केपी–सीपीलाई सेल्टर दिएका खम्बू सर, श्रीमती शुभलक्ष्मीले डोर्‍याउँदै पुर्‍याउँछिन् संसद

केपी–सीपीलाई सेल्टर दिएका खम्बू सर, श्रीमती शुभलक्ष्मीले डोर्‍याउँदै पुर्‍याउँछिन् संसद

A+ A A-

‘माननीय तपाईं कि उहाँ ?,’ संसद भवन छिर्दै गर्दा गेटमा मर्यादापालकले प्राध्यापक डा. कालुराम राई (केआर खम्बू) र शुभलक्ष्मी राईलाई सोध्छन् । ‘उहाँको आँखा कमजोर छ । म साथी आएको मात्र हो । माननीय उहाँ हो,’ शुभलक्ष्मीले जवाफ दिइन् ।

दृष्टिविहीन डा. राईलाई श्रीमती शुभलक्ष्मीले डोर्‍याएर संसद भवन नयाँ बानेश्वर ल्याएकी थिइन् । लौरो टेक्दै उनी श्रमतीको साथमा संसद भवन छिरेका थिए । यो गत ७ पुसको कुरा हो, जुन दिन सांसदहरूको शपथको दिन थियो ।

केही बेर उनी गेटमै रोकिए । संसद सचिवालयका एक कर्मचारी उनको विद्यार्थी रहेछन् । उनको सहयोगमा कालुराम शपथग्रहणस्थल छिरे । पहिलो दिन संसद छिरेका ६६ वर्षीया कालुराम अलमलमा परे । ‘अध्ययन अनुसन्धान गर्ने मान्छे । संसदमा सबै औपचारिक हुँदो रहेछ । बोल्ने शब्ददेखि व्यवहारसम्म अनौठो लाग्यो,’ उनले पहिलो दिनको अनुभव सुनाए । उनी नेकपा एमालेबाट समानुपातिक सांसद बनेका हुन् । झापा क्षेत्र नम्बर ३ बाट एमालेले उनलाई समानुपातिकमा सिफारिस गरेको थियो ।

उनको परिचय सांसद मात्र सीमित छैन । जीवशास्त्रअन्तर्गत उभयचर र सरीसृप प्राणीमा उनले विद्यावारिधि गरेका छन् । उनी ‘रिटायर्ड प्रोफेसर’ पनि हुन् । झापा आन्दोलनबाट सुरु भएको कम्युनिस्ट क्रान्तिका एक योद्धा हुन् । पोस्ट डक्टरेटको तयारी गर्दै थिए तर दुवै आँखाको ज्योति गुम्यो उनको । उनै सांसद खम्बूको विगतको पाइलालाई पछ्याएका छौँ ।

०००

माटोमा अक्षारारम्भ

खोटाङको जन्तेढुङ्गा गाउँपालिका– ४, चुमलुङ । जुरे थुम्कीदेखि चुलीडाँडासम्मको त्यो पहाड । दूधकोसी, अरुण र तमोर तरेपछि पुगिन्छ, उनको जन्मघर । घरनजिकै आफ्नै जग्गामा उनका जिबा भीमबहादुरले स्कुल खोलेका थिए । स्कुलको नाम थियो, ‘आहालटार स्कुल’ ।

‘आफ्ना र वरिपरिका बालबालिकालाई पढाउन जिबाले स्कुल खोल्नुभएको हो । एक कोठे भवन थियो । किताब थिएन । फलेकको पाटी हुन्थ्यो । बाँसको पट्यास हुन्थ्यो । पाटीमा माटो राखेर सिन्काले अक्षर कोर्नुपर्थ्यो,’ २०१५ सालको कुरा उनी स्मरण गर्छन् ।

विद्यालयमा एक शिक्षक थिए । तर, पञ्चायतले ती शिक्षकलाई कांग्रेस समर्थक भनेपछि उनी विद्यालयबाट भागे । ‘शिक्षक भागेपछि विद्यालय बन्द भयो । पढाइ पनि रोकियो,’ उनी भन्छन् ।

