‘हंग्री जेनेरेसन’सँग नारायण ढकालको ‘डिप लभ’

A+ A A-

कुनै समय ‘परिर्वतनका लागि राजनीति एक मात्रै हतियार हो’ भन्थे नारायण ढकाल । तर, राजनीतिले आदर्शको बाटो त्यागेपछि ढकालले पनि राजनीति त्यागे । र, पूर्णकालीन लेखक बने ।

पूर्णकालीन लेखक बनेपछि फुर्सदमा छन्, ढकाल । केहीदिनअघि उनलाई भेट्न मुलापानीस्थित घरमा पुगेँ । उनी फ्रान्सेली लेखक अल्र्बट कामूको मिथ अफ सिसिफस पढ्न व्यस्त रहेछन् । ढकालसँग सिसिफसिय शैलीमै गरिएको ‘संवाद सार’ ।

०००

एउटा सोफामा छरपस्ट छन्, किताब । एकछेऊमा एउटा गितार पनि छ । किताब र गितार पन्छाउँदै बसे उनी । र अर्को छेउमा मलाई बस्न आग्रह गरे । बसें ।

कुराकानी रेकर्डका लागि मोबाइल निकालें ।

मोबाईलतर्फ संकेत गर्दै ढकालले भने, ‘सजिलो छ है यो । हामी त क्यासेटवाला रेकर्डर चलाउँथ्यौ । सारै झण्झटिलो ।’

०००

निबन्ध संग्रह ‘शोकमग्न यात्री’मा ढकालले प्रज्ञा प्रतिष्ठानलाई निजीकरण गर्नुपर्ने तर्क गरेकाछन् । हालै प्रकाशित एक लेखमा उनले प्रतिष्ठानलाई ‘पञ्चायतको जुठो टपरी’ भने ।

एक वर्षअघि वातालावको एक कार्यक्रममा पनि ढकालले प्रतिष्ठान पुनःसंरचनाको कुरा गरेका थिए । प्रतिष्ठानप्रति बारम्बार चिन्ता व्यक्त गर्ने ढकाललाई प्रतिष्ठानमा लाने कुरा पनि चल्छ ।

लामो भूमिकापछि ढकाललाई सोधें,

‘तपाईं बारम्बार प्रज्ञा प्रतिष्ठानको विषयमा बोलिरहनुहुन्छ । प्रतिष्ठानप्रति तपाईंको लगाव हो कि वितृष्णा हो ?’

मेरो धेरै कुरा छैन ।

२०४६ सालपछि व्यवस्था बदलियो । व्यवस्थासँगै सांस्कृतिक नीतिहरु बदलिनुपथ्र्यो । तर, पुरनो व्यवस्थामा संस्थाहरु जसरी बनेका थिए, तिनमा कुनै परिवर्तन भए । नयाँ व्यवस्थाले ती संस्थालाई आफूअनुकुल बनाएन । राज्य व्यवस्था परिवर्तन भनेको नेताहरुको हेरफेर मात्रै होइन नि त ! मन्त्रिमण्डल हेरफेर मात्र होइन नि !

राज्य व्यवस्था परिवर्तन भनेको त सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक र सांस्कृतिक जीवनसँग सम्बद्ध संस्था पनि परिवर्तन हो ।

तर, यसअनुसार एकेडेमी(प्रज्ञा प्रतिष्ठान) परिवर्तन भएन । त्यकारण पनि यो संस्था परिवर्तन गरिनुपर्छ भनेर मैले बारम्बार लेखिरहेको हुँ ।

२०४६ सालतिर आइपुगेपछि तत्कालीन एमाले मूलधारको राजनीतिमा आयो । बारम्बार सत्तामा गयो । र, एमाले पार्टीका बुद्धिजिवीहरु त्यो ठाउँ(एकेडेमी)मा जानलाई मरिहत्ते गर्न थाले । संस्थागत संरचना परिवर्तन गर्ने भन्दा पनि त्यहाँ पुग्ने लहड चल्यो ।

त्यहीं भएर बेलाबेलामा मैले एकेडेमीको विषयमा प्रतिक्रिया दिने गर्छु । यसरी हेर्दा मैले एकेडेमीलाई जिस्काएजस्तो पनि भयो होला ।

