सिकाइ सहजकर्ता भएर धादिङकाे तामाङखर्क स्कुलमा छिर्दा

A+ A A-

म मे ३० तारिखको दिन काठमाडौंबाट धादिङको गंगाजमुना गाउँपालिका- ४, गुम्दी- सातदोबाटोमा रहेको तामाङखर्क उच्च माविमा प्रवेश गर्छु, रूपान्तरणमुखी सिकाइ सहजकर्ताको रूपमा ।

मेरो कथा मे ९, २०२२ तारिखको दिनबाट सुरु हुन्छ । मलाई फोन आउँछ । हेर्छु । काठमाडौं युनिभर्सिटीको प्रोफेसर डा. काशीराज पाण्डे सरको रहेछ । उठाउँछु ।

'नमस्ते सर !'

'नमस्ते मोइन भाइ । कता हुनुहुन्छ ?'

'सर म कलंकीमा (साथीको बिहेको समारोहमा थिएँ ।)'

'म युनिभर्सिटीबाट फर्किंदै छु, डेढ घन्टामा भेटौँ न त ?'

हत्त न पत्त हुन्छ सर भनेँ ।

'कता भेट्ने ?'

'तपाईंलाई र मलाई सहज पर्ने ठाउँ ?'

'ब्रिटिस काउन्सिलनेर ?'

'हुन्छ ।'

फोन राखियो ।

सँगै साथीको बिहेमा गएको एक जना मित्रलाई काम छ भनेर सँगै बाहिर निस्कियौँ । उसले मलाई बाहिरसम्म छोड्न आउँदै थियो । बाहिर निस्किँदा बिहे हुँदै गरेको साथी फोटोसुटमा व्यस्त थिइन्- आफ्नो जीवनको अवस्मरणीय दिनलाई सम्झनामा वर्षौंवर्षसम्म कैद गर्नका लागि ।

उनको नजिकै गएर भनेँ, 'तिमीलाई धेरैधेरै बधाई । म जान लाको है अब ।'

'ल किन यत्ति चाँडै जान लाको ? केही खायौ त ?'

'अँ खाइसकेँ । मेरो काम आइपर्‍यो, त्यही भएर निस्किनुपर्‍यो ।'

'ए ल ल ठीकै छ ।'

अनि मैले एउटा फोटो खिचौँ न भनेँ । उनले पनि 'ल ल चाँडै गर' भनिन् । उताबाट फोटोग्राफर हतारको भावमा हेरिरा'थ्यो । मैले फोन निकालेँ । बेहुलीकी बहिनीलाई दिएँ र त्यो पल मसँगै गएको साथीसँग खिच्यौँ ।

म हतारहतार त्यहाँबाट निस्केँ र बस चढेर गोंगबु गएँ । गोंगबुमा मैले साइकल पार्क गरेको थिएँ । साइकल लिएँ र गएँ ब्रिटिस काउन्सिलनिर । केही बेर कुरेँ सरलाई । पछि फोन गरेर 'ब्रिटिस काउन्सिल आउन अलि मुस्किल हुने भएकाले अर्कै ठाउँमा भेटौँ' भन्नुभयो । उहाँ ब्रिटिस काउन्सिलनिर आउन नसक्नुको कारण थियो– काठमाडौंको जाम अनि वान वे । त्यसैले गर्दा हामीले भेट्ने स्थान चेन्ज गर्नुपर्ने भो । अनि हामीले भेट्ने स्थान बालुवाटार (राष्ट्र बैंकनिर) भय भयो ।

सर बालुवाटारको एउटा क्याफेमा पुगिसक्नुभएको थियो । म पनि पुगेँ । परैबाट उहाँले हात हल्लाउनुभयो । म मुस्कुराएँ । साइकल पार्क गरेँ र उहाँ भएको ठाउँतिर गएँ । अलिक थकित थिएँ । पसिनाले भिजेको थिएँ । लामो सास तानेँ । उहाँ मतर्फ हेरेर मुस्कुराउनुभयो । एकैछिनमा वेटर आइन् ।

सरले सोध्नुभयो, 'के खाने ?'

'जे भए नि हुन्छ,' मैले भनेँ ।

'कफी खाने ?'

'हुन्छ ।'

वेटरले सोधिन्, 'कुन कफी सर ?'

सरले मतिर हेर्दै सोध्नुभयो, 'तातो कि चिसो ?

मैले भनेँ, 'चिसो ।'

सरले वेटरतर्फ हेर्दै सोध्नुभयो, 'आइस मोक्का छ त ?'

वेटरले भनिन्, 'छ ।'

'आइसक्रिम पनि हालेर ल्याउनू ।'

'हुन्छ, कुन आइसक्रिम ?'

