मिटरब्याजपीडितका कलिला ‘कमान्डर’ (भिडियो)

A+ A A-

स्कुलमा ‘सामाजिक शिक्षा’मा नेपालको इतिहास पढ्दैगर्दा संगम राईलाई निकै गौरव लाग्थ्यो । उनी नेपालको इतिहास बलियो र गौरवशाली भएको महसुस गर्थे पनि ।

उनका हजुरबुबा ब्रिटिस आर्मी थिए, जसले इन्डोनेसियामा युद्ध लडे । जुन युद्ध सामान्य थिएन । संगमलाई हजुरबुबाले त्यसताका नेपालीले युद्धमा प्रदर्शन गरेको वीरताका गाथा सुनाउँथे । अनि, अझ नेपालीको वीरताप्रति संगमलाई गर्व लाग्थ्यो ।

तर, जब कक्षा–९ मा पुगे, तब नेपालीको वीरताप्रतिको उनको बुझाइमा बदलाव आयो । लाग्न थाल्यो– नेपाली वीर होइनन्, कायर हुन् । त्यसबेलासम्म उनमा विस्तारै सामाजिक र राजनीतिक चेत पलाइसकेको थियो । यसबारे सैद्धान्तिक ज्ञान हासिल गर्ने रुचि जाग्यो । त्यही भएर दश जोड दुईको अध्ययनपछि उनी रत्नराज्यलक्ष्मी क्याम्पसमा राजनीतिशास्त्र अध्ययनरत छन् ।

२२ वर्षे संगम भन्छन्, ‘राजनीतिशास्त्र पढ्न थालेपछि समाजका आममान्छेले देख्न नसकेका र बोध गर्न नसकेका मुद्दा मैले देखेँ । बोध गरेँ ।’ उनलाई यस्तो लाग्छ कि यो राज्य आमभुईंमान्छेको भएन । भन्नचाहिँ लोक कल्याणकारी राज्य भनिन्छ । फेरि, भुईंमान्छे अर्थात् सर्वहारावर्गकै मुद्दा उचालेका नेता पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा विराजमान छन् ।

यद्यपि, भुईंमान्छे किनाराकृत छन् । उनीहरू पुँजीवादी व्यवस्थामा कम्युनिस्टकै भाषामा भन्दा सामान्तवादको अवशेषको रूपमा रहेको भनिएका मिटरब्याजीबाट पिल्सिएका छन् । यसले संगममा विद्रोहभाव जगायो । मनमा भएको क्रान्तिकारीपनले उनलाई चुपचाप बस्न दिँदै दिएन । र, उनले आजकाल लेख्ने पनि गरेका छन्, ‘समाजवादी विद्यार्थी आन्दोलन ।’

यही आन्दोलनमार्फत देशको राजधानी काठमाडौंबाट मधेशका मिटरब्याजीपीडितसँग जोडिन पुगे, जहाँ ऋण लिँदाको ब्याज तिर्दातिर्दै सर्वहारावर्गका मानिसहरूले जीवनभरको कमाइसँगै घरबारसमेत मिटरब्याजीलाई जिम्मा लगाइसकेका थिए । त्यति गर्दा पनि ऋण चुक्ता भएको थिएन । मिटरब्याजीपीडितहरू चरम पीडामा थिए । अहिले पनि छन् ।

संगमले शिलापत्रसँग भने, ‘मिटरब्याजीले यसरी अमानवीय रूपमा आर्थिक शोषण गरिरहँदा न सरोकारवालाले बोले, न त राजनीतिक नेतृत्व नै । कोही पनि चुइँक्क बोलेनन् ।’ त्यस्तोमा मिटरब्याजपीडितको मुद्दा उठाउनै समाजवादी विद्यार्थी आन्दोलनबारे संगमसहितले छलफल चलाए । र, मिटरब्याजीपीडितको समस्या संवेदनशील रहेको निष्कर्षका आधारमा उनीहरूको पक्षमा उभिन संगठनका सबै एकमत भए ।

संगठनले पीडक मिटरब्याजीविरुद्ध संघर्ष गर्न रणनीति तय गर्‍यो । संगठनका सबैले फरक–फरक जिम्मेवारी लिए ।

संगमका अनुसार पीडितका समस्या प्रधानमन्त्रीलाई सुनाउने र छिटो सम्बोधन गराउने संगठनले लक्ष्य लियो । त्यसका लागि सर्वोत्तम उपाय निक्लियो– बर्दिबासदेखि पीडितहरूलाई पैदल ल्याएर सिहंदरबार घेर्ने ।

