तिलिचोमा काता देखाएका कुशल, गिनिज बुकमा नाम राख्न चाहन्छन् (भिडियोसहित)

A+ A A-

३६० डिग्रीमा देखिएको हिमशृंखला । बीचमा अग्लो स्थान ४ हजार ९ सय १९ मिटर उचाइमा रहेको मनाङको तिलिचो ताल । यो तालमा पुगेर दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) को दशौँ संस्करणमा स्वर्ण हात पारेका कुशल श्रेष्ठले भने नयाँ ‘रेकर्ड’ दर्ज गरेका छन् । अग्लो स्थानमा उनले काता प्रदर्शन गरेर खेल जीवनमा अर्को उचाइ थपेका छन् ।

०००

ताल हिउँले ढाकिएको छ । हिमालबाट चिसो सिरेटो सेक्न आइपुग्छ । कोही चिसोले काँपिरहेका छन् । कोही हिउँमा रमाउँदै, नाच्दैैछन् । लेक लागेकाहरू सास फेर्न गाह्रो भएर बेसक्याम्प फर्कने सुरुसारमा छन् । तर, कुशल फरक शैलीमा प्रस्तुत भए । ‘सञ्चो छैन । चिसो लाग्ला नि,’ ज्वरो र रुघाले छोएका कुशललाई सँगै रहेकी श्रीमती तारा गुरुङ सम्झाउँदै थिइन् । त्यसो त दुई दिनको हिँडाइले थाकेको शरीर । डाँडाकाँडा र कठिन बाटोहरू छिचोल्दै उनी तिलिचो पुगेका थिए । तर, कुशलले अठोट लिए, अग्लो तालमा काता प्रदर्शन गर्ने ।

कराँतेको सेतो ड्रेस (गी) लगएर तालको आँगनमा उभिए, उनी । हिउँझैँ चम्किएको थियो उनको ड्रेस । केही बेर ‘वार्मअप’ गरे । र, करिब एक मिनेट कुशलले काताको कौशल देखाएर कीर्तिमान राखे । उनलाई हौसला दिइरहेका थिए, श्रीमती तारा, सँगै गएका साथी अमिर, खुसीमान र पुरुषोत्तमले । हिउँमाथि उनले काता देखाएपछि तालको अवलोकन गर्न पुगेका पर्यटकसमेत उनीसँग फोटो खिच्न लोभिए । यो गत २ वैशाखको कुरा हो । उनले नयाँ वर्ष २०८० को अवसर पारेर तिलिचोमा काता देखाएका हुन् ।

339536514_1022428622066004_2213272266057126773_n-(2)1681983756.jpg

०००

गिनिज बुकमा नाम राख्ने इच्छा

उनले तिलिचोमा काता प्रदर्शन गर्नुमा तीन कारण छन् । ‘गिनिज बुकमा नाम राख्ने इच्छा हो,’ उनले सुनाए । अर्को पर्यटनको प्रवद्धर्न गर्नु हो । ‘एउटा फोटो हाल्दा संसारभर पुग्न सक्छ । मान्छेहरू तालको अवलोकन गर्न आउँछन् भनेर हो,’ उनले थपे, ‘विश्व शान्तिका लागि कराँते भन्ने मन्त्र छ । शान्तिका लागि पनि हो ।’

तिलिचोबाट काठमाडौं फर्किएलगत्तै उनले गिनिज बुकका लागि प्रक्रिया अगाडि बढाएका छन् । अग्लो स्थानमा रहेको तालमा काता देखाएको भनेर गिनिज बुकमा उनले पत्र पठाएका छन् । ‘यो नयाँ हो । ‘ब्रेक डाउन’ गर्ने शीर्षक रहेछ । नयाँ भएकाले अनुमोदन हुन्छ कि हुन्न, हेर्न बाँकी छ,’ उनी आशावादी छन् । उनी गिनिज बुकको उत्तरको प्रतीक्षामा छन् ।

तर, गिनिज बुकले स्वीकार नगरे पनि उनले आफ्नो सन्तुष्टिका लागि हरेक ठाउँमा पुग्दा काता देखाउने गरेका छन् । यसअघि उनले रारा तालमा पनि काता देखाएका थिए । ४० भन्दा बढी देशमा पुगेर अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागी भई मेडल र प्रतिष्ठित गोरखा दक्षिण बाहुबाट समेत उनी विभूषित भइसकेका छन् ।