'चकलेट ।'

त्यसपछि हामी गफिन थाल्यौँ ।

सरले भन्नुभयो, 'ल भन्नुस्, के हुँदैछ हिजाेआज, के भन्न चाहनुहुन्छ ?'

त्यही क्रममा आइस माेक्का पनि वेटरले ल्याइसकिन् - चकलेट आइसक्रिमको फ्लेवरमा ।

मैले के गर्दैछु । मेरो चाहना । मैले के गर्न खोजिरहेको छु । मलाई के चाहिएको भन्ने कुरा भनेँ । खासमा म अवसर खोजिरथेँ, बाहिर पढ्न जानका लागि । शिक्षाक्षेत्रसँग सम्बन्धित विषय र फर्केर आएर ती सिकेका कुरालाई लार्ज मासमा शेयर गर्न । नेपालको शिक्षाक्षेत्रमा टेवा पुर्‍याउन । हुन त म विगत सन् २०१८ देखि टिच फर नेपालको फेलो हुँदादेखि अहिलेसम्म नेपालका विभिन्न ठाउँमा गएर पढाउनुका साथै विद्यार्थीहरूलाई चाहिने स्किल्सहरू सिकाइरा'छु । खासमा प्रोफेसर डा. पाण्डेसँग पहिलो भेटघाट सन् २०१९/२० तिर भएको थियो काठमाडौंको एउटा होटल म्यानेजमेन्ट कलेजमा, जहाँ मैले मेरो सिन्धुपाल्चोकका विभिन्न सरकारी स्कुलका विद्यार्थीहरूलाई करियर एक्सपोजर ट्रिपमा ल्याएको थिएँ ।

म कल्पना मात्र गर्न सक्छु कि डा. पाण्डे जन्मे हुर्केको उत्तरी धादिङमा अवस्थित गुम्दी र अहिलेको गुम्दीमा के फरक छ भनेर । उहाँले भनेअनुसार पहिला काठ, दाउरा जलाएर भान्छामा परिकार पाक्थ्यो । घण्टौँ हिँडेर सदरमुकाम पुगिन्थ्यो भने अहिले ग्यासले प्रश्रय पाएको छ । बस कुद्न थालेको छ ।

त्यो क्रममा उहाँले मलाई नोटिस गर्नुभएछ । हाम्रो हल्का कुराकानी भएको थियो । मिटिङमा जानु छ मलाई- पछि भेटौँला 'योङ्ग म्यान' भनेर मुस्कुराउँदै बिदा हुनुभएको थियो । म मेरा विद्यार्थीहरूलाई पछ्याउँदै थिएँ कलेज घुम्न र सेसन एटेन्ड गर्न । त्यसपश्चात् पनि संयोगवश फेरि अर्को करिअर एक्सपोजर ट्रिपमा फेरि पनि उहाँसँग उही कलेजमै भेटघाट भयो ।

उहाँले ती दिनको पनि सम्झना सुनाउनुभयो । र, मेरो काम देखेर उहाँ खुसी हुनुभएको कुरा पनि बताउनुभयो ।

मेरा सब कुरा सुनिसकेर उहाँले मलाई सोध्नुभयो, 'तामाङखर्क स्कुल जानुहुन्छ त, धादिङ जिल्लाको गुम्दी भन्ने ठाउँमा ?'

'म जन्मेको थलो र मैले पढेको स्कुलमा ?'

मैले तुरुन्तै 'हुन्छ' भनेँ ।

मलाई अर्थपूर्ण काम चाहिएको थियो र अर्को कुरा, अनुभवी मेन्टरको साथ ताकि मैले राम्रो गाइडेन्स पाउँछु कि भनेर मेरो शिक्षण क्षेत्रको करिअरलाई सबल बनाउन । हुन त थुप्रै ठाउँबाट काम गर्नका लागि अवसर पाइरहेकै थिएँ तर मलाई राम्रो गाइडेन्स चाहिएको हुनाले आफैँ आफ्नै तरिकाले अगाडि बढ्नुभन्दा अनुभवी मेन्टरको साथमा अगाडि बढे राम्रो हुन्छ भन्ने हेतुले प्रोफेसर डा. पाण्डेसँग काम गर्ने मन बनाएँ ।

उहाँले 'त्यहाँ गएर तपाईंले रूपान्तरणमुखी काम गर्नुस्' भन्नुभयो ।

मैले भनेँ, 'रूपान्तरणमुखी ?'

'जुन तपाईंले विगतमा टिचर ट्रेनिङ दिनुभा'को थियो, हो त्यस्तै त्यहाँका स्कुलका टिचरहरूलाई ट्रेनिङ दिएर शिक्षण सिकाइमा रूपान्तरण ल्याउने हो,' उहाँले भन्नुभयो ।

मैले धेरै कुरा त बुझेको थिइनँ त्यो बेला तर मनमा यति विश्वास थियो कि शिक्षा क्षेत्रसँग जेजस्तो काम गर्न पनि म तयार छु भन्ने ।

उहाँले सोध्नुभयो, 'अनि कहिले जान रेडी हुनुहुन्छ त ?'