०००

जब दोस्रो विश्वयुद्धमा बाँचेर बुबा फर्किए

पहाडी गाउँ । उब्जनी कम । परिवारलाई पाल्न धौधौ पर्थ्यो । त्यसैले १६ वर्षमाथि र ४० वर्षमुनिका युवा गाउँमा भेटिँदैनथे । सक्नेहरू बेलायती सेनामा भर्ती हुन्थे । नसक्नेहरू भारतमा रोजगारका लागि छिर्थे । ‘समूह–समूह भएर कमाउन भारत जाने चलन थियो,’ उनी भन्छन् ।

तर, उनका बुबा विष्णुध्वज भने दोस्रो विश्वयुद्धमा बेलायती सेनामा भर्ती भए । ‘बुबासँगै माइला काका, कान्छा जिबाका छोराहरू र गाउँका थुप्रै युवा बेलायती सेनामा छिरेका थिए,’ उनी भन्छन् ।

जापान र जर्मनी मिलेर आसाम–बर्मा कब्जा गर्ने योजना विफल बनाउन बेलायतले बर्माको सीमा इरावती नदी किनारमा उनका बुबासहितको फौजलाई खटायो । जापानी र जर्मनी सेनाले बमबारी गर्न थाले । धेरै गोर्खाली सैनिक बमबारीमा परेर मरे । उनका बुबा र एक जना साथी भने नदीको बालुवामा पुरिए ।

‘केही बेरपछि बुबा बौरिनुभएछ । वरिपरि हेर्दा सबै मरिसकेका थिए । रगतको खोलो बगेको रहेछ । कहालीलाग्दो दृश्य देखेपछि बुबाले बर्दी र राइफल नदीमा फालेर फर्किनुभएछ,’ बुबाले सुनाएको भीमकाय युद्धको कथा उनको सम्झनामा आइरहन्छ ।

त्यसपछि उनका बुबाले परिवारका कसैलाई पनि फौजीमा जान नदिएका रे । ‘माइलो दाइ नेपाल प्रहरीमा जानुभएको रहेछ । मेरो छोरोलाई अनुमति दिन्नँ भनेर विराटनगरबाट फिर्ता ल्याउनुभयो,’ उनी भन्छन् । युद्धबाट भागेर आएपछि उनका बुबा झापा गौरीगञ्ज आएर बसे । ‘ब्रिटिसले भगौडाहरूलाई खोज्न थाल्यो । चिट्ठी काटेको काट्यै गरेपछि बुबा गाउँ नगएर झापामा बस्न थाल्नुभयो,’ उनी भन्छन् ।

०००

पढाइमा फड्को

बुबाले उनलाई पढाउनकै लागि खोटाङबाट झापा ल्याए । उनी जनता प्राथमिक स्कुलमा भर्ना भए । तेज थियो उनको पढाइ । २ कक्षा उत्तीर्ण भएपछि शिक्षकले उनका बुबालाई कक्षा फड्को मारेर ५ मा भर्ना गर्न सुझाए ।

‘शिक्षकले बुबालाई तपाईंको छोरा तिखो छ । कक्षा फड्को मारेर भर्ना गर्नुहोस् भन्नुभएको थियो तर मानिनँ,’ उनी भन्छन् । अर्को विद्यालयमा फड्को मारेर जान नमानेपछि उनलाई सोही विद्यालयमा ४ कक्षामा भर्ना गरियो ।

कक्षा मात्र फेरिएन, उनको नाम पनि फेरियो । शिक्षकले उनको नाम काशीबाट कालुराम बनाए । काशी नाम गरेको विद्यार्थी एकैपटक ४ कक्षामा कसरी पुग्यो भन्ने प्रश्न आउने भएपछि शिक्षकले उनको नाम फेरेका हुन् । तर, उनी ठूलो हुँदै गएपछि शुभेच्छुकहरूले मान्छेअनुसारको नाम नभएको भन्दै फेर्न सुझाए । हाल उनी ‘केआर खम्बू’ बाट परिचित छन् । तर, उनलाई दुवै नाम प्रिय लाग्छ । नाम फेरेर २ बाट एकैचोटि ४ कक्षामा पुगेका उनी ४ बाट ५ कक्षामा पनि प्रथम नै भए । ‘प्रथम हुँदा खुसीको सीमा नै रहेन,’ शिक्षक र बुबाले समेत उनको खुसीमा साथ दिए ।