339649560_1174026653262914_2343140034572478825_n-(3)1681983799.jpg

०००

१० वर्षको उमेरदेखि कराँते खेलेका कुशल

धनकुटा नगरापालिका–५ मा उनी ७ महिनामै आमाको गर्भबाट जन्मिएका थिए । सानोमा उनी दुब्ला थिए । त्यसैले परिवारले उनलाई कराँते खेल्न अनुमति दिएन । तर, पढाइमा अब्बल थिए कुशल । ‘बुबाआमाको इच्छा पढोस् भन्ने थियो,’ उनी भन्छन् ।

तर, उनका दाइ कराँतेका खेलाडी थिए । दाइले जितेर मेडल ल्याएको देख्दा उनलाई पनि कराँतेको मोह जाग्यो । ‘दाइको पछि लागेर कराँते सुरु गरेको हुँ । दाइको मेडल प्रेरणाको स्रोत बन्यो,’ उनी भन्छन्, ‘दाइ बिरामी भएर खेल्न छोड्नुभयो । मैले निरन्तरता दिएँ ।’

उनी स्कुल पढ्दा प्रातःकालमै उठेर ट्रेनिङ गर्न पुग्थे । ट्रेनिङ सकेपछि मात्र उनी पढ्न विद्यालय जान्थे । १० वर्षको उमेरदेखि खेल्न थालेका उनले ११ वर्षको उमेरमै मेडल हात परेका थिए । ‘२५ केजी तौल समूहमा मेडल जितेको थिएँ,’ उनी खुसी हुँदै सुनाउँछन् ।

त्यसपछि ८–९ कक्षामा पढ्दा नै राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरूमा प्रतिस्पर्धा गर्न थाले उनले । कुशल पढाइसँगै धनकुटाको गाउँगाउँमा पुगेर कराँते सिकाउन थाले । यतिसम्म कि एसएलसी दिने समयमा पढ्नका लागि दिइएको बिदामा पनि उनी कराँते सिकाउन पुगे ।

‘बिहान कराँते सिकाउँथेँ । दिउँसो पढ्थेँ,’ उनी भन्छन्, ‘धनकुटाका हरेक ठाउँमा हिँडेर कराँते सिकाउन पुगेको छु ।’ कराँते र पढाइलाई उनले सँगैसँगै हिँडाए । र, २०५४ सालमा उनले एसएलसी उत्तीर्ण गरे । कराँतेसँगै विद्यालय तहको फलामे ढोका पनि पार गरे उनले ।

०००

१५ वर्षमा ब्ल्याक बेल्ट

एसएलसीपछि वनविज्ञान (फरेस्ट्री) पढ्ने उनको सोच थियो । उनको मामाघर हेटौँडामा थियो । सहज हुने भएकाले उनी वनविज्ञान पढ्न हेटौँडा आए, तर प्रवेश परीक्षा नै खुलेन । दुई महिना कुरेर बस्दा पनि नखुलेपछि उनी धनकुटा फर्किए । धनकुटा पुग्दा क्याम्पसमा भर्ना सकिएको थियो ।

‘अब के गर्ने ?,’ उनको पढाइमा ग्याप हुने भयो । कुशलका बुबाआमाको चाहना थियो, स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित विषय पढाउने । त्यही वर्ष धनकुटामा सीएमए क्याम्पस खुल्यो । परिवारको चाहनाअनुसार उनी सीएमए पढ्न थाले ।

फेरि ६ महिनापछि उनले धनकुटा क्याम्पसमा मानविकी संकायमा पनि भर्ना भए । बिहानै उनी कराँतेको ट्रेनिङ सकेर कलेज जान्थे । यसरी कुशलले १५ वर्षकै उमेरमा ब्ल्याक बेल्ट पूरा गरेका थिए । पूर्वाञ्चल (कोशी प्रदेश) मा उनको नाम कहलिन थाल्यो । ‘धेरै गेम जितेको थिएँ । पूर्वाञ्चलमा नाम आउन थालेको थियो । कराँतेको मोह झन् बढ्यो,’ उनी भन्छन्, ‘हार्दा पनि मोटिभ भएँ । जित्ने इख बस्दोरहेछ ।’ खेलसँगै उनले सीएमए र स्नातकसम्मको अध्ययन पूरा गरे । उनले सन् २०१८ मा जापानबाट कराँतेमा ब्ल्याक बेल्टमा पाचौँ डान र स्वीडेनबाट छैटौँ डानको कोर्स पूरा गरेका छ्न् ।