मैले भनेँ, 'जतिसक्दो चाँडै, अबको दुई/चार दिनमा भए झनै राम्रो ।

उहाँले भन्नुभयो, 'ल त, म मेरो टिमसँग आजै कुरा गर्छु, तपाईंको सीभी मलाई मेल गर्दी राख्नु । म दुई/तीन दिनमा खबर गर्छु ।'

हामीले आइस मोक्का खाइसकेका थियौँ । कुरा लगभग सकिइसकेको थियो । सरलाई अर्कै मिटिङमा जान हतार भइरहेको थियो । हामीले एउटा फोटो खिच्यौँ र त्यो पलबाट बिदा भयौँ । घर पुग्नासाथ सीभी मेल गरेँ उहाँलाई ।

नभन्दै तीन दिनपछि जुम मिटिङ बस्यौँ । मिटिङमा उहाँका अरु टिम मेम्बर पनि हुनुहुन्थ्यो । मलाई थाहा थिएन मेरो इन्टरभ्यु हुँदैछ भन्ने कुरा । म बरू उत्सुक हुँदै गफ गर्दै थिएँ । मलाई शिक्षण क्षेत्रमा केही गर्नु छ भन्ने मात्र कुरा आइरा'थ्यो मनमस्तिष्कमा र त्यही कुरा उहाँहरूसँग राख्दै थिएँ । अन्ततः इन्टरभ्युमा म छानिएँ । त्यसपछि सरसँग दुई-चारपटक भेट भयो- के कसरी अगाडि बढ्ने भनेर । उहाँले आफूले लेख्नुभएको किताब 'थ्योराइजिङ ट्रान्सफरमेटिभ लर्निङ'को पीडीएफ मेल गर्नुभयो ।

मैले केही दिनमा पढेर सकाएँ । साह्रै राम्रो किताब लाग्यो । ठ्याक्कै मैले गरिरहेको कामलाई उहाँको थ्यौरीमा पाएँ । जति पढ्दै गएँ, त्यसमा आफूलाई पाउँदै जाँदा झनै रमाइलो लाग्दै गयो । उहाँको किताबमा मुख्यतः आठवटा महत्त्वपूर्ण बुँदाहरू समावेश गरिएका छन्– रूपान्तरणमुखी सिकाइका लागि ।

१. विद्यार्थी र शिक्षकको जीवनलाई जोड्ने सिकाइ ।

२. सामाजिक र रीतिरिवाजलाई प्रयोगमा ल्याएर सिकाइ गरिनुपर्ने ।

३. सिर्जनशीलता र कल्पनाशीलतामा जोड दिनुपर्ने ।

४. सरल, सहज र सही पेडागोजीको प्रयोग गरी सिकाइमा जोड दिनुपर्ने ।

५. दिगो सिकाइका लागि सहभागितामा जोड दिनुपर्ने ।

६. एकअर्काप्रति सद्भाव, माया र विश्वास विकास गर्नुपर्ने ।

७. क्रिटिकल रिफ्लेक्सन, रिसर्च गर्ने दक्षता र इम्पावर्मेन्टमा जोड दिनुपर्ने ।

८. भावनात्मक, बौद्धिक र आर्टस्तिक विकासलाई उजागर गर्नुपर्ने ।

मैले प्राक्टिकल गरिरहेको रहेछु । अब थ्यौरीसँग जोडिन पाउँदा झनै राम्रो हुन्छ भन्ने लाग्यो र अबको मेरो नयाँ भूमिकामा दुवैलाई सँगै लैजान्छु भनेर योजना बनाएँ ।

अन्ततः मे ३० तारिखको दिन बिहान ७ बजे माछापोखरीबाट उत्तरी धादिङ जिल्लाको गुम्दी भन्ने ठाउँमा अवस्थित तामाङखर्क उच्च माविमा जानका लागि बस चढेँ । साढे ३ बजे पुगे ।

नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेश, नयाँ भूगोल, नयाँ विद्यार्थी, नयाँ अपेक्षा र नयाँ भूमिका भएकाले एक/दुई दिन लाग्यो मलाई सेटल हुन । रूपान्तरणमुखी सिकाइ सहजकर्ताको रूपमा मैले ११ वटा स्कुलमा अङ्ग्रेजी माध्यममा रूपान्तरणमुखी सिकाइको वातावरण विकास गर्नुका साथै शिक्षकहरूको दक्षतालाई विकास गर्न भनी विभिन्न शिक्षण तालिमहरू प्रदान गर्नुपर्ने खालको गहन जिम्मेवारीका साथ म त्यहाँ गएको थिएँ ।