५ कक्षा पास भएपछि उनी गौरीगञ्जकै अर्को हाई स्कुलमा भर्ना भए । ६ कक्षामा पढ्दाको कुरा हो । शिक्षकले हिसाबको गृहकार्य दिए, उनले मिलाए । ‘हिसाब मिलाउँदा सरको पिटाइ खाएँ,’ स्कुल पढ्दाका किस्सा सुनाउँदै उनी भन्छन्, ‘सरकै अगाडि अर्को हिसाब गरेर देखाएपछि मैले नै गरेको भन्ने विश्वास भयो ।’ अन्तत: ६ कक्षामा पनि उनी प्रथम भए । ‘मार्कसिट बुबालाई दिँदा खुसी हुनुभयो । गाउँभरि हल्ला फैलियो,’ पुलकित हुन्छन् उनी ।

०००

सीपीसँगको पहिलो भेट

कक्षाका खुड्किला चढ्दै जाँदा उनमा राजनीतिक चेत पनि पलाउन थाल्यो । सोभियत र चीनका पत्रपत्रिका किनेर गाता हाल्थे । र, पत्रिकामा लेखिएका क्रान्तिका समाचार उनी नछुटाई पढ्थे । यो समय उनी ९ कक्षामा पुगेका थिए ।

साथी भोजराज वस्तीले उनलाई प्रस्ताव गरे, ‘मेरो घरमा बोर्डमा धक्का लगाउने व्यक्ति आएका छन् । तिमीलाई भेटाउँछु ।’ उनले सोचेका थिए, बोर्डमा धक्का लगाउने व्यक्ति एसएलसीमा उत्तीर्ण भएका होलान् । तर, साथीको घरमा पुग्दा चन्द्रप्रकाश मैनाली (सीपी) र मुकुन्द न्यौपाने थिए ।

सीपी र न्यौपाने भारतले नाकाबन्दी गरेको विरोधमा आन्दोलमा होमिएका थिए । सीपी र न्यौपाने विद्यार्थीहरूलाई आन्दोलनमा सहभागी हुन प्रशिक्षण दिन आएका थिए । त्यसबेला मैनाली मेची कलेजको स्ववियु सभापति थिए । ‘भारतले नुन तेलजस्ता आधारभूत वस्तुको आयातमा रोक लगाएको थियो । सीपी कमरेडले भारतको नीतिको विरोध गर्न प्रस्ताव गर्नुभयो । उहाँको प्रशिक्षणमा भारतविरुद्ध हडताल गर्‍यौँ । जुलुस निकाल्यौँ,’ उनी पहिलोपटक आन्दोलनमा सहभागी भएका थिए । त्यसपछि सीपी अर्को क्षेत्रमा खटिए ।

०००

अनि ओली आइपुगे, उनकै घरमा बसे

सीपीको जिम्मेवारी अर्को ठाउँमा भएपछि उनको स्कुलमा एक दिन टुप्लुक्क केपी ओली आइपुगे । ओलीले प्रशिक्षण दिन थाले । त्यसबेला ओली विद्यार्थी नेता थिए । खम्बूभन्दा ओली दुई ब्याच सिनियर विद्यार्थी थिए । ‘हाम्रो आन्दोलन संगठित हुँदै गएको छ । राजनीति बिस्तारै बुझिन्छ भनेर ओली कमरेडले धाप मार्नुभयो । आन्दोलन सफल हुने ढाडस दिनुहुन्थ्यो,’ एमाले अध्यक्ष ओलीसँगको पहिलो भेट अहिले पनि उनको स्मृतिमा ताजै छ । त्यो रात ओली उनकै घरमा बसे ।

‘रातभर ओलीसँग गफ गरेँ । राजनीति, साहित्य र विश्वका घटनाबारे विमर्श गर्‍यौँ । ओली कमरेडको कुरा पहिलेदेखि नै तिखा, चोटिला र खँदिला थिए,’ उनी भन्छन्, ‘सीपी मीठो बोल्थे । तर, ओलीको बोलीचाहिँ साथीहरूलाई खस्रो लाग्थ्यो ।’

खम्बूकी आमाले ओलीलाई सोधिन्, ‘तिमी कुन जातको हो ?’

