तीज, आधुनिकता र महिला आन्दोलन

A+ A A-

दुखी मेरो कर्म भनी रुने बेला गयो
प्रतिशतमा होइन अब, समानताको कुरा आयो
रीतिरिबाज परम्परा हाम्रो संस्कृति
तडकभडक अन्त्य गरौं, नल्याऔं बिकृति

तीजको आगमनसँगै यस्ता सामाजिक चेतनामूलक गीत पनि बजारमा आएका छन् । यसले तीजगीतमा बिकृति मात्रै बढ्यो भन्नेमाथि कटाक्ष गरेको छ । चेतनामूलक गीतको गुञ्जनसँगै समाजमा चेतनाको दीयो सल्किएको ‘स्वभाविक आभाष’ हुन्छ ।

यस्ता गीतले संकेत गर्छन् कि, स्वाभिमानसहितको पहिचान निर्माण र स्वाबलम्वी बन्ने अटोठसँग नेपाली नारी अघि बढेका छन् । यो नै उनीहरुको २१ शाताब्दिको पहिचान बनेको छ ।

सहरका नारी विश्व समुदायमा आफ्नो पहिचान खोज्न अग्रसर छन् भने ग्रामीण भेगका नारी आत्मनिर्भर बन्ने होडबाजीमा छन् । यो महिला आन्दोलनका हिसाबले उल्लेख्य उपलब्धि हो ।

आत्मनिर्भर भएसँगै नारीले आमसँस्कृति र परम्परामा पनि नयाँपन ल्याउने प्रयास गर्छन् । जकडिएका केही मान्यता भत्काउँन चाहन्छन्, त्यसका लागि प्रयास गर्छन् । जुन भाव तीज गीतमा झल्कन थालेको छ । यो सुन्दर पक्ष हो ।

यसपालिको तीजमा माईती आउन पाउँदिन
नरोए है मेरी आमा बसी दैलेमा...

पहिला–पहिला तीजमा यस्ता बिरहका गीत गाइन्थ्यो । मीठो खाने, राम्रो लगाउने, घरझगडालगायत विषयमा मात्रै गीत बन्थ्यो । गाइन्थ्यो । अहिले उक्त मान्यता परिवर्तन भएको छ । तीजगीतमा परिवर्तनको आवाज बुलन्द भएको छ । खाने, लाउने विषयका गीत इतिहास भएको छ ।

बिर्सेर आजलाई करकरे सासू
आमाजू नन्दले दिएको आँशु

पहिला यस्ता पीडाका गीत गाइन्थ्यो । अहिले सासूले बुहारीलाई गर्ने व्यवहारमा पनि परिवर्तन आएको छ । समाज, सँस्कृतिलाई हेर्ने परम्परागत दृष्ट्रिकोण बदलिएको छ । यो सकारात्मक पक्ष नै हो ।

पानी पनि नखाई ब्रत बस्दैमा धर्म हुने र शौभाग्यवती हुने, श्रीमानको दीर्घायू हुने अनि कुमारी केटीहरुले आफूले चाहेजस्तो बर प्राप्त हुने मान्यतामा पनि निकै परिवर्तन भएको छ ।

नारी हुनुको नाताले पनि तीज पर्वलाई विशेष रुपमा लिन्छु । हेर्छु । र मनाउँछु । तीज प्रेम र सद्भावको पर्व हो । तर, पछिल्लो समय तीजका नाममा भित्रिएका केही विकृतिलाई भने स्वीकार्न सम्भव छैन ।

पार्टीप्यालेसमा टिकट सिस्टममा दर खाने, महिनौं अगाडिदेखि तीज मनाउने प्रचलन बढ्दै गएको सहर बजारमा देखिन्छ । यसमा आयस्तर कमजोर भएका महिलाहरुको पनि उपस्थिति हुन्छ नै । जसले सामान्य रुपमा चलिरहेको जीवनशैलीलाई असन्तुलित पार्ने गरेको छ ।

दिदीबहिनी भेला हुनु, दुःखसुखका कुरा गर्नु आफैँमा राम्रो कुरा हो । यसबाट समाधानको उपाय पनि निस्किन सक्छन् । तर तँभन्दा म केमा कम भन्ने शैलीमा मनाइने गरिँदा पछिल्लो समय तीज कार्यक्रममा भने संयम अपनाउनु आवश्यक देखिन्छ । व्यावसायिकताका नाममा विभिन्न किसिमका भड्किला गीतहरु धेरै आउनथालेका छन् ।

तीजलाई यसरी तडकभडकका साथ मनाउनु आवश्यक पनि छैन, यसले त केवल विकृति मात्र निम्त्याउँछ । आजभोलि तीजका ‘टिपिकल’ गीतभन्दा पनि भड्किला किसिमका गीतहरु बजारमा धेरै पाइन्छ ।

यसले बजारमा आफ्नो स्थान लिनथालेसँगै हाम्रो तीजको मर्म र अस्तित्व नै संकटमा पर्ने त होइन भन्ने खालका शंका पनि उब्जनथालेका छन् । तीजको धार्मिक, सामाजिक सांस्कृतिक महत्वलाई अर्को पुस्ताले बुझ्न पाउने कि नपाउने भन्ने प्रश्न पनि खडा हुनथालेको छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ १४, २०७६ १९:१९