सुरुका केही दिन तामाङखर्क स्कुलमा रहेर त्यहाँको वातावरण र विद्यार्थीहरूसँग साक्षात्कार गरेँ । उनीहरूसँग घुलमिल हुन थालेँ र चाँडै नै विद्यार्थीहरू पनि मसँग नजिकिन थाले । मैले उनीहरूले गरेको कामको भिडियो बनाउन थालेँ । उनीहरूले कन्भर्सेसन गरेको, गीत गाएको, खेलेको, पढेको र मैले आफ्नो दैनिकीको भिडियो बनाएर भ्लगमा राख्न थालेँ । मैले टिचर भएर भ्लग बनाउन थालेको पनि सन् २०१८ देखि हो । आफ्नो दैनिकी भिडियोमार्फत डकुमेन्ट गरेर देखाइरहने म सायद संसारको पहिलो टिचर नै हुँला ।

तामाङखर्क स्कुलमा आइसकेपछि १० वटा फिडर स्कुलहरू भिजिट गर्न गएँ । रातमाटा आधारभूत विद्यालय, श्री कालिकादेवी आधारभूत विद्यालय, कल्याण आधारभूत विद्यालय (गुम्दी), श्री सालमेटार आधारभूत विद्यालय, कल्याण आधारभूत विद्यालय (छेलाङ), पञ्चकन्या आधारभूत विद्यालय, बाल कल्याण आधारभूत विद्यालय, सरस्वती आधारभूत विद्यालय, नेत्रावती आधारभूत विद्यालय र चिम्चोक आधारभूत विद्यालय । यी स्कुलहरू गंगाजमुना गाउँपालिका वडा नं ३ र ४ मा पर्छन् । ती स्कुलमा त्यहाँका टिचरहरूसँग म आउनुको उद्देश्य प्रकाश पारेँ र कसरी हुन्छ अङ्ग्रेजी माध्यममा रूपान्तरणमुखी सिकाइको वातावरण सिर्जना गर्न सकिन्छ कि भनेर राय, सल्लाह लिएँ ।

केही दिनपछि तामाङखर्क स्कुललाई केन्द्र पारेर ११ वटा स्कुलका प्रिन्सिपलहरूलाई निम्त्याएर औपचारिक छलफल गर्‍यौँ । अनि त्यसको दुई दिनपछि तामाङखर्क स्कुलकै स्टाफहरूसँग बसेर गहन छलफल भयो, जहाँ शिक्षकहरूले आफ्नो सल्लाह सुझाव दिनुभयो– स्कुललाई अङ्ग्रेजी माध्यममा रूपान्तरणमुखी सिकाइमा के- कसरी लान सकिन्छ भनेर ।

फिडर स्कुल भनेका आधारभूत विद्यालयहरू हुन्, जहाँका बालबालिकाहरू पछि त्यहाँ पढाइ सकाएर तामाङखर्क उच्च माविमा पढ्न आउनेछन् ।

तामाङखर्क माविमा रहेर मैले यहाँका शिक्षकहरूको सहयोगमा केही रूपान्तरणमुखी कामहरू गरेँ । जस्तै: विद्यार्थीहरूलाई अङ्ग्रेजी गीत गाउन सिकायौँ । हप्ताहप्तामा प्रकाशन गर्ने गरी अङ्ग्रेजी भित्ते पात्रो- ह्याप्पी चिल्ड्रेन प्रकाशित गर्‍यौँ । विक्ली युट्युब स्कुल शो- सनसाइन बनायौँ, जहाँ विद्यार्थीले आफैँ कार्यक्रम सञ्चालन गरेर आफूमा निहित प्रतिभाहरू प्रस्तुत गर्छन् । ती कार्यक्रममा अहिले हामीले चारवटा सेगमेन्ट राखेका छौँ- अङ्ग्रेजी स्पिच, नृत्य, अङ्ग्रेजी गीत/ राइम्स र अन्तर्वार्ता । पहिलो एपिसोडका लागि हाम्रा विद्यार्थीले आफ्नै स्कुलका प्रधानाध्यापक शंकर सिम्खडाको अन्तर्वार्ता लिएका थिए ।

यी कार्यक्रम गर्नुको उद्देश्य थियो विद्यार्थीहरूमा कम्युनिकेसन स्किल्सका साथै आत्मविश्वासमा बढोत्तरी होस् भन्ने । यी कुराहरू गरिरहँदा ठ्याक्कै डा. पाण्डेको किताबमा भएको बुँदा नं ३ र ८ जहाँ विद्यार्थीहरूले आफ्ना सिर्जनशीलता र कल्पनाशीलता अनि भावनात्मक, बौद्धिक र कलात्मक प्रयोग गरिरहेको पाएँ ।