फरि मेरा साथीहरु पनि बारम्बार दुविधामा परे । उनीहरुलाई के लाग्यो भने, ‘यसलाई प्रधानमन्त्रीले नै एकेडेमीमा जा भन्यो भने जान्छ ।’ यस्तै दुविधाका कारण राजवले मलाई एकेडेमीमा लैजाने अड्डी कस्यो । तर, खासमा म यस्तो कुरामा कहिल्यै लागिनँ ।

एकेडेमीलाई जागिर खाने र बुढेसकाल बिताउने थलो बनाउनु हुँदैन् भन्ने मेरो मत हो ।

प्रज्ञामा साहित्य, संस्कृति, कला, समाज, विज्ञानका क्षेत्रमा धेरै अनुसन्धान हुनुपर्ने हो । तर, भएन । त्यसै पनि हामी ज्ञान निर्माणको बाटोमा पछाडि छौँ । ज्ञान निर्माणको बाटोमा लाग्नुपर्ने संस्था त तलब थाप्ने थलो पो बन्यो ।

त्यसो त कतिपय क्षमतावान् मान्छे पनि एकेडेमीमा गएका छन् । मान्छेले मात्रै केही हुँदैन । संस्थागत सुधार हुनुपर्छ भन्ने मेरो मत हो । केही वर्ष अगाडि झुक्केर मदनमण्णि दीक्षित पनि प्रज्ञामा गएकै हुन् । प्रज्ञाबाट फर्केपछि उनले भने, ‘मेरो जिन्दगीको सबैभन्दा अँध्यारो कालखण्ड ।’ उनको यो भनाईले एकेडेमी संस्था गतिलो बनेको रहेनछ भन्ने त प्रमाणीत भयो नि !

खासमा अहिले मलाई प्रज्ञाप्रति विरक्ति लागेको छ ।

पहिलोचोटी राजाले त्यत्रो घरमा एकेडेमी बनाए । त्यतिको जग्गामा भवन बनाए भन्दै अहिले पनि प्रज्ञामा राजाको ठूलो गुणगान हुन्छ ।

म जुन बेला पार्टी(एमाले)को संस्कृति विभागमा थिएँ । त्यतिखेर अहिलेका परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीले एकेडेमीमा जानेहरुले ‘हात उठाउनुहोस्’ भने । मैले ‘म नजाने’ भनेर हात उठाए । यो भयानाक व्यंग्यातमक दृश्य थियो ।

यस्तै परिपाटीले गर्दा हो, मैले त्यतातिर धेरै आशक्ति नराखेको ।

संस्थाको पुनःसंरचना गरौ भनेको हो । जागिरै खाने हो भने अरु क्षेत्रमा गएर जागिर खाए भयो नि । अहिले म स्कुलमा पढाउँछु भने घरमै गाडी लिएर स्कुल कलेजवालहरु लाइन लागेर आउँछन् ।

‘म राष्ट्रियसभामा जाँदा आन्दोलनलाई धोका हुँदैन’

ढकालले राजनीतिबाट औपचारिक तवरमै बिदा लिइसके । तर पनि ‘ढकाल राजनीतिमा आउन लागे’ भन्दै बेलाबेला सहरमा हल्ला चल्छ । हल्लालाई चिर्दै ढकाल भन्छन्, ‘राजनीतिमा छैन तर राजनीतिक चिन्तनमा भने छु ।’

हल्लाले ढकाललाई पनि छुन्छ । २०७४ को अन्तिमतिर ढकाललाई भेट्दा उनले आफूलाई ‘राष्ट्रियसभा’मा लाने कुरा भइरहेको सुनाएका थिए । तर, त्यो कुरा मात्रै भयो । अहिले पनि राष्ट्रियसभाका केही सदस्यको म्याद सकिँदैछ । यहीं मेसोमा ढकाललाई राष्ट्रियसभामा लैजाने हल्ला त चलेको छैन ?

