धरहराको भग्नावशेषमा भेटिएको भतिजको जुत्ता

A+ A A-

साहित्यमा समयका बारेमा धेरै लेखिएको छ, समय नियति हो । समय बलवान् हुन्छ । समयले कसैलाई पर्खिंदैन । समय निर्मम पनि हुन्छ । त्यसैगरी, १२ वैशाख २०७२ शनिबार मध्याह्न १२ बज्नै लाग्दा समय निर्मम नियति बनेर आउँदैछ भन्ने मलाई के थाहा ?

बर्दियाबाट भर्खरै एसएलसी दिएर भतिज निमप्रकाश थारू छुट्टीमा घुम्न काठमाडौं आएको तीन दिन पुग्दै थियो । पहिलोपल्ट देशको राजधानी घुम्ने र धरहरा चढ्ने रहर धेरैको हुन्छ । उनमा पनि त्यो इच्छा थियो । शनिबारको दिन मेरो पनि अफिस छुट्टी थियो । हामी बिहानको खाना खाएर कोठाबाट निस्क्यौँ । मोटरसाइकल चढाएर उसलाई घुमाउन थालेँ ।

भृकुटीमण्डपमा लागेको पुस्तक मेलामा जान नपाएर मन खसखस भइरहेको थियो । सबैभन्दा पहिले त्यहीँ लगेँ । मैले एउटा पुस्तक किनेँ । दर्जनजति पुस्तकको भूमिकामा सरसर्ती आँखा घुमाएँ । भतिजले पनि साझा प्रकाशनका दुई साहित्यिक कृतिहरू किने । त्यसपछि मैले उनलाई नारायणहिटी, दरबारमार्ग, भद्रकाली, सिंहदरबार, अनामनगर, बिजुलीबजारहुँदै नयाँ बानेश्वर पुर्‍याएर संविधानसभा भवन पनि देखाएँ । संविधानसभा भवनको पश्चिम गेट पुगेपछि म दोमन भएँ । शंखमुलहुँदै पाटन दरबार स्क्वायर र कृष्णमन्दिर घुमाऊँ कि माइतीघर मण्डलाहुँदै सुन्धाराको धरहरा चढाउने ? बानेश्वर चोकमा ट्राफिक लाइन कुर्दाकुर्दै माइतीघरतर्फको हरियो संकेत बल्यो । मैले धेरै नसोचेरै मोटरसाइकल त्यतैतिर मोडेँ ।

धरहराको पूर्वतर्फको निःशुल्क पार्किङमा मोटरसाइकल राखेर हामी धरहरा टिकटघरतर्फ लाग्यौँ । करिब २ घण्टा मोटरसाइकल हाँक्दा मलाई थकाइ लागेझैँ भएको थियो । टिकट काउन्टरमा भिडभाड थियो । मलाई थकाइ पनि लागेकाले भतिजलाई भनेँ, ‘मलाई थकाइ लाग्यो । यतै बगैँचामा आराम गर्दै गर्छु । तिमी खुरुर्र धरहरा चढेर आऊ है !’ उनले नाइनास्ती गरेनन् । टिकटको ५० रुपैयाँ लाग्थ्यो । मैले १ सय रुपैयाँ दिएको थिएँ । कर्मचारीले ५० रुपैयाँ फर्काएपछि मैले भतिजलाई टिकट दिँदै धरहरा चढ्न आँखाले संकेत गरेँ ।

बिपत्तिको संकेत मनले कसरी थाहा पाउँछ कुन्नि ? भतिजलाई एक्लै धरहरा चढाउँदा मेरो मनमा कस्तो–कस्तो लागेको थियो । तर, त्यो कुनै बिपत्ति सम्झिएर थिएन । एक्लै पठाऊँ कि नपठाऊँ ? धरहराको टुप्पोमा उसको फोटो कसले खिचिदेला ? धरहराबाट देखिने दृश्य कसले भनिदेलाझैँ भयो । मसँगै धरहरा नचढाएर ठीक गरेँ वा गरिनँ भनेर दोधारमा परेझैँ भएँ । तर, निर्णय भइसकेको थियो । ‘तिमी जाऊ । माथि मानिसहरू छन् । मोबाइलबाट फोटो खिचाइमाग्नू,’ मैले सम्झाएको थिएँ ।

भतिजो हातमा टिकट लिएर सरासर धरहराको ढोकातिर सोझियो । उसको अनुहारमा खुसी देखिरहेको थिएँ । म रेस्टुरेन्टको पूर्वतर्फको बगैँचामा सुस्ताउन लम्किएँ । बगैँचामा बसेर मैले धरहराको टुप्पोतिर नियालेँ । माथिल्लो रेलिङमा त्यस्तै, १०/१५ जनाजति देखिन्थे । उनीहरू फोटो खिचिरहेका थिए । कोही दृश्यहरू हेरिरहेका थिए ।