कक्षा ७ मा रही मैले क्लास रुम रुल, क्लास रुम म्यागेजिन, ग्राटिच्युड चार्टलगायतका कुराहरू विद्यार्थीकाे संलग्नतामा बनाउन सिकाएँ र अर्को नयाँ कुरा भनेको प्रस्तुति दिने तरिका पनि सिकाएँ । पहिलोचोटि उनीहरूले यी कुरासँग साक्षात्कार गर्दै थिए र सिक्न आतुर देखिन्थे । ग्रुप वर्कहरू दिन्थेँ र आफ्नै ग्रुपमा रही चार्ट पेपरमा बनाई प्रिजेन्टेसन दिएँ । उनीहरूलाई हरेक दिन अङ्ग्रेजीमा दैनिकी लेख्न लगाएँ । सुरुसुरुमा त मैले नै मेरो दैनिकी लेखेको डायरी देखाएपछि उनीहरूले पनि मेरै सिको गर्न थाले । कसैलाई काम गर्न लाउनु छ भने सुरुमा आफैँले गरेर देखाउनुपर्छ भन्ने मान्यता छ मेरो । र, हरेक दिन कक्षाकोठामा जाँदा विद्यार्थीले आफूले लेखेको दैनिकी मलाई देखाउँथे ।

अर्को कुरा, मैले उनीहरूलाई आफैँलाई चिन्न पनि सिकाएँ । प्रायः हामीलाई अरूका बारेमा चाहिनेभन्दा धेरै ज्ञान भइरहेको वा खोज्न मन लागिरहेको हुन्छ तर आफ्नैबारे कम थाहा भइरहेको हुन्छ ।

क. म कस्तो खाले विद्यार्थी हुँ ?

ख. मलाई के मन पर्छ ? के मन पर्दैन ?

ग. मलाई केले खुसी दिन्छ ?

घ. मलाई केले दु:खी तुल्याउँछ ?

ङ. मलाई के गर्‍यो भने रिस उठ्छ ?

च. मैले किन पढ्नुपर्छ ?

छ. मैले कसरी आफ्नो समाजमा परिवर्तन ल्याउन सक्छु ?

ज. मेरो राम्रो पक्ष के हो ?

झ. मेरो नराम्रो पक्ष के हो ?

ञ. मैले केके कुराहरू सिक्नुपर्नेछ ?

यस्ता प्रश्नहरू आफैँलाई एकान्तमा सोधेर आफैँबाट उत्तर पाउनका लागि सेल्फ रिफ्लेक्सन गर्न सिकाएँ, जसले गर्दा उनीहरूले सानै उमेरमा आफ्नोबारे थाहा पाउन सक्ने भए । किनकि वर्षौंवर्षसम्म पनि मान्छेले आफैँलाई चिनिरहेका हुँदैनन् र जिन्दगीमा बाटो बिराइरहेका हुन्छ्न्- उद्देश्यविहीन बाँचिरहेका हुन्छन् । त्यो हुन नदिन पनि आफ्नैबारेमा सुरुमा चाँडै थाहा पाउन सके जीवनले सार्थकता पाउन सक्छ भन्ने हेतुले उनीहरूमा यो अभ्यास गराएँ । डा. पाण्डेको किताबको बुँदा नं ७ अनुसार यस्ता क्रियाकलापहरू गराउँदा क्रिटिकल रिफ्लेक्सन, रिसर्च गर्नुका साथै उनीहरू इम्पावर्ड पनि हुँदै गइरहेको पाएँ ।

टिचरहरूको अनुरोधमा म कक्षा एलकेजीमा पनि गएँ । साना-साना कलिला विद्यार्थीहरूलाई चित्रहरू बनाउन लगाए र प्रिजेन्टेसन दिन लाएँ र उनीहरूले आफ्नो क्षमताअनुसार दिए पनि । उनीहरू खुसी थिए । त्यस्तै कार्य मैले कक्षा यूकेजीमा पनि गरेँ । यसो गर्दा विद्यार्थीमा रूपान्तरणमुखी शिक्षाको असर झल्किन्थ्यो । कक्षा ५ का विद्यार्थीलाई प्रोजेक्ट वर्क दिएर ग्रुपमा काम गर्न लगाएँ । पछि उनीहरूले चार्ट पेपरमा सबै मिलेर प्रिजेन्टेसन बनाउँथे र अर्को दिनको स्कुल एसेम्ब्लीमा सबैको अगाडि उनीहरूले तयार पारेको प्रस्तुति दिन्थे अङ्ग्रेजीमा । त्यस्तै, कक्षा ३ का विद्यार्थीहरूलाई सरल तरिकाले अङ्ग्रेजीमा स्पिच दिन सिकाएँ । उनीहरूले पनि स्कुलको एसेम्ब्लीमा आफ्नो प्रस्तुति दिन्थे ।