०००

नाम छनोट भएर पनि खेल्न नपाएपछि लाहुरे बन्न हिँडे

सन् २००२ मा एसियन गेममा उनी धनकुटाबाट छनोटमा परेका थिए । तर, दुर्भाग्य, अन्तिम छनौटमा उनी सहभागी हुन पाएनन् । छनोट काठमाडौंमा भएको थियो । उनी धनकुटामा थिए । ‘आज छनोट गरेर आज नै खबर आयो । कम्युनिकेसन ग्याप भएर अन्तिम छनोट खेल्न पाइएन,’ उनले दुःखको क्षण स्मरण गरे । यो गेम खेल्न नपाएकोमा उनी दुई महिनासम्म तनावमा रहे । ‘एक/दुई महिना फ्रस्टेसन भयो । कराँते नै खेलिनँ,’ उनी भन्छन् ।

एसियन गेम खेल्न नपाएको पीडाले उनले लाहुरे बन्ने सपना बुने । तालिमका लागि उनी धनकुटाबाट पोखरा हानिए । उनी सबै कुरामा फिट थिए । लाहुरेमा नाम निस्कनेमा उनी ढुक्कजस्तै थिए । तर, दुईपटक उनी लाहुरेमा फालिए । ‘टप टेनबाट फालिएको थिएँ । सक्कल नागरिकतालाई डुब्लिकेट भनेर फालियो,’ उनी त्यो दिन सम्झन्छन् । एसियन गेम खेल्न नपाएर लाहुरे बन्न हिँडेका उनको लाहुरे बन्ने सपनामा पनि पूर्णबिराम लाग्यो ।

०००

फेरि कराँतेमै फर्किए, भिडन्त गुरुसँग

लाहुरे बन्ने बाटो बन्द भएपछि उनीसँग अर्को विकल्प थिएन । उनले फेरि कराँतेमै फर्किने निर्णय लिए । यता नवौँ दक्षिण एसियाली खेलकुद (साग) प्रतियोगिता पाकिस्तानमा हुने तयारी थियो । उनी छनोट प्रतियोगितामा सहभागी भए ।

छनोटमा उनको भेट कराँतेका आफ्नै गुरु नारायण तामाङसँग हुने भयो । ‘कराँतेमा मलाई अगाडि बढाउन उहाँको राम्रो योगदान छ,’ उनी गुरुलाई सम्मान गर्छन् । तर, तौल समूहका कारण उनले गुरुसँग खेल्नैपर्ने भयो । अन्तत: उनले गुरुलाई हराए र छनोट भए । ‘जित्छु भन्ने सोचेकै थिइनँ,’ उनी भन्छन् ।

यसअघि पनि उनको भेट रिङमा गुरुसँग भएको थियो तर उनी हारेका थिए । गुरुलाई हराएपछि उनी नवौँ साफका लागि पाकिस्तान जाने पक्का भयो । क्लोज क्याम्पमा बसेर कडा मिहिनेत गर्न थाले । यतिसम्म कि राति सुत्दा बत्तीमा हान्ने, किक चलाउने गर्थे ।

‘योङ पिल्लर’ को उपाधि उनले पाएका थिए । उनको चर्चा उकालो चढ्दो थियो । तर, यो गेम पनि उनले खेल्न नपाउने भए । कारण हो– अमेरिकाको ट्विनटावर आक्रमण । जसका कारण पाकिस्तानमा हुने खेल नै रोकियो । खेल नहुने भएपछि उनी काठमाडौंबाट धनकुटा फर्किए । धनकुटामै ट्रेनिङसँगै स्कुलमा पढाउन थाले उनी । ‘बिहान ट्रेनिङ, दिउँसो स्कुल, साँझ फेरि ट्रेनिङ गर्थे । व्यस्त समय थियो । जसले बिग्रने बाटो दिएन,’ उनी भन्छन् ।

०००

पाकिस्तान जाँदाको पीडादायी यात्रा

सन् २००४ मा फेरि नवौँ साफ हुने भयो । उनी फेरि क्लोज क्याम्पमा बसे । इरानबाट कोच ल्याइएको थियो । उनको खेलबाट कोच प्रभावित बने । कोचले उनलाई छोरा बनाए । उनले राम्रो प्रशिक्षण त पाए । तर, पाकिस्तान जान व्यवस्थापन पक्ष झुर बन्यो ।

काठमाडौंदेखि पाकिस्तानसम्म बस र लोकल ट्रेनमा जानुपर्‍यो । यात्रा पीडादायी बन्यो उनको । पाकिस्तान पुगेको तीन दिनपछि गेम थियो । उष्ण गर्मीले पाकिस्तान तातेको थियो । एसी नचलाई बस्न नसक्ने स्थिति बन्यो । तर, एसी उनको शरीरका लागि हानिकारक बन्यो । ‘बिहान उठ्दा नाक, कान, घाँटी बन्द भयो । बिरामी परियो । सास फेर्नै गाह्रो भयो,’ उनी भन्छन् ।

