अभिभावक र बालबालिकालाई शिक्षा दिँदै ‘पढाइ कुना’

A+ A A-

भित्तामा छोराछोरीलाई पढाउन बानी विकास गर्न अपनाउनुपर्ने व्यावहारिक चित्रसहितको पोस्टर छ । तल कापी, कलम राख्ने टेबुल छ । छेउमा बस्ने व्यवस्था बनाइएको छ दृश्य हो कञ्चनपुरको कृष्णपुर नगरपालिका– २ स्थित बाणीकी विष्णा रावलको घर ।

विष्णाकी छोरी रिद्धिमालाई नियमित पढाइतर्फ लगाव बढाउन विष्णाले सजावट गरेकी हुन् । घरको कोठाभित्र रिद्धिमा छिर्नेबित्तिकै त्यहीँ गएर विद्यालयमा सिकाएका कुरा कापीमा सार्छिन् र किताब पढ्छिन् । उनलाई त्यहाँ पुग्नेबित्तिकै किताब पढ्नुपर्छ भन्ने ज्ञान दिने यो स्थानलाई भन्छिन्– ‘पढाइ कुना ।’

आफू पढाइ नगरेकी विष्णाले छोरीको शिक्षातर्फ ध्यान दिन सकेकी थिइनन् । कहिल्यै विद्यालय नदेखेकी उनको प्रतिक्रिया हुन्थ्यो, 'आफू पढ्न त सक्दैन, छोरीलाई के भनेर पढाउने ?’

शहरबजारभन्दा केही भित्र रहेको विष्णाको घर सानो र लिपेर चिटिक्क पारिएको छ । झण्डै एक वर्षअघि उनले छोरीका लागि ‘पढाइ कुना’ बनाएर आफू पनि शिक्षा लिन पाइरहेकी छिन् भने छोरीलाई पढ्ने बानीको विकास पनि गराइरहेकी छिन् ।

‘हामीलाई पढाइ कुनाका बारेमा थाहा थिएन । पहिले छोरी स्कुलबाट आएपछि झोला नै कता फालेर साथीभाइसँग खेल्न जान्थी,’ उनी एक वर्षअघिका कुरा स्मरण गर्दै भन्छिन्, ‘तर, अहिले आफ्ना सबै सामान पढाइ कुनामै राख्ने गर्छिन् । हरेक क्रियाकलाप आफ्नै पढाइ कुनामा गर्ने गर्छिन् ।’

रिद्धिमा कक्षा २ मा पढ्दै आएकी छिन् । ‘पढाइ कुना’ले रिद्धिमा मात्र होइन, विष्णालाई पनि शिक्षा आर्जन गर्न सहज भएको छ ।

‘पहिले भनेपछि मात्रै छोरी पढ्न मान्थी । अहिले भन्नुपर्दैन, विद्यालयबाट आउनेबित्तिकै पढ्नतर्फ ध्यान दिइरहेकी छिन्,’ विष्णा भन्छिन् ।

विष्णाजस्तै गीता डगौराले पनि छोरीका लागि ‘पढाइ कुना’ बनाएकी छिन् । गीताकी जेठी छोरी कक्षा ५ र कान्छी २ कक्षामा अध्ययनरत छन् । ‘पहिले धेरै घुम्ने बच्चाहरू अहिले कम घुम्ने र बढी पढाइ कुनामा रमाउने गर्छन् । विद्यालयको गृहकार्य सकिएपछि चित्र कोर्ने, पेन्टिङ गर्ने, पढ्नेलगायतका काम ‘पढाइ कुना’ मा गर्छन्,’ गीता भन्छिन्, ‘हामीले धेरै पढेका पनि छैनौँ । त्यही पनि पढाइ कुना बनाएदेखि उनीहरूकै सामु बसेर सुन्ने र बुझ्ने गर्छौं ।’

गीताले छोराछोरी पहिले के गर्छन् भन्ने त्यति चासो नलिने गरेको बताउँदै भनिन्, ‘तर, आजभोलि आफूले पनि हेर्ने गरेका छौँ । पढ्न नआए पनि उनीहरूले पढेको कुरा सुनाउने र बनाएका चित्रहरू देखाउने गरेका छन् ।’

कृष्णपुर– २ बाणीकी सरस्वती धामीले पढाइ कुना बनाएपछि छोरा धेरै घुम्न नजाने र पढाइ कुनामै बसेर पढ्ने गरेको सुनाइन् । ‘उनीहरूले पढाइमा बढी ध्यान दिने गरेका छन्, आफ्नो कोठामा चित्र बनाउने र चप्काउने गर्छन् । विद्यालयमा पढेका कुरा घरमा आएर हामीलाई पनि सुनाउने गर्छन्,’ उनी भन्छन्, ‘पढाइ कुना कस्तो हुन्छ भन्ने लाग्थ्यो ? तर, यस्तो होला भन्ने सोचेका थिएनौँ ।'