यसबारे उनी भन्छन्ः

राष्ट्रियसभामा जाने कुरा साथीहरुलाई बिच्क्याउँन भनेको हुँ । मलाई एकेडेमीमा लैजान लागिपरेका थिए । तर, मलाई त्यहाँ जान मन थिएन, त्यहीं भएरै उनीहरुले नसक्ने ठाउँमा लैजाऊ भनेको हुँ । त्यसैको हल्ला चलेको हो ।

अहिले पनि म राष्ट्रियसभामा जानु भनेको आन्दोलनप्रति धोका होइन । तर, हाम्रो राजनीतिक संस्कृतिले मलाई त्यता लग्दैन । त्यहीं भएर त्यताको आश पनि गर्दिनँ ।

अहिले बनेको राष्ट्रियसभामा पनि धेरै सिनियरहरु छैनन् । वरिष्ठ, स्वतन्त्र मान्छेको जमघट देखिँदैन । राष्ट्रियसभामा सत्तासँग दासत्वपूर्ण सम्बन्ध भएकाहरुको बाक्लै उपस्थिति छ । यस्तो स्थितिमा म त्यहाँ किन जान्थे र ? राष्ट्रियसभा र एकेडेमीमा फरक नै के छ र ?

सुपरमार्केटसँग संसदको तुलना !

२०५३ सालको उपनिर्वाचनमा काठमाडौं क्षेत्र नम्बर २ बाट सांसद निर्वाचित भएका ढकालले संसदलाई सुपरमार्केटको उपमा दिइएको विमल निभाको कविता ‘शब्दकोष’ सुनाएका थिए । ढकालले संसदको लागि आफू ‘पर्यटक हुँ’ पनि भनेका थिए । संसदका ब्याक बेञ्चर ढकाल अहिलेको संसद कसरी हेरिरहेकाछन् त ?

उनी भन्छन्ः

सुरुमा लाग्थ्यो, संसदमा त स्वतन्त्र मतको प्रभाव हुन्छ । मान्छेको राजनीतिक आस्था भन्दा गुणको आधारमा मूल्याङ्कन हुन्छ । तर, त्यहाँ पनि गुटबन्दी हुँदोरहेछ ।

समितिहरु बनाउने विषयमा मिलिभगत हुँदोरहेछ । संसदको यस्तो हालत देखेपछि म बढ्तै निराश भएको हो । त्यसैकारण मैले संसदका लागि आफू टुरिस्ट हुँ भनेँ ।

अहिले झन् बिग्रेको देख्छु । संसदीय अभ्यास पहिलेभन्दा झन् कमजोर देख्छु । चिन्ता लाग्छ । तर, धेरै चिन्ता गरेर के गर्नु ?

समाजमा मूल्य मान्यता बन्ने प्रक्रिया चलिरहेको हुन्छ । झट्ट हेर्दा बाहिर अँध्यारो देखिएपनि कतै कुनामा उज्यालो बलिरहेको हुन्छ । र, त्यहीं उज्यालो ठूलो होला भनेर आश गर्ने हो ।

लेख्नकै लागि राजनीति छाडेको हो त ?

आफूले जानेजति सबै विषयमा धेरै लेखिसके जस्तो लाग्छ । खासमा धेरै लेखेको त होइन । तर, लेखेँ भन्ने लाग्दो रहेछ ।

किन ?

म धेरै डुलिनँ । यही वरीपरीको समाज मात्र बुझें । अलि–अलि काठमाडौं बुझें । जसकारण मेरो लेखनको कच्चा पदार्थ कम भयो ।

नेपाल पूरै बुझेको भए अझ बढ्ता लेख्थें होला ।

अर्को कुरा उमेर पनि हो । उमेरले मान्छेलाई कमजोर त बनाउँदैन । तर, पनि पहिलेजस्तो आवेग नभएको हो कि जस्तो लाग्न थालेको छ । पहिले भन्दा बढी कम्प्रोमाईज गर्न थालेको छु । पहिले त कुनै पनि कुरामा कम्प्रोमाईज गर्दिन थिएँ ।

कहिलेकाहीं लाग्छ, ‘मैले नयाँ काम गरिनँ भने पुराना कुरा र काम दोहोर्याउने ‘सठिया’(साठी वर्ष नाघेको मान्छे) भएको बुढो हुन्छु ।’

६० वर्ष नाघेपछि बुढाहरु हाम्रो जमानामा यस्ता थियो, उस्तो थियो भन्दै पुराना कुरा देहोर्याउँछन् । नयाँ कुरा÷काम गर्न नकसेपछि यस्तो हुन्छ । पुरानै स्मृतिमा रमाउँने बानी विकास हुन्छ ।

कहिलेकाहीं म पनि पुराना स्मृतिमा रमाउने बुढो भए कि जस्तो लाग्छ । तर, आफैंलाई आश्वस्त गर्दै अगाडि बढ्ने प्रयास गर्छु । नयाँ कुरा सिक्ने, जान्ने प्रयास गरिरहन्छु ।

‘बुढो भएँ’ भन्नुहुन्छ । कति वर्ष पुग्नुभो ?