बिरामीका बाबजुद पनि उनी रिङमा उत्रिए, फाइनलमा पुगे । तर, फाइनलमा आयोजक देशका खेलाडी अब्दुल रजाकलाई जिताइयो । उसले हानेको मात्र स्कोर दिइयो । विवाद भयो । रिङमा आधा घण्टा अवरुद्ध भयो । रेफ्री कमिटीको मिटिङ बसेर बराबर स्कोरमा खेलाइयो ।

अन्तिममा गोल्डेन स्कोर हुन्छ । जसले पहिला हान्यो, उसैले स्कोर पाउने नियम हुन्छ । कुशलले नै प्रहार गरेका थिए तर स्कोर रजाकलाई दिइयो । उनी रजतमा चित्त बुझाउन विवश भए ।

‘आँसु नै चुहियो । झन्डोत्तोलनमा नेपालको झण्डा अरूकोभन्दा तल हुँदा खेलाडीको मन रुने रहेछ,’ उनी भावुक सुनिए । त्यसपछि उनी पाकिस्तानबाट फर्किएर धनकुटा घर गए ।

०००

अनि काठमडौंमै बस्ने निर्णय लिए

अझै कराँतेमा केही गर्ने हुटहुटी पलायो, कुशलको । केही गर्न काठमाडौंमै बस्ने निचोड निकाले उनले । तर, कसरी आउने, आएर कहाँ बस्ने, बिरानो शहरमा चिनेको कोही छैन । एक जना दाइमार्फत काठमाडौं भीमसेनगोलाको एक स्कुलमा खेलकुदको शिक्षक भएर काम गर्ने गरी उनले काठमाडौं आउने चाँजोपाजो मिलाए । उनी काठमाडौं आएर कलंकीमा डेरा लिएर बस्न थाले । बिहानै स्कुलमा आउँथे । त्यसपछि रंगशाला जान्थे । अनि मात्र कोठा पुगेर खाना पकाएर खाएर साँझ फेरि रंगशाला नै आउँथे । ‘दैनिकी कठिन थियो,’ उनी भन्छन् ।

काठमाडौं आएपछि कराँते प्रतियोगिताहरूमा तारासँग उनको भेट हुन थाल्यो । यसअघि पनि उनी पोखरामा लाहुरेको तालिम दिन जाँदा तारालाई देखेका थिए । उनीहरूबीच सामिप्यता बढ्दै गयो । करिअरको सुरुवातमै उनीहरूले विवाह गरे । सानै उमेरमा विवाह गरेको भएर घरमा भनेका थिएनन् । केही समयपछि मात्र उनले घरमा भने ।

अर्कोतर्फ उनी नेवार, श्रीमती गुरुङ थिइन् । त्यसैले ताराको परिवारले सुरुमा स्वीकार गरेको थिएन । उनको ससुराली पोखरामा थियो । तर, पोखरा जाँदा कतिपटक होटलमा बसेको अनुभव सुनाउँछन् उनी । ‘अहिले राम्रो छ । घरको जेठो छोरो भन्नुहुन्छ,’ उनी मुस्कुराउँछन् । उनकी एक छोरी छिन् । तारासँगको विवाहपछि उनको करिअरमा एकपछि अर्को सफलता थपिँदै गयो । ‘ताराले मेरो लागि धेरै ‘स्याक्रिफाइस’ गरेकी छिन्,’ उनी श्रीमतीप्रति कृतज्ञ हुन्छन् । श्रीमान् श्रीमती नै कराँतेका अब्बल खेलाडी र प्रशिक्षकमा परिचित छन् ।

०००

स्वर्णपदक जित्दा बिर्सन नसक्ने क्षण

१०औंँ साग गेममा आइपुग्दा उनले आफूलाई उत्कृष्ट खेलाडी सावित गरिसकेका थिए । अब उनको एउटै सपना थियो, स्वर्ण पदक जित्ने । र, देशको झण्डा फहराउने । श्रीलंकामा भएको १०औँ सागमा पनि उनी छनोट भए । श्रीलंकाका खेलाडीलाई पराजित गर्दै उनले स्वर्ण पदक चुमे । जीवनको उनको सपना पूरा भयो । ‘स्वर्ण पदक जित्दा सबैभन्दा खुसीको क्षण थियो,’ उनी भन्छन्, ‘रिङमा नेपालको झण्डा बोकेर हिँडेछु । रेफ्रीले झण्डै वार्निङ नै दिनुपर्‍यो ।’