खासमा मेरो जिम्मेवारी पढाउन नभईकन टिचरहरूलाई सहजकर्ताको रूपमा सहयोग गर्नु हो तर बेलाबेलामा शिक्षकहरू कारणवश अनुपस्थित हुँदा म खाली रहेको क्लास रुममा जान्थेँ । पछिपछि विद्यार्थीहरू आफैँ मलाई खोज्न आएर बोलाउन आउँथे उनीहरूलाई पढाउन । यसो हुँदा मलाई साह्रै खुसी लाग्छ, अनि आफूले गरेको कामले सार्थकता पाएको जस्तो महसुस हुन्छ ।

त्यहाँको स्कुल तामाङ खर्क माध्यमिक विद्यालयमा गइसकेपछि दुई जना टिचरसँग भेट भयो । उहाँहरू भुटानी शरणार्थी हुनुहुन्छ । विगत ३ वर्षदेखि तामाङखर्क माविमा पढाइरहनुभएका उहाँहरू एकदमै मिलनसार हुनुहुन्छ र सधैँ बिहान चिया/कफीका लागि निम्त्याउनुहुन्छ ।

उहाँहरूको कथा पनि बेग्लै छ । सानै हुँदा आफू जन्मेको थलो छोडेर आफ्नो परिवारसँग इन्डियाहुँदै नेपाल आउनुभएको रहेछ । दुवैले आ-आफ्ना अनुभवहरू सुनाउनुभयो । अनुभवहरू हृदयविदारक थिए । भुटानी सरकारले दिएको सास्ती । आफ्नो जन्मथलोबाट लखेटिनुपरेको वेदना । परिवारसँग छुट्टिनुपरेको पीडा । दाई, बहिनी, आफू- तीनै जना तीनतिर भएर विभिन्न ठाउँमा हुर्किएको, पढेको । परिस्थितिले गर्दा आमाले अर्कैसँग बिहे गरेको । ती बेला प्रत्यक्ष आँखाले देखेको घटनाले उनका आमामा अहिलेसम्म ट्रमाले सताएर सास्ती खेप्नुपरेको । सरकारले पुनर्स्थापना गर्नुपर्ने भएको हुनाले आमा क्यानाडा र आफू डकुमेन्ट नपुगेर यतै अड्किएको ।

डा. पाण्डेको जन्मथलोले बिस्तारै स्वीकार्दैछ मलाई । उहाँले पढेको स्कुलले अझैसम्म पनि देशविदेशमा महत्त्वपूर्ण भूमिकामा रही काम गरिरहेको जनशक्ति अहिलेसम्म जन्माइरहेका छन् ।

कहिले क्याम्पको समस्या, कहिले आफ्ना यतै भइरहेका दाइ-बहिनीको समस्यालगायतका कुराहरूको अनुभव सुनिरहँदा मनमस्तिष्क हल्लिन पुग्यो मेरो । तर, जहिले पनि उहाँहरूको अनुहार म चम्किलो पाउँछु । सहयोगी भावना र मिलनसार बानी व्यवहार । विद्यार्थीको प्यारो । यहाँसम्म कि विद्यार्थीले घरबाट खानेकुरा ल्याइदिने । यी कुराहरू भइरहँदा मलाई डा. पाण्डेको किताबको बुँदा नं १ सँग मिल्न गएको अनुभव भयो- विद्यार्थी र शिक्षकको जीवनलाई जोड्ने सिकाइ । पक्कै पनि उहाँहरूको अनुभव कष्टपूर्ण छ तर पनि ती अनुभवबाट हामीले पनि धेरै कुरा सिक्न सक्छौँ । द्वन्दकालमा कतिको परिवारको यस्तै नियति हुन गयो । यी अनुभवले पक्कै पनि हाम्रो सिकाइमा रूपान्तरण ल्याएको छ ।

अर्को कुरा, यहाँ आएर मैले अनुभव गरेको भनेको चाहिँ रात पर्नासाथ जोडसँग चट्याङ् पर्नु र बिजुली चम्किनु । केही रात त म तर्सें पनि । यसरी लगातार चट्याङ र बिजुली चम्केको यतै मात्र आएर अनुभव गरेँ ।