जसै म बगैँचाको फलामे कुर्सीमा बस्न खोज्दै थिएँ, जमिनै ढलपल–ढलपल हुन थाल्यो । सुरुमा मलाई रिङ्गटा पो लाग्यो कि जस्तो लागेको थियो । तर, हैन रहेछ । निमेषभरमै भूकम्पको धक्का महसुस भइहाल्यो । अडिने प्रयास गर्दै मैले धरहरातर्फ नजर लगाएँ । निरीह धरहरा उसैगरी ढलपल–ढलपल गर्दै ढल्किरहेको थियो । केही सेकेन्डमै मेरो आँखैअगाडि नेपाली धरोहर प्यारो धरहरा पश्चिमतर्फ गर्ल्याम्म ढल्यो । ऊ एक्लै ढलेन, सयौँका सपना सँगसँगै लिएर ढल्यो ।

अघि भर्खर धरहराको टुप्पोमा फोटो खिचिरहेका मानिसहरू यताउता खसे । बुङ्ग धुलो उडेको थियो । सपना हो वा विपना ? म अवाक् भएँ । हातखुट्टा शिथिल भए । म हलचल केही गर्न नसकेर त्यहीँ थचक्क बसेँ । वरपर रुवाबासी, भागदौड र होहल्ला हुन थाल्यो । एउटा ठूलो आपत्काल आइलाग्यो । भर्खर मुस्कुराउँदै धरहराको ढोकातिर गएको मेरो प्यारो भतिजलाई के भयो ? सम्झिएर त्यसै रिङ्गटा लाग्न थाल्यो । आपत्‌मा सम्हालिन पनि ठूलै शक्ति चाहिँदो रहेछ । धैर्य गर्न र सम्हालिनुको विकल्प हुँदो रहेनछ । रुवाबासीबीच अरुजस्तै म पनि ढलेको धरहरामा भतिज खोज्न थालेँ ।

केही बेरमै उद्धारकर्ताले धुलोमा पुरिएको एक व्यक्तिलाई निकाले । इँटा र धुलोमा पुरिएका ती व्यक्ति निकाल्दा जीवितै थिए । आफ्नै आँखाले उनको उद्धार भएको देखेपछि मलाई पनि भतिज जीवितै भेटिने आशा जाग्यो । अनि, धरहरा ढल्दाको कुइरीमण्डल धुलो र टुक्राटुक्रा भएको संरचनाभित्र भतिज खोज्न थालेँ । त्यही बेला भूकम्पको अर्को पराकम्पन आयो । धरहराको भग्नावशेष खोतलखातल गर्न थालेका मानिसहरूमा फेरि भागदौड मच्चियो ।

मानिस सिर्फ मानिस हो । अरु सबै मानिसले पछि बनाउने कुरा रहेछन् । मानिस विशुद्ध मानिस हुन सक्दा सुख–दुःख बाँड्न सकिदो रहेछ । प्रकृतिसँग एकाकार हुन सक्दा नै मानिसको कल्याण रहेछजस्तो लाग्यो । नेपालमा अब अर्को धरहरा बन्छ भने मानवताको धरहरा बनोस् । जसले सबैको भलो गरोस् ।

अब धरहरामा ढल्ने कुनै भाग बाँकी थिएन । धरहराको माथिल्लो भाग जहाँ मानिसहरू उभिएर सुन्दर राजधानी कान्तिपुरी नगरी हेर्दै फोटो खिचाउँथे, त्यो भुईंमै टुक्राटुक्रा भएर ढलेको थियो । सबैभन्दा माथिको जालीले बेरिएको मचानको भाग पश्चिमतर्फको टिनले छाएको झिँगटीमा बजारिन पुगेको थियो । भाग्यवश त्यहाँ रहेका तीन जनाको जीवितै उद्धार गरियो ।

मजस्तै आफन्त खोजिरहेका र उद्धारमा संलग्न स्थानीय स्वयंसेवीहरूले करिब १ घण्टापछि ठूलो संरचनाले च्यापिएको अवस्थामा थुप्रै शवहरू भेट्टायौँं । त्यहाँ भतिज नभइदिए हुन्थ्यो भन्ने पुकार गरिरहेको थिएँ । तर, अनायासै मेरा आँखा भतिजले लगाएको जुत्तामा पर्‍यो । जुत्ता र खुट्टा च्यापेको सग्लो ठूलो संरचना दुई/चार जनाले हटाउन सकिने अवस्थामा थिएन । जुत्ता देखिएपछि मभित्रैदेखि अत्तालिएँ । अब उसलाई जीवितै पाउने आशा हराउँदै गएको थियो । त्यो हृदयविदारक दृश्य देखेर मेरो मात्र हैन, उद्धारमा खटिएका हरेकको आँखाबाट आँसु बगिरहेको थियो । पीडाका ती आँसु धरहराको धुलोमा क्षणभरमै विलीन भइरहेका थिए ।