उनले यो खुसीको खबर पहिले श्रीमती तारालाई सुनाए । पत्रपत्रिकाको पहिलो पृष्ठमा उनको फोटो छापियो । उनी चर्चाको शिखरमा पुगे । ‘मिडियामा फ्रन्ट पेजमा समाचार र फोटो छापिएको रहेछ । आफूलाई थाहै थिएन,’ उनी भन्छन्, ‘स्वर्ण जितेपछि नेपालमा भव्य स्वागत भयो ।’ सरकारले पनि ३ लाख पुरस्कारले सम्मान गर्‍यो । धनकुटामा पनि उत्तिकै सम्मान पाए उनले ।

त्यसपछि उनले कहिल्यै पछाडि फर्कनु परेन । यसरी उनको सुखका दिनहरू उदाए । तर, एसियन गेममा भने उनले सोचेजस्तो मेडल पाउन सकेनन् । ‘एसियन गेममा सागको गेमले नपुग्ने रहेछ,’ उनी भन्छन् । उनी आफ्नो व्यक्तिगत सम्बन्ध बनाएर धेरैवटा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा उनी सामेल भएका छन् । उनी खेल्नका लागि साइबरमा गएर विदेशमा मेलहरू पठाउँथे । उनी एसियन मुलुकमा बस्ने तर युरोपियन च्याम्पियनका लागि समेत मेल पठाएको अनुभव उनीसँग छ ।

०००

दोस्रो स्वर्ण चुम्ने अवसर गुम्दा

बंगलादेशको ढाकामा भएको ११औँ सागमा पनि उनी छनोट भएका थिए । दोस्रो स्वर्ण चुम्ने उनको लक्ष्य थियो । उनी डिफेन्डिङ च्याम्पियन थिए । तर, उनको हातले दुःख दियो । ‘शरीर भारी भएर हान्नै सकिनँ,’ उनी भन्छन् । यो गेममा उनी तेस्रो स्थानमा चित्त बुझाउन बाध्य भए । तर, उनले यो गेममा दुईवटा कास्य पदक हात पारे । १२औँ सागमा भने कराँते विधा नै राखिएन । भारतमा भएको प्रतियोगितामा यो विधा नराखेपछि कराँतेका खेलाडीले खेल्न पाएनन् । अनि ९ वर्षसम्म सागमा कराँते नै भएन ।

०००

अनि प्रशिक्षक बने

त्यसपछि उनको हातमा पनि समस्या भयो । र, प्रशिक्षकको भूमिकामा उनी आउने भए । ७३ जनामा छनोट भएर उनी सन् २०१५ देखि प्रशिक्षक भएर कराँतेको विकासमा काम गरिरहेका छन् । जुनियर राष्ट्रिय टिमको प्रशिक्षक हुँदै उनी अहिले सिनियर राष्ट्रिय टिमको प्रशिक्षक छन् । उनको प्रशिक्षणमा भएको प्रतियोगितामा खेलाडीले मेडल जितेर ल्याउने गरेका छन् । नेपालमै भएको १३औँ साग गेममा सबैभन्दा धेरै पदक कराँतेले नै भित्र्यायो । उनको प्रशिक्षणमा नेपालले १० वटा स्वर्ण, चारवटा रजत र पाँचवटा कास्य पदक हात पारेकोमा उनी खुसी छन् ।

अब १९औँ एसियन गेम आगामी सेप्टेम्बरमा चीनमा हुँदैछ । राष्ट्रिय टिमका ४८ जनालाई सातदोबाटोमा उनले प्रशिक्षण गराइरहेका छन् । ४८ जनामध्येबाट आठ जना छनोट हुनेछन् । ‘एसियन गेममा ऐतिहासिक मेडल ल्याउने सपना छ,’ उनी भन्छन्, ‘खेलाडी हुँदा एक्लोलाई सोच्नुपर्थ्यो । अहिले टिमलाई सोचेर काम गर्नुपर्छ ।’ उनी बिहानै प्रशिक्षणका लागि सातदोबाटो पुग्छन् ।

साँझ उनी र श्रीमती तारा पनि नयाँ बानेश्वरस्थित देउराली डोजो क्लबमा विद्यार्थीलाई कराँते सिकाउँछन् । कराँतेसँगै विद्यार्थीलाई उनी सफल होइन, असल बन्न प्रेरित गर्छन् । तर, धेरै पदक जित्ने कराँतेलाई राज्यले प्राथमिकता नदिएकोमा भने उनी चिन्तित छन् । ‘खेलाडीको परिवारलाई राज्यले बीमा गर्नुपर्छ । बिरामी पर्दा उपचार भयो र योग्यताअनुसारको जागिर भयो भने खेलाडी विदेश जाने कम हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।