एक दिन त त्यही चट्याङले गर्दा स्कुल र वडा कार्यालयमा बिजुली र इन्टरनेटको छाता ध्वस्त भयो । चार/पाँचदिन दिन बिजुली आएन र अहिलेसम्म स्कुलमा इन्टरनेट छैन । धन्न डाटा चल्न त चल्छ तर राम्ररी टिप्दैन । मैले पहिलोचोटि डाटा किनेर इन्टरनेट चलाएको यहीँ आएर मात्र हो । नत्र त काठमाडौंमा त वाइफाइ चलाउँथेँ । झन् अहिले त काठमाडौंका सडकहरूमा फ्रिमा वर्ल्डलिंकको वाइफाइ चलाउन पाइन्छ । ती चलाउँथेँ ।

हुन त नेपालका विभिन्न ठाउँमा पुगेँ पढाउन । माथिल्लो डोल्पासमेत पुगेँ तर मलाई यहाँ अलि भिन्नै खालको अनुभव हुँदैछ ।

यो ठाउँको रहनसहनको कुरा गर्नुपर्दा विभिन्न जातजातिहरू मिलेर बसेका छन् । जस्तै: गुरुङ, सुन्दास, नेवार, राई, मगर, लिम्बू, घले, सिम्खडा, तामाङ, मगराती, पाण्डे, लामिछाने, अधिकारी, भण्डारी, सापकोटा, सुवेदी, गडेल, रिजाल, कार्की र एउटा घरचाहिँ मुस्लिम समुदायको पनि पाएँ । मैले मेरा विद्यार्थीहरूलाई ग्रुपवर्क दिँदा एउटा ग्रुपलाई तिमीहरूको गाउँमा बसोबास गरिरहेका जातजातिहरूका बारेमा चार्ट पेपरमा लेखी प्रिजेन्टेसन देऊ भनेर भनेको थिए र त्यो प्रिजेन्टेसन उनीहरूले दिँदै थिए- मेरो लागि पनि यो थाहा पाउने र सिक्ने अवसर थियो, यहाँको जातजातिहरूका बारेमा । डा. पाण्डेको किताबको बुँदा नं २, ४, ५ र ६ जहाँ समाजमा भएको, आफ्नै ठाउँको रीतिथितिका बारेमा बुझ्दै सिकिरहेको थिएँ । यी सब गर्न खासै चुनौती केही पनि थिएन । केवल चाहिएको थियो त जोस र जाँगरका साथै समूहमा सहभागिता जनाउँदै काम गर्ने अठोट, जसले गर्दा उनीहरूको दिगो सिकाइ र एकअर्काप्रति सद्भाव, माया र विश्वास मजबुत होस् ।

विडम्बना, कुनै समयमा सिम्खडाहरूको बाहुल्य रहेको गाउँमा अहिले मुस्किलले केही मात्र छन् । यहाँको एक जना स्थानीय सिम्खडासँग कुरा गर्दा जमानाको तुलनामा जम्मा १० प्रतिशत छन् सिम्खडाहरू भनेर भने । र थपे, 'प्रायः काठमाडौंको बालाजु, माछापोखरी एरियामा बसाइसराइ गरे र त्यसपछि यूके, अमेरिका र कोहीकोही युरोपेली देशहरूमा छन् भने ।

काठमाडौंबाट धादिङनजिकै जस्तो लाग्छ तर यो उत्तरी धादिङ विकट गाउँ हो । हुन त यहाँको बस्ती अलिक पुरानै हो तर यो बस्तीले काँचुली फेर्नै पाएको छैन । बस पनि मुस्किलले २०६४ सालमा पुगेको रहेछ । तर, वर्षायाममा त ठप्प । एक/दुई दिनअगाडि जीपवालालाई फोन गरेर रिजर्भ गर्‍यो भने मात्र गाडी आउँथ्यो, नत्र हिँडेर जानुपर्ने ।

हाम्रो विद्यार्थीहरूको कुरा गर्नुपर्दा स्कुल २ घण्टा हिँडेर आउँछन् । सायद यो नियति प्रायः नेपालका विभिन्न गाउँहरूमा छन् । मैले सिन्धुपाल्चोकमा पढाउँदा नि मेरा विद्यार्थीहरू २ घण्टाको बाटो ओर्लिन्थे र फेरि ३ घण्टा उक्लिन्थे । साह्रै मन दुख्छ । यहाँको अर्को समस्या भनेको रक्सी पनि रहेछ । केही अभिभावक रक्सी खाएर स्कुलभित्र आएको पनि देखेँ । अचानक कक्षाकोठामा गइदिने । थाहा छैन, तिनका बालबालिकाको मनमस्तिष्कमा कस्तो छाप पर्दो होला । अभिभावकले आफ्ना बालबालिकाको मनोभावनालाई बुझिदिएर होसहवासमा मात्र स्कुल आई आफ्ना नानीबाबुको पढाइका बारेमा जानकारी लिए हुने भन्ने लाग्थ्यो मलाई कताकता मनमा ।