‘पढाइ कुना’ बालबालिकाले छुट्टै पढ्ने स्थान हो । जहाँ बालबालिका आफूले निर्माण गरेका सामग्री, आफ्ना विद्यालयका सामग्री उनीहरूले आफूले निर्माण गरेका चित्रहरू भित्तामा टाँसेका देख्न सक्छौँ । पढाइ कुना जहाँ पनि निर्माण गर्न सकिन्छ । उनीहरूले सुत्ने कोठाको एउटा छेउमा बेड राखेर वरिपरि उनीहरूले बनाएका चित्रहरू टाँसेर ‘पढाइ कुना’लाई आकर्षक बनाउन सकिन्छ । सुन्दा सामान्य लाग्ने अभ्यासले बालबालिकाको पढाइमा त सुधार आउँछ नै, उनीहरूले अनुशासन र जिम्मेवारी पनि सिक्ने गर्छन् ।

कक्षा १ देखि कक्षा ३ सम्मका बालबालिकाको राम्रो सिकाइका लागि र पठन सीप विकासका लागि अहिले वर्ल्ड भिजन इन्टरनेसनल नेपालअन्तर्गत बालबालिकाको पढाइ सुधारका लागि समुदाय र सामाजिक परिवर्तन परियोजना कञ्चनपुर जिल्लाको कृष्णपुर नगरपालिकाका १५ वटा विद्यालयअन्तर्गतका समुदायहरूमा सञ्चालन भइरहेका छन् ।

२०७८ फागुनको पहिलो साताबाट श्री शिद्धनाथ बालटरी आधारभूत विद्यालयमा पनि सामाजिक परिवर्तन परियोजना सुरु भयो । वर्ल्ड भिजनको सहयोगमा सुरु भएको यस शिविरमा अहिले करिब ७५ जना विद्यार्थी छन् ।

१ देखि ३ कक्षासम्मका बालबालिका यस कक्षामा सहभागी हुन्छन् । उनीहरू शनिबारका दिन शिविरमा पढ्छन् । उनीहरूले शनिबारको दिन करिब २ घण्टासम्म पढ्ने गरेको सहजकर्ता मनीषा थापाले बताइन् ।

उज्ज्वल भविष्य शिविरमा बालबालिकालाई कविता, गीत र चित्रबाट पढाइने गरिन्छ जसले गर्दा उनीहरू पनि यस कक्षामा सहभागी हुन पाउँदा निकै खुसी हुन्छन् ।

सहजकर्ता मनिषा थापाले अहिले उक्त शिविरमा तीन जना सहजकर्ताले पढाइ रहेको बताइन् । एक जनाले २० देखि २५ जनालाई पढाउने गर्छौं । पूजा सुनार र लक्ष्मी खातीले पनि यस शिविरमा पढाउँछन् ।

पहिले उनीहरू केही थाहा पाउदैनन् थिए तर यस शिविरमा आएपछि उनीहरूमा धेरै परिवर्तन आएको सहजकर्ता मनीषाले बताइन् । बालबालिकाका अभिभावकलाई पनि राखेर छलफल गरेपछि उनीहरूका लागि पढाइ कुना निर्माण गर्न लगाएपछि अहिले सबै अभिभावकले यस्तो गरेको उनले बताइन् ।

‘सबैको भित्र गएर त हेरेका छैनौँ । तर, केहीका घरमा गएर हेरेका थियौँ,’ उनले भनिन्, ‘उहाँहरूले आफ्ना नानीबाबुका लागि पढाइ कुना बनाएका छन् । पढाइ कुनामा उनीहरूले शिविरमा बनाएका चित्रहरू भित्तामा टाँस्ने र आफ्ना सामान मिलाएर राख्ने गर्छन् ।’ उनीहरूलाई कपि, पेन्सिल, कलरलगायत शैक्षिक सामग्री विद्यालयबाटै उपलब्ध गराइने गरेको हुँदा अझै सहज भएको छ ।

‘पढाइ कुना’ जस्तो राम्रो अभ्यास अरु क्षेत्रमा पनि हुन जरुरी देखिने अभिभावक बताउँछन् । वर्ल्डभिजन इन्टरनेसनल नेपालको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा नेपाल सरकार, कृष्णपुर नगरपालिकाको समन्वयनमा यो कार्यक्रम सञ्चालनमा छ ।

नानीबाबुहरूलाई विद्यालय पठाउन अभिप्रेरित गर्ने नाटक, नानी बाबुहरूसँग गर्नुपर्ने व्यवहार, उनीहरू पठन सीप, सिकाइका विधि र दैनिक जीवनमा प्रयोग हुने सामग्रीको उपयोग, तिनको नाम र प्रयोग गर्ने विधिका विषयमा यहाँ पढाइ हुने गर्छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत ६, २०७९ ०६:२३