तर, मधेश पुगेर ‘पीडितलाई न्याय दिलाइदिन्छु’ भनेर विश्वस्त तुल्याउन सहज थिएन । अर्को चुनौतीचाहिँ पीडितलाई संगठित गर्नु थियो । यससँगै बर्दिबासदेखि हिँडाएर ल्याउँदा पीडितहरूलाई बाटोमा के खुवाउने ? कहाँ सुताउने ? व्यवस्थापकीय दृष्टिले यो चुनौती थियो । यति मात्र होइन, मिटरब्याजी पीडकका तर्फबाट हुन सक्ने सम्भावित प्रतिरोधको त्रास पनि उत्तिकै थियो ।

यी सारा चुनौतीलाई अवसरका रूपमा बदल्ने साहस २२ वर्षे संगमले गरे । संगठनका केही सदस्यहरू मधेशका थिए । यसअघि नै गठित मिटरब्याजीविरुद्धको संघर्ष समितिका संयोजक मनोजकुमार पासवानको घर पनि सप्तरीको इँटाटारमा छ । संगम मनोजको घर पुगे । तर, त्यसबेला मनोज भने काठमाडौंमै रहेर मिटरब्याजीविरुद्ध आन्दोलनको तयारी गरिरहेका थिए ।

उता मधेशमा पीडितहरूको घर टाढाटाढा थियो । संगमसँग उनीहरूको घर पुग्न यातायातको साधन थिएन । तर, एक जना साथी फेला पर्‍यो, जो मिटरब्याजीपीडितलाई घरदेखि सडकमा उतार्दै अन्ततः सिंहदरबार ल्याउने मामिलामा खट्न संगमजत्तिकै तत्पर । यतिसम्म कि उनीहरूले सप्तरीसहित पाँच जिल्लामा डेढ महिनामा मिटरब्याजीविरुद्ध संघर्ष गर्न संगठन विस्तार गर्न भ्याए ।

‘हामीले पीडितलाई काठमाडौं जान्छौँ भनेका थियौँ तर कसरी जाने भनेर अन्तिमसम्म भनेका थिएनौँ । जब हामीले पैदल मार्च जाने भन्यौँ तब धेरै पीडित पन्छिए’, संगमले भने, ‘तपाईंहरू पैदल हिँड्नुहोस्, तपाईंहरूको न्याय निश्चित छ । तपाईंहरूको जफत भएको सम्पत्ति फिर्ता हुन्छ भनेर उत्प्रेरित गरेँ ।’

अन्ततः २ फागुनमा बर्दिबासबाट ७५ जना पीडितको समूहलाई काठमाडौंतर्फ मार्च पास गराउँदै संगमसहितको समूह अघि बढ्यो । बाटोमा खाने/बस्ने व्यवस्थापन गर्ने समूह अर्कै थियो । र, पैदलयात्राकै क्रममा मोहम्मद अलीको पहिल्यै प्लास्टर गरिएको खुट्टा बाङ्गियो । न्याय पाउने आसमा उनले पीडा भुले । अलीसँगै मार्चपासमा छ महिनाको बच्चा र बच्चाकी आमासहित धेरै वृद्धवृद्धा थिए । मार्चपास गर्दै मिटरब्याजीपीडितको समूह ११औँ दिनमा काठमाडौं आइपुग्यो ।

समूहले कठोर संघर्ष काठमाडौंमा गर्‍यो । नागरिक समाजका अगुवाहरू मात्रै होइन, पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई, झलनाथ खनालसहित विभिन्न दलका नेताहरूको ध्यान प्रदर्शनले खिच्यो । उनीहरूले ऐक्यबद्धता जनाए । अझ प्रधानमन्त्री प्रचण्ड पनि मिटरब्याजीपीडितहरूको आन्दोलनप्रति सकारात्मक भए । सरकारी वार्ता टोली गठन गरे । मिटरब्याजीहरूलाई सामन्तवादको प्रतीकको रूपमा चित्रण गर्दै उनीहरूले गरेका कसुरलाई वित्तीय अपराध वा मानवताविरुद्धको अपराधको रूपमा लिँदै ऐन कानुन संशोधन गराउन तयार भए ।

हाल यसबारे जाँचबुझ गर्न आयोग नै गठन भएको छ । पाँचबुँदे सहमति भएको छ । यससँगै संगम कमान्डर बनेको मिटरब्याजीपीडितहरूको आन्दोलन स्थगित भएको छ । संगमलाई लाग्छ– प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारले मिटरब्याजीपीडितहरूलाई न्याय दिनेछ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत २३, २०७९ ०६:२४