६६ वर्ष ।

यो त्यति धेरै उमेर त होइन नि !

हो, यो सामान्य नै हो । ६६ वर्ष भए पनि लेख्न चैँ बढ्तै लेखिसकियो । १८ वटा जति किताब लेखें । तर, मेरो जीवन अनुभव र पढाइका आधारमा १८ किताब पनि धेरै हुन् ।

मंसिरभित्र नयाँ कथा संग्रह पनि आउँदैछ ।

अब आउने कथा संग्रहमा नयाँ कथा हुन्छन् कि पुरानै ?

आधा पुराना, आधा नयाँ । जम्मै नयाँ कथा लेख्न सकिनँ । ७ वटा नयाँ, ६ वटा पुराना कथा छन् । ‘कथा संग्रह छ’ भन्नलाई काम लाग्छ । आत्मरतिका लागि ।

उपन्यास नलेखेको होइन । ३० हजार शब्द लेखेको छु । तर, कथा र पात्रहरुको कनेक्सन अझै भेटाउन सकेको छैन ।

सामाजिक यथार्थवादी ढाँचामै केही परिवर्तन गरेर लेख्ने प्रयास गरेको तर सकिरहेको छैन ।

उपन्यासका एक सय वटा जति टुक्रा छन् । यी टुक्राबीच कनेक्सन खोज्दै छु । यो पूरा हुन अझै ३ वर्षजति लाग्छ होला । पात्रगत र विषयगत केन्द्रीकरण खोज्दैछु । यसैमा अलमलिएको छु ।

कतिपय लेखक सिनेमाबाट प्रभावित हुन्छन् । कतिपय संगीतबाट । तपाईं केबाट प्रभावित हुनुहुन्छ ?

मान्छेहरु खास–खास कुराले प्रभावित हुन्छन् । म विषेशगरी ‘अस्मिताको लडाईं लड्ने लेखकले कसरी लेखे ?’ भनेर ख्याल गर्छु ।

स्वैरकल्पनामा लेखेका किताब पनि पढेँ । यस्ता किताबबाट म आनन्दीत त भएँ । तर, त्यसरी लेख्न सकिनँ । स्वैरकल्पनाको लेखन गाह्रो लाग्यो ।

इतिहासमाथि लेखिएका पुस्तक बढ्ता मन पर्छन् । हरेक मान्छे इतिहासकै उपज हो जस्तो लाग्छ ।

इतिहासका धेरै आवेग, प्रवाह र दबावद्धारा मान्छेको चिन्तन प्रणाली बनेको हुन्छ । त्यसैले इतिहासको जगमा उभिएको मान्छे मन पर्छ मलाई ।

अहिले लेखिरहेको उपन्यासमा चित्रकलाको शैली प्रयोग गर्दैछु । चित्रकलाको कोलाज शैलीमा लेख्न खोजिरहेको छु । कोलाजमा धेरै चित्रहरु हुन्छन् । हरेक चित्रको आ–आफ्नै अस्तित्व हुन्छ । तरपनि समग्र कोलाजको पनि आफ्नै अस्तित्व हुन्छ । अनि अहिले मैले कोलाजको टिपोट गरिरहेको छु ।

जीवनलाई थरीथरी आँखाबाट हेरेँ । सुरुमा ‘हंग्री जेनेरेसन’को अराजकतावादी फिलोशपी बोकेर हिँडे । त्यहीं दर्शनको आँखाबाट जीवनलाई हेरें । त्यसपछि माक्र्ससिस्ट हुन खोजें । आन्दोलनमा लागें ।

ठूला–ठूला सपना पनि देखें । तर, सपना पूरा नहुँदा रहेछन् । यसो हेरेको त, सपना पूरा नहुने यहाँ मात्रै रहेनछ, संसारभरी नै रहेछ ।