डा. पाण्डेको जन्मथलोले बिस्तारै स्वीकार्दैछ मलाई । उहाँले पढेको स्कुलले अझैसम्म पनि देशविदेशमा महत्त्वपूर्ण भूमिकामा रही काम गरिरहेको जनशक्ति अहिलेसम्म जन्माइरहेका छन् । वडा अध्यक्ष, विभिन्न स्कुलको प्रिन्सिपल, देशविदेशको युनिभर्सिटीको प्रोफेसर, नर्स, ड्राइभर, पत्रकार- भनौँ न, समाजलाई दोहोर्‍याउन चाहिने जनशक्ति यही ठाउँको उपज हो ।

म कल्पना मात्र गर्न सक्छु कि डा. पाण्डे जन्मे हुर्केको उत्तरी धादिङमा अवस्थित गुम्दी र अहिलेको गुम्दीमा के फरक छ भनेर । उहाँले भनेअनुसार पहिला काठ, दाउरा जलाएर भान्छामा परिकार पाक्थ्यो । घण्टौँ हिँडेर सदरमुकाम पुगिन्थ्यो भने अहिले ग्यासले प्रश्रय पाएको छ । बस कुद्न थालेको छ । तर पनि किनकिन यो ठाउँले देशविदेशलाई जति दिएको छ, त्यसको न्यून प्रतिशत मात्र मुस्किलले पाएकोमा म काठमाडौंमा जन्मे हुर्केको मान्छेलाई अलिक खल्लो लागिरहेको छ ।

अझै पनि यो ठाउँले आशाको किरण मैनबत्तीको प्रकाशझैँ बाल्न छाडेको छैन । कारण तामाङखर्क पूर्वविद्यार्थी समाजले यो ठाउँका लागि केही गर्नुपर्छ भनी दिनरात चिन्ता व्यक्त गरेको देखिन्छ । जस्तै: प्रोफेसर डा. काशीराज पाण्डे, प्रोफेसर पदम सिम्खडालगायतका देशविदेशमा रहिरहनुभएका अग्रजले निरन्तर पुर्‍याइरहनुभएको योगदान ।

डा. पाण्डे विकट गाउँमा जन्मिनुभयो र अवसरको खोजीमा सन् १९८८ मा काठमाडौं आउनुभयो र पछि अस्ट्रेलियामा पीएचडी गरी नेपाल फर्केर काठमाडौं युनिभर्सिटीमा अंग्रेजी विषयको प्रोफेसर भएर शिक्षा क्षेत्रमा वर्षौंदेखि टेवा पुर्‍याइरहनुभएको छ भने म सुगम ठाउँमा जन्मेँ, हुर्केँ, पढेँ र शिक्षाक्षेत्रमा केही अमूल्य काम गर्नुपर्छ भनी कहिले पहाड, कहिले तराई त कहिले हिमालको विकट, अप्ठ्यारा ठाउँहरूमा पुग्दैछु सन् २०१८ देखि । विद्यार्थीहरूका लागि केही गर्नुपर्छ, शिक्षामा काँचुली फेर्नुपर्छ, जीवनोपयोगी, कमाइ हुने- गर्न सक्ने खालको शिक्षाले जीवनमा रुपान्तरण ल्याउनुपर्छ भनेरै म यसरी हिँडेको हुँ । अझ भनौँ, हाम्रो कमन उद्देश्य मिल्न गएकाले गर्दा- सरको थ्यौरी र म फिल्डमा गएर प्राक्टिकल गर्दै अगाडि बढ्दैछु रुपान्तरणमुखी सिकाइको माध्यमद्वारा । आखिर लागिपर्ने हो भने रुपान्तरण हुँदो रहेछ भन्ने प्रमाणित पनि भयो ।

यति छिटो समयमा अनगिन्ती अनुभवहरू बटुलेँ र बटुल्नेछु । जेजस्तो भए पनि गुम्दीले हरेक बिहान मुस्कुराउन छाडेको छैन । हुन त म यहाँ रूपान्तरण मुखी सिकाइ सहजकर्ताको रूपमा कार्यरत छु तर अनगिन्ती आफ्नालगायत अरूका भोगाइ र अनुभवले गर्दा म आफैँ पनि रूपान्तरित हुँदै गइरहेको छु ।

('मोइन टिच फर नेपालको अलुम्नाई हुन् । उनी हाल रूपान्तरणमुखी सिकाइ सहजकर्ताको भूमिकामा उत्तरी धादिङ्गको गंगाजमुना गाउँपालिकास्थित तामाङ्गखर्क मावि र वडा ३ र ४ मा रहेकाे फिडर स्कुलमा कार्यरत छन् ।')

(माेइन उद्दिनका अन्य लेखहरू)

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख २, २०८० ०६:४३