‘मिजार हुँ ।’

ओलीको जवाफ सुनेपछि उनकी आमा डाडुपन्युँ चुल्होमै राखेर बाहिर निस्किइन् । ‘आमा बाहिर निस्केपछि बहिनीले खाना थपेर दिइन्,’ उनी भन्छन् । किन ओलीले मिजार भने भनेर खम्बू आश्चर्यमा परे । खाना खाएपछि उनले ओलीलाई किन मिजार भनेको भनेर प्रश्न गरे ।

‘अहिलेको जमानामा जातपातबारे भ्रम चिर्न मिजार भनेको हुँ,’ ओलीले भनेका थिए । चार/पाँच दिन ओली गौरीगञ्ज बसेर फर्किए । ओली फर्किएपछि उनलाई आमाले स्पष्टीकरण लिइन् । ‘घरमा मिजार लेर आउने ? भनेर हकार्नुभयो । उहाँ ब्राह्मण थरका हुन् भन्दा पनि आमाले पत्याउनुभएन,’ उनी भन्छन् । ओलीको पहिलो भेटपछि उनी सँधै अलीकै साथमा रहे ।

०००

सेल्टरबाट आएको सीपीको चिट्ठी

‘आज राति छलफलका लागि अरबीको आश्रममा आउनू,’ एक जना दाइले ल्याएको चिट्ठीभित्र लेखिएको थियो । ‘त्यो चिट्ठी सीपी कमरेडको रहेछ । राति खाना खाएर त्यहाँ पुगेँ,’ उनी भन्छन्, ‘नेताहरू बस्ने सेल्टर थियो त्यो ।’ त्यस रात सीपीले पूर्णकालीन राजनीतिमा लाग्न उनलाई प्रस्ताव गरे । ‘क्रान्ति सुरु गर्ने बेला भयो । संशोधनवादीहरूले जालझेल गरेर क्रान्तिको मुहान थुनेका छन् । पूर्णकालीन राजनीतिमा लाग्नुपर्छ । कार्यकर्ता र लडाकु दस्ता बनाउनुपर्छ,’ सीपीले प्रशिक्षणमा भनेको सम्झन्छन् उनी ।

उनी १० कक्षामा पुगेका थिए, एसएलसी नजिकिएको थियो । उनले एसएलसी पास गर्ने इच्छा राखे । ‘म परीक्षाको तयारीमा लाग्छु भनेँ । पास भए थप पढ्ने, फेल भए राजनीतिमा होमिने वचन दिएँ,’ उनी भन्छन् ।

०००

झापा विद्रोहका साक्षी

उनले एसएलसी दिँदै गर्दा झापामा आन्दोलन चर्किएको थियो । त्रासदीको कालो बादल झापामा मडारिएको थियो । झापाको शनिश्चरेमा शोषक जमिनदार सफाया अभियान चलेको थियो । ‘जमिनदार धर्मप्रसाद ढकाललाई राति मारेको र अरु दुई/चार जना पनि परेका छन् भन्ने खबर आयो,’ उनी भन्छन्, ‘जसको जोत उसको पोत हुनुपर्छ भनेर आन्दोलन गरेको हो । त्यसपछि बाँचेर हिँड्न मुस्किल पर्‍यो ।’

झापाको सुखानीमा पाँच जना मारिएको खबर रेडियोले फुक्यो । रेडियोले फुकेको नाम उनकै सहयोद्धाहरूको थियो । झापाको चन्द्रगढीबाट इलाम जेल सार्ने बहानामा २१ फागुन २०२९ मा सुखानीको जंगलमा तत्कालीन सरकारले नेत्र घिमिरे, कृष्ण कुइँकेल, वीरेन राजवंशी, नारायण श्रेष्ठ र रामनाथ दाहालको हत्या गर्‍यो । केपी, सीपी, मुकुन्द, राधाकृष्ण पनि पक्राउ त परेनन् भन्ने उनलाई चस्का पस्यो ।