संसारभर कतिपय कुराको अपूर्णता हुँदोरहेछ । हामीकहाँ अलि बढ्ता अपुरो भएको मात्रै हो । त्यसमाथि हामीसँग ज्ञानको पनि सीमितता छ । आफ्नो के र अर्काको के ? भन्ने कुरा पनि छुट्टिएको छैन हाम्रोमा । यही अप्ठेरोबाट पार पाउन पनि म मान्छेका कथा धेरै लेख्छु । मान्छेका कथा लेख्दा भुगोलको कुरा आउँछ ।

यहीं म बसिरहेको ठाउँ पनि हेर्दाहेर्दै सहर भयो । (झ्यालबाट बाहिर देखाउँदै) ऊ त्यहाँ परका ३÷४ वटा घर सहर हुन् । यो मेरो घर गाउँमा छ । हा..हा...हा

०००

‘काँठ संस्कृति’ ढकालको लेखनीको कच्चा पदार्थ हो । काँठ संस्कृति र जीवनमाथि ढकालले प्रशस्तै लेखेकाछन् । काँठ पनि सहरमा परिणत हुँदै गर्दा काँठको जीवनशैली मासिने खतरा कति हुन्छ ? अथवा सहर बनेपछि नयाँ संस्कृति बन्ने संभावना कति हुन्छ ? वा काँठको जीवनशैली र बाहिरिया जीवनशैली मिलेर नयाँ जीवनशैली पो बन्न सक्छ कि !

यसमा उनको तर्क यस्तो छः

पुरानो जीवनशैली मासिन्छ । अहिले यस क्षेत्रका पढेलेखेका, बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्नसक्ने क्षमता भएका सबै जनशक्ति अस्टे«लिया, क्यानडा, अमेरिका, जापान वा युरोपतिर छन् । यो समूह नेपाल फर्किने संभावना कम छ ।

यसरी युरोप, अमेरिका पसेका मान्छेका परिवार पनि बढ्तै उपभोक्तावादी भइरहेका छन् । चाहिने भन्दा बढ्ता उपभोग गरिरहेका छन् । आवश्यकता भन्दा बढ्ता उपभोग गर्न खोज्दा आम्दानीले धान्दैन । अनि जग्गा बेच्नुपर्छ । जग्गा किन्नेहरु बाहिरका मान्छे हुन् ।

बाहिरबाट आएर यहाँ जग्गा किन्ने मान्छेको आफ्नै किसिमको ‘ट्रयाजेड’ छ । उनीहरु पनि आफ्नो थातथलो छाडेर नयाँ ठाउँमा आएका हुन्छन् । अनि यताकाहरु आफ्नो थातथलो साँघुरो बनाउँदैछन् ।
बेच्ने र किन्ने दुवैको आ–आफ्नै दुख छ ।

पुराना रैथानेहरुमा स्थानीय हुनुको अंहकार छ । दम्भ छ । नयाँ आउनेहरुले पनि पुरानाहरुको अंहकार र दम्भसँग जुध्न युनिटी बनाएका छन् ।

मुलपानीको पोजिसन हिजोको गाउँ जस्तो पनि छैन । सहर जस्तो पनि छैन । सहर पनि बन्न नसकेको, गाउँ पनि बाँकी नरहेको संक्रमणकालीन अवस्था छ । यो संक्रमण आफैंमा एक जीवनशैली हो ।

अहिले सहर बनेको बानेश्वर पनि यसरी नै बनेको हो । अहिले सहर भनिने कोटेश्वर कुनै समय मुलपानी भन्दा अविकसित थियो । बानेश्वर अहिले पनि काँठको स्वभावबाट मुक्त भएको छैन ।

बानेश्वरमा घर सहरी संरचनाका बनेका छन् । बानेश्वरको उत्पादनको ढाँचा बदलिए पनि भित्री रुपमा काँठ स्वभाव नै छ, बानेश्वरको । अहिले मैले लेखिरहेको किताब पनि गाउँ र सहरको मिक्स हो ।

पूरै काठमाडौं सहरको बारेमा लेख्न मन थियो । तर, सक्दिनँ । किनभने मलाई नेवारी भाषा आउँदैन । कुनै पनि समुदाय, समाजलाई बुझ्न उसको भाषा बुझ्नै पर्छ । जान्नै पर्छ । भाषाको आफ्नै ऐतिहासिकता हुन्छ ।

प्रसङ फेरौं । अलिअघि तपाईंले भन्नुभएको थियो, ‘आजभोलि सिनेमा हेर्न सिक्दै छु ।’ अचेल फुर्सदमा हुनुहुन्छ । सिनेमा कति हेर्नुहुन्छ त ?

