चित्रले रसिकको हृदय पगाल्यो । र, जन्मायो शून्यता ।

‘पश्चिममा सूर्य अस्ताउन थाल्छ । पूर्वमा जुन उदाउँछ । बारीभरी लटरम्म आरु फूलेका छन् । आरुका फूलमा मौरी भुनभुनाईरहेका छन् । अनि तल कतैबाट मन्दिरमा बजेको घण्टीको आवाज आईरहेको छ ।

माथि आकाशमा हेर्यो घाम र जुन एक अर्कालाई हेरेर बसेका छन् । भन्छन, शून्यतामा केही हुँदैन । तर, त्यहाँ इश्वर देखे, प्रकृति देखे, जीवन देखे उनले । ‘अनि घाम र जुनवीचको संवाद लेंखे,’ शून्यताको पाश्र्वकथा यसरी सुनाए रसिकले ।

घामः म हेर्दैछु तिमीलाई पश्चिमको घाम भएर
जूनः म हेर्दैछु तिमीलाई पूर्वको जून भएर

संवाद शैलीका गीत रसिकको परिचय हो । प्रकृति मात्र होइन मिथकलाई पनि रसिकले गीतमा उतारेका छन् । मिथक अनुसार पलाञ्चोक भगवतीको मुर्ति नेपाली मुर्तिकलाको उत्कृष्ट नमुना हो ।

तर, पलाञ्चोक भगवतीको मुर्ति बनाईसकेपछि तत्कालिन शासकले मुर्तिकारको दाहिने हात काटे । दाहिने हात काटिएपछि मुर्तिकारले बायाँ हातले शोभा भगवतीको मुर्ति बनाए । शासकले बायाँ हात पनि काटे ।

दुवै हात काटिएपछि मुर्तिकारले नक्साल भगवतीको मुर्ति बनाए । खुट्टाले । क्रुर शासकले मुर्तिकारका खुट्टा पनि काटे ।

मिथक सुनाईसकेपछि रसिक प्रश्न गर्छन, ‘एउटा कलाकारले महिलाको मुर्ति बनाउन किन यति समर्पित भए ?’

जवाफ पनि रसिक नै दिन्छन, ‘त्यो मुर्ति प्रेमको स्वरुप थियो । मुर्तिकारको प्रेमप्रतिको समर्पण थियो ।’

मुर्तिकारः तिम्रो सुन्दर रुपमा बस्छु म ।
मुर्तिः यो रुप नै कुरुप भए के गर्छौ ।
मुर्तिकारः मनको आँखाले हेर्छु म ।

मुर्तिकारको मुर्तिप्रतिको समर्पण भावसँगै गीतमा शासकको पतन सुरु भएको संकेत पनि छ । यो गीत गाइरहँदा रसिकका आँखा रसाए ।

रसिकको आँखा रसिला देखेपछि संगीतकार आभाषले सोधिहाले, ‘रसिक दाई रुनु भएको त होइन ?’

आँख रसाएर चस्माको डिलबाट खस्न खोजेका थोपा पुच्छ्दै रसिक भन्न थाले, ‘यो रुँदै बस्यो कि भन्ने लाग्ला । त्यसो होइन उमेर जाँदै गएपछि राल, सिगान झर्दो रहेछ ।’

उनी एकछिन् रोकिए, अनि बोले, ‘कलाकार हुँ कहिलेकाही भावावेशमा रोइन्छ पनि । कहिले रुनु पर्ने अवस्थामा पनि रोइँदैन ।’

रसिकका आँखा रसिला देखेपछि भोजपुरेले रसिकलाई जिस्काए, ‘लाईट निभाइदिने कि कसो ?’

οοο

रसिक र भोजपुरेको मित्रता काठमाडौंमा सुरु भयो । रसिकलाई भोजपुरेसँग रामेशले भेटाएका हुन् । भोजपुरबाट काठमाडौ आउँदा रसिकका साथी थिए, मञ्जुल, शैलेन्द्र शाकार र रामेश । रामेश, मञ्जुलको संगतमै रहेर रसिक केही समय ‘राल्फा’मा पनि जोडिए ।

रसिकले राल्फा छोडेपछि भोजपुरेलाई भेटे । रसिक र भोजपुरेको मित्रता सुरु हुँदा नेपाली गीत संगीतमा, तारादेवी, अरुणा लामा, बच्चु कैलाश, नारायण गोपाल, प्र्रेमध्वज प्रधान, कुमार बस्नेत, धर्मराज थापाको दबदबा थियो ।

सहारा खोज्दै भोजपुरेसँग जोडिन पुगेका रसिक र भोजपुरेले युगल स्वरमा गाएको ‘ए है है आज भेडा बाख्रा कता लाने’ गीतले दुवैलाई चर्चित बनायो । तर खासमा यो गीत नै होइन भन्छन रसिक ।