करिब १ घण्टापछि नेपाली सेना, सशस्त्र र नेपाल प्रहरीको उद्धार टोली आयो । सुरक्षाकर्मीको त्यो टोलीले व्यवस्थित रूपमा उद्धारको काम सुरु गर्‍यो । म आशा मारेर अलिक टाढै बसेँ । उद्धार टोलीले त्यहाँबाट उद्धार गरेका घाइते र शवलाई अस्पताल ओसारिरहेको थियो । हामीहरूलाई पनि अस्पतालमै आउन भनियो ।

शिक्षण अस्पताल महाराजगन्जको दृश्य हृदयविदारक नै थियो । यत्रतत्र शवहरू राखिएका थिए । हराएको आफन्त खोज्न मानिसहरू आँखामा आँसु लिएर यताउता भौँतारिइरहेका थिए । मैले शिक्षण अस्पतालको एक कुनामा मेरो प्यारो भतिजलाई भेटेँ । ऊ शान्तसँग निदाइरहेजस्तो देखिन्थ्यो । उसको शव सनाखत गरेर राति नै मैले गाउँमा खबर गर्न लागेँ । तर, मसँग शब्द थिएनन् । दुःखको यो खबर के भनेर सुनाउने ? जसोतसो घरमा खबर गरेँ ।

पाइलाहरू गह्रौँ भएका थिए । मनमा अनेक प्रश्नहरू खेलिरहे । नियतिले कसरी डोर्‍याउँदो रहेछ भन्ने दृष्टान्त बनेको थियो, त्यो दिनको दैनिकीको टाइमलाइन । मैले किन बानेश्वरबाट शंखमुल जाने बाटो खुल्ने हरियो बत्ती कुर्न सकिनँ ? म बिहानै १० बजे नै सुन्धारा एक फन्को लगाएको थिएँ । तर, त्यतिबेला किन धरहरा चढाइनँ ? म आफैँ भतिजसँग किन धरहरा चढिनँ ? सायद, समयको लेखान्त होला । त्यस्तै हुनु थियो होला । यी सबै चित्त बुझाउने जवाफले काम गरिरहेको थिएन । मेरो बाँकी जीवनभरि यी प्रश्न मनको एक कुनामा खेलिरहनेछन् ।

आफ्नैअगाडि आफन्तको दु:खान्त दृश्य हेर्नुको पीडा म शब्दमा उतार्न सक्दिनँ । मेरो भावशून्य अनुहारबाट अरुले कति महसुस गरे ? मैले देखेका सयौँ मृत अनुहार र हजारौँ आफन्तका आँसुसँगै भक्कानिएका स्वरहरूबाट अनुभूत गरिरहेको थिएँ । आफन्त गुमाउँदाको दर्दनाक अवस्था ।

भूकम्पपछिका तीन दिन मैले राजधानीमा जे देखेँ, त्यो कहालीलाग्दो तर सत्य थियो । हजारौँको मृत्यु, दशौँ हजार घाइते, सांस्कृतिक धरोहरहरूको विनाश गर्दै कालो १२ वैशाख बितेर गए पनि निरन्तर भूकम्पका धक्काहरूले मच्चाएको अर्को ताण्डप नृत्य झनै कहालीलाग्दो थियो । सर्वसाधारणदेखि राष्ट्रपतिसम्म, सबै सडकमा आएका थिए । एक दिनअघिका पाँचतले घरधनी बासविहीन बनेका थिए । करोडौँ–अर्बौंको सम्पत्ति र भव्य महल हुनेहरू साँझ पर्दा तकिया र तन्ना, सातु र पानी बोकेर सुरक्षित स्थलतर्फ निन्याउरो अनुहार लिएर विवशतावश हिँडिरहेको दृश्य देख्दा मलाई लाग्यो, प्रकृतिले समान पीडा र सुख दिँदो रहेछ ।

मैले विपत्तिको क्षण नियाल्दा जातपात, धनी–गरिब, यो पार्टी–त्यो पार्टी, यो धर्म–त्यो धर्म गरेको देखिनँ । मैले महसुस गरेँ, मानिस सिर्फ मानिस हो । अरु सबै मानिसले पछि बनाउने कुरा रहेछन् । मानिस विशुद्ध मानिस हुन सक्दा सुख–दुःख बाँड्न सकिदो रहेछ । प्रकृतिसँग एकाकार हुन सक्दा नै मानिसको कल्याण रहेछजस्तो लाग्यो । नेपालमा अब अर्को धरहरा बन्छ भने मानवताको धरहरा बनोस् । जसले सबैको भलो गरोस् ।

(मानवअधिकारकर्मी सुशील चौधरीले यो संस्मरण भूकम्पलगत्तै लेखेका हुन् । १२ वैशाख २०७२ को भूकम्पमा ज्यान गुमाउनेहरूको सम्झनामा यो सामग्री उनको अप्रकाशित डायरीबाट लिएका हौँ । चौधरी अहिले मस्तिष्कघात भई स्वास्थ्यलाभ गरिरहेका छन् । – सम्पादक)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख १२, २०८० १६:५८