एकपटक सिनेमा नहेरी भएन भनेर एक हजार चक्का(डिभीडी) किनेर ल्याएँ । न्यूरोडको भट्टराईको पसलबाट । अहिले त चक्काको जमाना छैन ।

म कमर्सियल र वैकल्पिक दुवै धाराका सिनेमा हेर्छु । तर, मेरो रुचि वैकल्पिक धार नै हो ।

एक हजार सिनेमा हेरेपछि मैले फिल्म लेख्न पनि खोजेँ । तर, फिल्म लेख्नु र उपन्यास लेख्नुबीच धेरै फरक रहेछ । नेपालीमा राम्रो सिनेमा भएन भनेर गुनासो गरिन्छ । त्यसो भए मैले किन फिल्म नलेख्ने ? भनेर लेखन र क्यामेराका टेक्निक पनि सिक्न खोजेँ । तर फिल्म लेख्नु गाह्रो कुरा रहेछ ।

अस्ति एकजना फिल्म बनाउनेले ‘प्रेतकल्प’ उपन्यासमा धारावाहिक सिनेमा बनाउने कुरा राखेका थिए । तर, मैले उनको कुरा टारेँ । किनभने केही कुरा लेख्दा मात्रै राम्रो हुन्छन् । र, केही कुरा फिल्ममा मात्रै ।

धुव्रचन्द्र गौतम आफैं लागेर ‘कट्टेल सरको चोटपटक’माथि वासुदेव फिल्म बनाए । तर, त्यो फिल्म किताबको तुलनामा झुर छ ।

हामी युधीर थापा बन्ने कि बाल्जाक ? विचार गर्नुपर्छ । खासमा हाम्रो साहित्य नै कमजोर छ । त्यसमाथि बन्ने फिल्म कसरी राम्रो हुनु ? त्यो पनि समस्या छ ।

किन कमजोर भयो त नेपाली साहित्य ?

हाम्रो विश्वविद्यालयको इतिहास छोटो छ । भारतमा विश्वविद्यालयको इतिहास ४ सय वर्ष पुरानो छ । युरोपमा एक हजार वर्षभन्दा पुरानो छ ।

दर्शन, साहित्य, विज्ञान, भूगोल, समाज, अर्थ जस्ता विषयमा पश्चिमाहरुसँग हजारौँ वर्षको ज्ञानको परम्परा छ । यस्ता विषयमा उनीहरुकहाँ धेरै पढाई भएको छ ।

राम्रो विश्वविद्यालयमा पढेको एउटा सामान्य युरोपियनले लेखेको किताबको स्तर पनि हाम्रो भन्दा माथि नै हुन्छ ।

हामीले ४० वर्ष संघर्ष गरेपनि सामान्य युरोपियन लेखकको तुलनामा पुग्न मुस्किल हुन्छ । किनभने ज्ञान निर्माणको हाम्रो परम्परा र इतिहास निकै छोटो छ । हामी लेखकबीच पनि संवादको अभाव छ ।

मैले लेखेको भयानक गएगुज्रेको रचनाको पनि हाई–हाई भइरहेको हुन्छ यहाँ । अनि हाम्रो समालोचनाले स्थापना गरेको धारणा पनि कमजोर छ । हाम्रो ज्ञानको ग्रहणशीलता संस्थागत रुपमै कमजोर छ । यसमा लेखकको दोष छैन ।

अर्को कुरा हाम्रा पाठकको तह नै कमजोर छ ।

पश्चिमलाई बुझ्ने, जान्नेलाई हामी विद्धान भन्छौं । तर, यस्ता विद्धानले हाम्रो आफ्नै बारेमा थाहा पाउनु पर्दैन ?

तपाईं भनिरहनुहुन्छ, ‘मलाई धेरै पाठक चाहिँदैन । थोरै पाठक भए पुग्छ । तर, बौद्धिक पाठक चाहियो ।’ यो कुरामा आज पनि अडिग हुनुहुन्छ ?