ओल्लो डाँडा र पल्लो डाँडामा बाख्रा चराउन जाने साथीहरु वीचको संवाद हो रे यो खासमा । संवादलाई नै फूयुजन गरेर रसिकले गीत बनाए ।

ए है है है
होई
आज भेडा बाख्रा कता लाने
पारी डाँडा
यता ल्याउन
बोका भाग्छ
काटी खाउँला
माया लाग्छ बरिलै

भोजपुरे र रसिकले यो गीत गाइसकेपछि उर्मिलाले प्रसस्तै प्रश्न सामना गर्नुपर्यो । गीत गाउने दुईजनामध्ये तपाईको श्रीमान को हो भन्दै उर्मिलालाई प्रश्न आयोे ।

उर्मिलाले जवाफ दिइन्, ‘चुच्चो नाक हुने मान्छे हो मेरो श्रीमान ।’

रसिक र भोजपुरेले यस्तै अर्को युगल गीत गाएका छन् । ‘मित ज्यू’ बोलको । यो गीतमा प्रेमिकालाई घरबारै लेखेर बुझाउँला भन्ने लाइन छ ।

यो लाइनको प्रष्टीकरण दिदै रसिक भन्छन, ‘मितज्यू गीत गाउँदा हामी सबै अविवाहित थियौँ । काठमाडौमा घर सम्पत्ति केही थिएन तर पनि हामी गीतमा घरबारै लेखिदिउँला भन्थ्यौँ ।’

बज्यै मर्दा गाएको गीत

स्थानीय शब्द र शैली लेकालीका गीतको परिचय हो । उखान टुक्काको प्रयोगबाट गम्भीर व्यंग्य व्यक्त गर्नु, जीवन दर्शन सुनाउनु लेकालीको विशेषता हो ।

यस्तै एउटा गीत हो ‘बस बस रे बसुन्धरा बहिनी’

यो गीतमा एकातिर केटाकेटी खेलिरहेका छन् । अर्कोतिर एउटा बुढो मान्छे जीवनको चिन्ता लिएर बसेको छ । उमेर बुढो भइसक्दा पनि बुढो मान्छे केटाकेटी खेलेको देखेर खुसी हुन्छ । पुराना दिन सम्झिन्छन् ।

यो गीतसँग उर्मिलाको जीवनको दुःख प्रसँग जोडिएको छ । लेकाली समुह यो गीत गाउन ताहाचल क्याम्पस पुगेको थियो । उर्मिलाकी बज्यै बिरामी थिईन् । बिरामी बज्यैलाई सम्झिदै उर्मिलाले गीत सुनाइन् ।

‘साँझ घर पुग्दा त बज्यैको निधन भइसकेको थियो,’ उर्मिला मौन एकछिन मौन भइन अनि बोल्न थालिन्, ‘अहिले पनि यो गीत गाउँदा म त्यही घटना सम्झिन्छु ।’

आईजीपीले यातना भनेपछि

धेरैपछि गीत गाएकाले होला लेकाली समुहका सदस्य बेला बेला सुर, ताल छुटाउँथे । सुर ताल छुटेपनि लामो समयपछि लेकाली समुह मञ्चमा देखिनु खुसीको कुरा थियो ।

पलेटीँ कार्यक्रम अन्त अन्तमा पुग्न थालेको छ । रसिकले क्षमयाचना गर्दै आफू शिक्षक हुँदाको प्रसंग सम्झिए–

उहिले म सेन्ट जेभियर्समा संगीत मास्टर थिए । स्कुलमा कार्यक्रम थियो । कार्यक्रममा प्रमुख अतिथि थिए त्यतिखेरका आईजिपी खड्गजीत बराल ।

‘ए मास्टर यता आउ’ आइजिपीले मलाई बोलाए ।

‘हजुर’ भन्दै म नजिक गएँ ।

‘तिमीहरुको यो यातना कति घण्टाको छ हँ ?’ आईजिपीले मलाई सोधे । सांस्कृतिक कार्यक्रमलाई उनले यातना भने ।

पलेटीमा उपस्थित दर्शलाई सम्बोधन गर्दै रसिक भन्न थाले, ‘अब हाम्रो यातना पनि धेरै छैन । बुढो भइयो, सुर ताल भुलिन्छ । क्षमा गर्नुहोला ।’

लोकगीतमा सत्तालाई प्रहार गर्नुपनि लेकालीको विशेषता हो । पञ्चायत उत्कर्षमा पुगेको समयमा गीत गाउन थालेको लेकालीले सत्तालाई प्रश्न गर्दै गीत गायो । सत्तालाई प्रश्न गर्दै गीत गाउँदा पनि आफूहरु पक्राउ नपरेकोमा खुसी हुन्छन भोजपुरे ।