‘केही समयपछि राधाकृष्ण र मनमोहन पनि गिरफ्तार भएको खबर आयो । सरकारले जमिनदार हत्या काण्डमा मुख्य अभियोग केपी, सीपी र मुकुन्दलाई लगाएको थियो,’ उनी भन्छन् । केही दिनपछि एउटा ‘केआर’ लेखिएको पत्र आयो । पत्र रहेछ सीपीको । पत्रमा लेखिएको थियो, ‘कमरेड, म हिजोदेखि यहाँ छु । अर्को सेन्टरमा जाऔँ ।' बाटोमा नबोल्ने सर्तमा सुनसान रात नबोली हिँड्यौँ । अर्को सेल्टरमा गएर बस्यौँ । सीपीको पत्र आएपछि नेताहरू सकुशल रहेको थाहा पाए उनले ।

०००

एसएलसीमा उत्तीर्ण हुँदा

२०२९ साल असारको महिना । एसएलसीको नतिजा सार्वजनिक भएको रेडियोले फुक्यो । नतिजा सार्वजनिक भएको चार दिनपछि मात्र गोरखापत्र झापा पुग्यो । चिया पसलमा नतिजा हेर्नेको भिड लाग्यो । उनले आफ्नो नम्बर पहिलो श्रेणीबाट हेर्दै गए तर दोस्रो श्रेणीमा मात्र भेटे । ‘सरहरूले प्रथम श्रेणीको आशा राख्नुभएको थियो तर दोस्रो श्रेणीमा उत्तीर्ण भएँ,’ उनी सुनाउँछन्, ‘बुबाआमा भने खुसी हुनुभयो ।’ एसएलसीपछि उनको पढ्ने हुटहुटी झन् जागेर आयो । उनी आईएस्सी पढ्न महेन्द्र मोरङ क्याम्पस विराटनगर गए ।

०००

क्याम्पसमा माधव नेपालसँगको भेट

विराटनगरमा उनी डेरामा बसेर पढ्न थाले । उनको भेट नेताहरूसँग फेरि बाक्लियो । क्याम्सपमा माधव नेपालसँग उनको परिचय भयो । ‘माधव कमरेडसँग राजनीतिको विषयमा कुरा भएको थियो । तर, अहिले एमालेमा हुनुहुन्न । दुःख लागेको छ,’ क्याम्पसमा उनी नेपालबाट पनि प्रशिक्षण लिएका थिए । त्यसलगत्तै उनको डेरामा आइपुगे, केपी ओली । ‘निकै दुब्लाउनुभएको थियो ओली कमरेड । माधव कमरेडसँग भेट भएको कुराकानीमा सुनाएको थिएँ,’ उनी भन्छन् । हाल कम्युनिस्ट नेता टुटफुट भएकोमा उनी चिन्तित छन् । उनी पहिले एमाले फुटेर माले गठन हुँदा पनि मिलाउन अन्तिम समयसम्म डटेर लागेका थिए ।

०००

डेराबाट निकालिए, विद्यार्थीबाट शिक्षक बने

नेताहरूको बाक्लो आउजाउ भएपछि घरबेटीले उनलाई डेराबाट निकाले । ‘शंकास्पद साथीहरू आएको भन्दै डेरा छाड्न भनेका थिए,’ उनी भन्छन् । आईएस्सी सकेपछि उनी झापा फर्किए । र, महेन्द्ररत्न माध्यमिक विद्यालय तोपगाछीमा पढाउन थाले । विज्ञान र गणित विषय उनले पढाउन थाले । उनको तलब ३ सय २५ रुपैयाँ थियो ।

‘जीवनको पहिलो कमाइ थियो । पहिलो कमाइले साइकल किनेँ,’ उत्साहित हुँदै उनी भन्छन्, ‘२६० रुपैयाँमा साइकल किनेँ । भोलिपल्टदेखि साइकल चढेर हावा खाँदै पढाउन गएँ ।’ साइकल किनेपछि हरेक शुक्रबार उनी घर जान थाले । तर, उनले धेरै समय पढाउन भने पाएनन् । अर्को शिक्षक राखेर उनी बीएस्सी पढ्न फेरि विराटनगर फर्किए । बीएस्सी उत्तीर्ण गरेपछि उनले खजुरागाछी स्कुलमा पढाउन थाले । स्थायी शिक्षकमा उनले नाम निकालेका थिए ।