हो, म अडिग छु । मलाई जायज प्रश्न गर्नसक्ने र उच्चबोध क्षमता भएका स्तरीय पाठक चाहियो । यसका लागि मेरो किताब मात्रै पढेर पुग्दैन, विश्वसाहित्यका किताब पनि पढ्नुपर्छ ।

म आफैं पनि अहिले किताब दोहोर्याएर पढिरहेको छु । ‘मिथ अफ सिसिफस’ उहिले पढ्दा मलाई थोरै कुराले चमत्कृत बनायो । त्यो किताबमा भएको मानिसको नियतिको असफलताको विषयले नै मलाई चमत्कृत तुल्यायो । तर, अहिले म फेरि त्यो किताब पढ्दैछु । त्यसको जरा, जमिन र सम्बन्ध बुझ्न अहिले फेरि यहीं पुस्तक पढ्दैछु ।

‘हंग्री जेनेरेसन’हुँदै माक्र्सवादी हुन भयो । विगत सम्झेर कतिको नोस्टाल्जिक हुनुहुन्छ ? अनि, हंग्री जेनेरेसनको अराजकता र माक्र्सवादको समाजवादलाई आजभोलि कसरी बुझ्नुहुन्छ अचेल ?

‘हंग्री जेनेरेसन’सँग मेरो डिप लभ छ । ‘हंग्री जेनेरेसन’का सबै कुरा कार्यान्व्यन गर्न नसक्दा त्यहाँबाट फर्किएको हुँ । हंग्री जेनेरेसनको धेरै काम माक्र्ससिजमले गर्छ कि ! भन्ने आश बोकेर माक्र्ससिजमतर्फ लागेको हुँ ।

खासमा म विराट मानवताका लागि माक्र्ससिजमतिर लागेको हुँ । समाजमा अगाडि बढ्ने, पछाडि हट्ने प्रक्रिया चलिरहँदो रहेछ । यसले गर्दा हामीले भनेजस्तो समाजवाद नहुने रहेछ ।

समाजवाद भन्ने कुरा त जमिनबाट ल्याउनुपर्ने रहेछ । ओली र प्रचण्डको हेडक्वार्टरबाट आन्दोलन नहुँदो रहेछ । समाजवाद नआउँनेरहेछ । अब प्रश्न हो, तल जमिनलाई माथि टुप्पोसँग कसरी जोड्ने ?

अहिले हामीले अपनाएको आर्थिक, सामाजिक राजनीतिक व्यवस्थाले हामीलाई जोड्न भन्दा तोड्न लागिपरेको छ ।

‘स्त्री र पुरुषको समानता । बिहे नगरौ, किनभने बिहे भनेको आर्टिफिसियल संस्था हो । यसले स्त्रीलाई शोषण गर्छ ।’ भन्ने हंग्री जेनेरेसनको धारणा आज सत्य भएको छ ।

‘राज्ययुद्ध खराब कुरा हो । राज्य भनेको मान्छेलाई शोषण गर्ने संयन्त्र हो’ भन्ने हंग्री जेनेरेशनको धारणा आज सही सावित भएको छ । समलैंगिकताको विषयमा हंग्री जेनेरेशनले उहिल्यै वकालत गरेको थियो । आज यो विषय सामान्य भएको छ ।

नयाँ पुस्तासँग नजिक हुनुहुन्छ । तर उनीहरुको रचना कतिको पढ्नुहुन्छ ?

नयाँ पुस्ताका रचना पनि पढेको छु । सरिता तिवारी, स्वप्निल स्मृती, विनोद विक्रम केसी, राजु स्याङ्तान जस्ता कविले राम्रै लेखिरहेकाछन् । उनीहरुका रचना पढ्ने मात्रै होइन, फूर्सदमा उनीहरुसँग बसेर चिया पनि पिउँछु । फोनमा गफ गर्छु ।

कवितामा राम्रै भए पनि नयाँ पुस्ताले अन्य विधामा भने राम्रो गरेको भेटिदैँन ।

नयाँ पुस्तासँगको सँगतका फाइदा–बेफाइदा ?

नयाँ पुस्तासँगको संगतले जीवनको दृष्टि फराकिलो बनाउँछ । मेरो घरमा पनि नातिपुस्ता भइसक्यो । म ११ वर्षको नातिसँग संवाद गर्छु । नयाँ पुस्तासँगको संगतले नयाँ मूल्य–मान्यता सिक्न पाईन्छ । नयाँ पुस्तासँग संगत गरिरहनु, संवाद गरिरहनु भनेको जवान भइरहनु हो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ १४, २०७६ १८:१२