‘हर हर महादेव’ सत्तालाई प्रश्न गरिएको गीत थियो । राजालाई महादेवको प्रतिक बनाएर गाइएको यो गीत उहिले रसिकले गाउदाको नक्कल गर्दै भोजपुरे सुनाउँछन–

‘सुनको गजुरमुनि बास गरेर बस्ने ए महादेव । तिमी मात्रै सुनको गजुरमुनि बसेर पुग्दैन । हामी भोका छौँ । हामी नाङगा छौं । बस्नका लागि छाप्रो छैन । लाउनको लागि बस्त्र छैन । तिमीले मात्रै सुखसयल गरेर हुँदैन । भोक लाग्यो खाना दे । तिर्खा लाग्यो पानी दे । हामीले पनि बाँच्नु छ । बस्नु छ । बास दे ।’

‘हर हर महादेव
पानी देउ देउ
यतिले पुगेन
अझ थपिदेउ
खरानीको डल्लो कति साहृाे
महादेवलाई पानी दिन कति गाहृाे

हाउडे ‘रातो भाले क्वाँए, क्वाएँ’

‘रातो भाले क्वाएँ, क्वाएँ लेकाली समुहलाई पपुलर बनाउने गीत हो । सुरुवातमा यो गीतलाई धेरैले हाउडे गीत भनेको सम्झिन्छिन उर्मिला ।

हाउडे भएपनि यो गीत चर्चित भयो । अवस्था कस्तोसम्म भयो भने, उर्मिला, भोजपुरे र रसिकलाई मान्छेहरु रातो भाले क्वाई, क्वाई भन्दै बोलाउन थाले ।

जीवन संयोगहरुको फेहरिस्त हो । २०३० सालमा यो गीत रेडियोमा बज्यो । र, यही गीत गुञ्जिएको वर्ष भोजपुरे दम्पतीले पहिलो छोरा पनि पाए । यही गीत सुन्न भन्दै भोजपुरे दम्पतीका छोरा अमेरिकाबाट पलेटीँमा आएका छन् ।

हालको पाटन अस्पताल त्यतिखेरको शान्ता भवन अस्पतालमा छोरा जन्मिदाको प्रसंग सुनाउँदै उर्मिला भन्छिन, ‘यो गीत गाएकै वर्ष हाम्रो छोरा जन्मियो । त्यसपछि त त्यहाँका डाक्टर, नर्स सप्पै जना रातो भालेको छोरा भन्न थाले ।’

उर्मिलाले यसो भनिरहँदा छेउमा बसेका भोजपुरे मुस्कुराइरहेका थिए । दर्शकदीर्घामा बसेका भोजपुरे दम्पतीका छोरा शिरिस खित्का छाडेर हासिरहेका थिए ।

सुन्दा रमाइलोे भएपनि यो गीत सामाजिक यथार्थमा आधारित छ । सन्तान जन्माउने । हुर्काउने । अंश दिने र बुढेसकालमा तीर्थ जाने कुरा गीतमा सुन्न सकिन्छ ।

‘रातो भाले क्वाँँए, क्वाँए, सुत्केरीलाई ख्वाएँ
सुत्केरीको नाम गरी टाउको मैले खाएँ
होइन मैल ढाँटेको
सत्य–सत्य धरोधर्म झुटो कुरा छैन बोलेको
कुखुरी काँ

οοο

सुरुवाती दिनमा लेकाली बा आमाको सहयोगमा चल्यो । त्यसपछिका केही वर्ष आत्मनिर्भर भयो । अनि अहिले छोरा, नातीको सहयोगमा छ लेकाली समुह ।

तीन पुस्तासँग जोडिएको लेकाली समुहले लामो समयपछि तीन दिने सांगीतिक प्रस्तुति दियो ।

‘घरबेटी नानी गीत पनि गाइदिनुपर्याे।’ पलेटी श्रृंखलाको अन्तिम दिनमा दर्शकदीर्घाबाट फर्माइस आयो । ‘गीत नगाएको वर्षौ भयो । पुरै त गाउन सकिदैन कि’ मञ्चबाट रसिकको स्वर सुनियो ।

‘थोरै भएपनि गाउनुपर्यो । बाँकी हामी गाउँला,’ दर्शकको फमाईस ।

बल्लतल्ल संगीतको बिट भेटियो । र, सुरु भयो–

घरबेटी नानी आगनीमा देउ न मलाई बास
आँगनीमा देउ न मलाई बास
परदेशी दाजु आँगनीमा दिनु हुन्न बास

...अनि लेकाली समुहसँगै बीच बीचमा दर्शकको स्वर गुञ्जिरह्यो धेरैबेर... आँगनीमा देउ न मलाई बास...

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ १७, २०७६ ०१:०३