०००

एमएस्सी गर्न काठमाडौंमा

बीएस्सी पास भएको खुसीसँगै उनी एमएस्सी गर्न काठमाडौं आउने भए । ‘काठमाडौं कस्तो होला भन्ने थियो । पहिलो यात्रा थियो । कीर्तिपुरको विश्वविद्यालय औधी मन पर्‍यो,’ उनी भन्छन् । विश्वविद्यालयमा फेरि उनको भेट नेताहरूसँगै हुन थाल्यो । त्रिविमा टंक कार्कीसँग उनको भेट भयो । ‘फेरि राजनीतितिर अगाडि बढेँ । २०३७ सालको आन्दोलनमा सक्रिय भएर लागेँ,’ उनी भन्छन् । त्रिविको स्ववियु चुनावमा उनी सदस्यमा विजयी भए ।

०००

ओलीलाई भेट्न नख्खु जेलमा

योबीचमा केपी ओली जेलमा परिसकेका थिए । नख्खु जेलमा ल्याएको खबर पाएपछि खम्बू सर ओलीलाई भेट्न पुगेका थिए । ‘नख्खु जेलबाट ओलीले भेट्न खबर पठाउनुभएको थियो । आरके कमरेड पनि हुनुहुँदो रहेछ । केपी कमरेडले किताब माग्नुहुन्थ्यो । म पुर्‍याउन जान्थेँ,’ उनी भन्छन् । राजनीतिसँगै उनले २०३९ मा एमएस्सी उत्तीर्ण गरे । फेरि उनी पढाउन काभ्रेको श्रीखण्डपुर पुगे । त्यहाँ शिवबहादुर देउजाले पनि सोही विद्यालयमा पढाउँथे । उनलाई हाजिर गराउने कि नगराउने भन्ने विषयमा विवाद चलेको रहेछ ।

‘देउजाजी आन्दोलनमा जेल परेर छुट्नुभएको रहेछ । जेलबाट छुटेर स्कुल जाँदा उहाँलाई हाजिर नगराएर अर्कै शिक्षक राख्न खोजेका रहेछन् । किचलो भएपछि छोडेर आएँ,’ उनी भन्छन् । काभ्रेबाट फर्किएपछि उनी थेसिसको तयारीमा थिए । कीर्तिपुर मच्छेगाउँका स्थानीयले उनलाई बाघभैरव माविमा शिक्षक बन्न प्रस्ताव गरे । ‘एक शैक्षिकसत्र पढाउने निधो गरेँ । स्कुल ८ कक्षासम्म थियो । त्रिविबाट विज्ञान, गणित र अंग्रेजीका राम्रा शिक्षक लगेर मावि सञ्चालन पनि गरेँ,’ उनी भन्छन् ।

kr khamu 31679995636.jpg

०००

अनि बने प्राध्यापक

माध्यमिक विद्यालय बनाएसँगै थेसिस पनि सकियो । त्यसपछि उनी धरान क्याम्पसमा पुगे । पढाउन उनले डिन कार्यालयमा निवेदन दिए । तर, अन्तर्वार्ताका लागि एक वर्ष कुर्नुपर्ने भएपछि सोही क्याम्पसमा बीएड एकवर्षे अध्ययन गर्न थाले ।

‘साथीहरूले विद्यार्थी भएर नेतागिरी मात्र गर्छ जस्तो छ भन्थे,’ उनी भन्छन् । एक वर्षपछि उनी अन्तर्वार्तामा पास भएर क्याम्पसमा पढाउन थाले । तर, धरानबाट क्याम्पस प्रमुखले उनलाई निकाल्न खोजे ।

‘खारेज भएको पत्र थमाइयो,’ खम्बू भन्छन्, ‘जागिर पुनर्बहालीका लागि डिन कार्यालय काठमाडौं आएँ ।’ तर डिन कार्यालयले उनको जागिर धरानको सट्टा वीरगञ्ज मिलायो । २०४२ मा उनी वीरगञ्जको ठाकुरराम क्याम्पसमा पढाउन पुगे । ‘ठाकुरराम क्याम्पसले भव्य स्वागत गर्‍यो,’ उनी भन्छन् ।

०००

लमी बनेका थिए जेबी टुहुरे

धरानमा पढाउँदै गर्दा शुभलक्ष्मीसँग उनको विवाह भएको हो । २०३० सालदेखि नै उनीहरूबीच चिनजान थियो । खम्बूभन्दा एक दुई ब्याच जुनियर थिइन् शुभलक्ष्मी । उनको विवाहको लमी जेबी टुहुरे बनेका थिए । विवाह गरेको केही समयपछि उनी धरानबाट वीरगञ्जको ठाकुरराम क्याम्पसमा गए । वीरगञ्जमा उनकी एक छोरी जन्मिइन् । शुभलक्ष्मी पनि पढाउन थालेकी थिइन् । उनको भने बुटवलमा पोस्टिङ थियो । बुटवलमा नै उनीहरूको अर्को छोरा जन्मियो । दुवै जना दुईतिर भएपछि गाह्रो हुन थाल्यो । पछि शुभलक्ष्मीको पनि वीरगञ्जमै सरुवा भयो ।

०००

मदनसँगको त्यो भेट

प्राध्यापकहरू पनि प्रगतिशील र प्रजातान्त्रिक समूहमा विभाजित थिए । उनी वाम समर्थक समूहमा नै रहे । २०४६ सालको आन्दोलनमा मदन भण्डारी, गणेशमान सिंह, मनमोहन अधिकारी वीरगञ्ज पुगेका थिए । त्यही बेला उनको भेट मदन भण्डारीसँग भएको थियो । ‘जनताको बहुदलीय जनवादबारे मदनबाट प्रशिक्षण लिएका थिए उनले,’ उनी भन्छन् । २०४६ सालको जनआन्दोलनमा उनी वीरगञ्जबाटै सक्रिय भएर लागे । जनआन्दोलन सफल भएपछि श्रीमान्‌/श्रीमती दुवैको जागिर स्थायी भयो । श्रीमतीको मेची क्याम्पसमा सरुवा भयो । उनी वीरगञ्जमा एक्लै भएपछि आफ्नो पनि सरुवा मेची क्याम्पसमै गरे ।

०००

जब आँखाको ज्योति गुम्यो

जर्मन प्राध्यापक डा. हर्मन स्लाइखको सहयोगमा प्राध्यापक खम्बूले उभयचर र सरीसृप प्राणीमा विद्यावारिधि गरे । बुबाले उनलाई डाक्टर बनाउन चाहन्थे । उनी मेडिकल डाक्टर बन्न त सकेनन् । तर, पीएचडी डाक्टर भने बने । त्यसपछि उनको अनुसन्धान यात्रा सुरु भयो । विद्यावारिधि सकेपछि उनी पोस्ट डक्टरेट पढ्न जर्मनी जाने सोचमा थिए । आफ्ना शोध निर्देशक डा. हर्मनको सहयोगमा सबै तयारी गरे । तर, २०६२/०६३ को आन्दोलन चलिरहेकाले जर्मनी जान केही ढिला हुने भयो ।

२०६५ जेठमा उनले बिर्ता उमाविका विज्ञान पढ्ने विद्यार्थीलाई शैक्षिक भ्रमण गराउन कोसी टप्पु वन्यजन्तु आरक्षण लिएर गएका थिए । साँझ फर्किंदा आँखाबाट झिल्का निस्क्यो, रातो भयो । भोलिपल्ट आँखा उपचार गर्न जाँदा रेटिनामा रक्तस्राव भएको थाहा भयो । उनी उपचारका लागि काठमाडौं आए ।

‘औषधिले केही दिन निको भए पनि फेरि धमिलो भयो,’ उनी भन्छन्, ‘आँखाको अप्रेसन गर्नुपर्ने भयो ।’ उनको अप्रेसन भए पनि सुधार भएन । आँखामा अप्टिक रिङ राखियो । ‘दृष्टि धमिलिँदै गयो,’ उनी भन्छन्, ‘भारतको चेन्नईसम्म पुगेर उपचार गर्दा पनि निको भएन ।’ केही समय अलिअलि दृश्य देख्थे तर अहिले पूरै बन्द भएको छ । आँखामा समस्या भएपछि उनको अनुसन्धान प्रभावित बन्यो ।

त्यसपछि उनले दृष्टिविहीनले चलाउन सक्ने कम्प्युटर सिके । ‘इन्जिनियर हिम गौतमबाट कम्प्युटर सिके । अँध्यारोको पहिलो ज्योति हिमसर बन्नुभयो,’ उनी भन्छन्, ‘दृश्य गुमाएँ तर अरु सहजै प्राप्त भयो ।’ उनले ल्यापटपमा आफैँले पावरप्वाइन्टमा पाठ्यसामग्री तयार पारेर पढाउन थाले । ‘रिटायर्ड नभइन्जेल पढाएँ,’ उनी भन्छन् । तीन वर्षअघि उनी सेवानिवृत्त भएका थिए । यसबीचमा उनले छायाको लस्कर, मेरो अनुसन्धान यात्रा, मेरो हिँडाइ र गोगाइजस्ता कृति पनि जन्माए । उनी साहित्य क्षेत्रमा पनि अगाडि बढे ।

०००

अनि संसदको यात्रा

उनी अध्ययन अनुसन्धनन र किताब लेखनमै व्यस्त थिए । एमाले केन्द्रीय सल्लाहकार परिषद्को सदस्य पनि हुन् उनी । गत ४ मंसिरको चुनावअघि एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले उनलाई समानुपातिक सांसदको उम्मेदवार बन्न प्रस्ताव राखे ।

‘तपाईंको ज्ञान, सिर्जना अब नीति तथा कार्यक्रममा लैजानुपर्छ । अपाङ्गताको क्षेत्रमा पनि काम गर्नुहोस् भनेर समानुपातिकको उम्मेदवार बन्न प्रस्ताव गर्नुभयो,’ उनी भन्छन् । समानुपातिकमा नाम भए पनि सांसद हुने नहुने निश्चित थिएन । समानुपातिकको अन्तिम परणाम आएपछि निर्वाचन आयोगले उनी पनि विजयी भएको घोषणा गर्‍यो ।

हाल उनी नियमित संसद बैठकमा जान्छन् । संसदमा उनी ल्यापटप लिएर जान्छन् । अरु संसदले बोलेको कुरा अंग्रेजी र नेपालीमा टिपोट गर्छन् । संसदमा उनी जैविक विविधताको संरक्षण, उभयचर, सरीसृपको विषयलाई उठाउन चाहन्छन् । उनले पाँच जको सूत्र बनाएका छन् । ‘जल, जमिन, जंगल, जैविक विविधता र जलवायु परिवर्तनको नियन्त्रणको सूत्र बनाएको छु । आफ्नो बोल्ने पालो आएपछि राख्छु,’ उनी भन्छन् ।

०००

यातायातको असुविधा, अपाङ्गमैत्री छैन संसद

संसदमा पुग्न यातायातको असुविधा भएको बताउँछन् सांसद खम्बू । उनी मध्यपुर थिमिमा डेरामा बस्छन् । संसद नचलेको समय उनी गृहजिल्ला झापा नै पुग्छन् । ‘गाडी पाउन गाह्रो छ । संसद ढिलोसम्म चल्यो भने ट्याक्सी पनि पाइँदैन,’ उनी भन्छन् । संसद भवन पनि अपाङ्गमैत्री नभएको बताउँछन् उनी ।

उनले संसद सचिवालयमा पनि कुरा राखेका छन् । ‘शौचालय जान पनि समस्या छ । र्‍याम वा रेलिङ भएको भए एक्लै शौचालय जान सकिन्थ्यो,’ उनी भन्छन् । संसद चलेको दिन उनलाई श्रीमतीले नै संसदमा पुर्‍याउने र ल्याउने गर्छिन् ।

श्रीमती शुभलक्ष्मी पनि एमाले अनेम संघको केन्द्रीय सदस्य, अनेमसंघ झापाको इन्चार्ज र कोशी प्रदेश कमिटी सदस्य छिन् । आफ्नो कामसँगै श्रीमान्‌लाई सँगसँगै डोर्‍याएर संसद ल्याउनेलाने पनि गर्छिन् । ‘शुभलक्ष्मी मेरो लागि शुभ हुन् । उनीजस्तो श्रीमती पाएर यहाँ आइपुगेको छु । हरेक दुःखसुखमा शुभ छिन्,’ उनी भन्छन् ।

तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत १४, २०७९ १७:४५