विराटगञ्जकाे अन्तर्राष्ट्रिय भेडा सम्मेलन

A+ A A-

कुरो ढलमै ढल्ने गरी धोक्ने बेलाको भएकाले उति सम्मानित नमानिएला । तर, १५ मिनेटजति छुट्याएर पढ्नुभयो भने मजा मान्नुहुनेछ भन्नेमा म विश्वस्त छु ।

कुराे दुई दशकअघिको हो । भर्खरै गधापच्चीसीको उमेरका हामी पाँच जना अति अभिन्न जिग्री दोस्त विराटगञ्जमा बस्थ्यौँ । एउटो शिक्षक, एउटो एनजीओकर्मी, एक जना कलमजीवी, एउटा सानोतिनो व्यापारी र एउटाचाहिँ होटल व्यवसायी । होटल व्यवसायी थियो महाको चतुरो । ऊ अमिताभ वच्चनको डाइहार्ट फ्यान हुनाले नाम राखिदिएका थियौँ हामीले नटवरलाल । नटवरलाललाई सबै थोकको अनुभव थियो । जीवनमा के गरेन बिचरोले ? गैँडाको खागदेखि यार्सागुम्बा खोज्नेसम्म, जग्गा किनबेचदेखि डान्सका कपडा भाडामा लगाउनेसम्म सब थोक गर्‍यो । पत्रकार, शिक्षक, कवि, सङ्गीतकार, लेखनदास, वैद्य साराको काम गरिसकेको र देश दुनियाँको खबर राख्ने हुनाले ऊ हाम्रो टिमको विशेष नेता थियो । सबैतिरबाट अघाएर उसले एउटा सानो भट्टीजस्तो होटल खोलेको थियो । यो आलेख नटवरलाल र उसको भट्टीको केन्द्रमा घुम्छ तर हामी चारैलाई यसले बाँधेको छ ।

दिनभरि गोरु जोतिएझैँ काममा जोतिने र रात परेपछि सुँगुरझैँ त्यस भट्टीमा जोतिने हाम्रो दिनचर्याजस्तै बनेको थियो । सुँगुरझैँ सधैँ किन जोतिन्थ्यौ त तिमीहरू भन्नुहोला । के गर्ने, काममा जति जोतिँदा पनि घरखर्च जुट्दैनथ्यो । चार जना मान्छेका बीच जतिसुकै आदर्श छाँटे पनि खास परीक्षा आफ्नै घरमा हुन्छ भन्छन् । हामीहरूमध्ये घरमा कसैलाई श्रीमतीले हेप्थिन्, कसैको हरिलट्ठकपना देखेर आमा रुन्थिन्, कसैका बाउ गोद्थे, कसैका भाइ हाँस्थे । त्यसैले हाम्रो खास साथी त्यही नटवरलालको भट्टी पसल बन्थ्यो, जहाँ कम्तीमा दिनभरिको सारा भारी बिसाउन पाइन्थ्यो ।

तीनपानेको नशा हल्का चढ्दै गएपछि देश बनाउने बडेबडे आइडिया त्यहीँ फुर्थे । गीत, कविता, समाचार, फिचर, व्यापारिक योजना सबै बुन्न उर्वर भूमिजस्तो थियो त्यो भट्टी । हामी चार खुला किताबजस्ता थियौँ । चारै जनाको घरमा इज्जत थिएन, पक्का हो तर नटवरलालको भने कहिल्यै केही गुह्य कुरो ज्यान जाला थाहा पाइएन । त्यसैले कहिले रहस्यमयी, कहिले स्वार्थी, कहिले नेता, कहिले अभियानी, कहिले योजनाविद् देखिन्थ्यो ऊ । खास कुनै विशेषज्ञता नभएको भए पनि ऊ कहिले हामीहरूको नेता भयो । कहिले भाग्यविधाता भयो । हामीले पत्तै पाएनौँ । उसको दूरदृष्टि, तर्कक्षमता, तीव्र कार्यक्षमता र अरूका लागि अकल्पनीय लाग्ने योजना जादुजस्ता हुन्थे ।

उसको एक दिनको रात्रिकालीन प्रवचनले विराटगञ्जलाई दुई युगमा विभक्त गरिदिएकोमा हामीलाई शंका छैन । नटवरलालअघिको विराटगञ्ज र नटवरलालपछिको विराटगञ्जलाई पुराना मान्छे सजिलै कित्ताकाट गर्न सक्छन् । त्यो दिन हामी कहिल्यै बिर्सन्नौँ । त्यस दिनको भट्टी शहरभरिका हामीजस्तै ५० जनाले भरिएको थियो । कोही घर नचले पनि नाम चलेका थिए । कोही व्यापार र घर फस्टाए पनि आफ्नो नाम नचलेका थिए । केही महान् सोचका धनी भए पनि सम्मान नपाएका बौद्धिक, चर्चित, सेवी, अभियन्ता, प्रोफेसनल थिए । त्यस दिन नटवरलालको अनुहारको दीप्ति र आवाजको बुलन्दी अन्तर्राष्ट्रियस्तरको मोटिभेसनल स्पिकरको जस्तो थियो ।

फरक टेबुलहरूका खुद्रा हल्लाहरूलाई एक बनाएर शान्त गर्दै उसले बुलन्द आवाजमा भन्यो, ‘मान्यवरहरू, व्यक्तिगत पीडा, भोक, रोग, शोक, राजनीतिक आदर्श, व्यापारिक स्वार्थ र घरेलु झगडा त सदा चलिरन्छन् । तर, अब हामी एक भई सोच्ने बेला आएको छ । हामीलाई यस शहरले नाम दियो, बास दियो, सम्मान दियो तर हामीले बाँच्दासम्म यस पावन भूमिलाई के दियौँ ? यो ऐतिहासिक शहरमा के छैन ? यो कोहिनुर हीरा हो तर यसलाई कौडीको भाउमा मिल्काइँदैछ । आउनुहोस्, हातेमालो गरौँ । मसँग यो शहरको विकास र रूपान्तरणका लागि यस्तायस्ता योजना छन्, जो नेताका बोक्रे योजना होइनन् । तपाईं हामीजस्ता बौद्धिक, सिर्जनशील र सकारात्मक सोच भएका शहरका ५० जना मात्र पनि एक भयौँ भने हामी सरकार हल्लाउन सक्छौँ । शहर बदल्न सक्छौँ । हाम्रा सन्ततिको भविष्यका लागि र हाम्रो आफ्नै आत्मसम्मानका लागि अब यो शहर सम्पूर्ण रूपान्तरण नगरी हुँदैन । मलाई कुनै राजनीतिक लाभ लिनु छैन । म विशुद्ध सामाजिक मान्छे हुँ । तर, शहर रूपान्तरणको मसँग खाका छ, अध्ययन छ, चिन्तन छ । बिनास्वार्थ गरिने कार्यमा बल हुन्छ । म स्वार्थमा काम गर्दिनँ । त्यसैले मलाई अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्था, विद्वान् र अभियन्ताहरूले पत्याएका छन्, सराहना गरेका छन् । यस सभामा आज समग्र विराटगञ्जका प्रतिनिधि नायकहरू छौँ । डाक्टर, इन्जिनियर, रियल इस्टेटकर्मी, स्कुल कलेज सञ्चालक, सहकारीकर्मी, शिक्षक, पत्रकार, वकिल, अधिकारकर्मी, सामाजिक अभियन्ता, हरियालीकर्मी, सफाइ अभियन्ता, सामाजिक सद्भावकर्मी, व्यवसायी, उद्योगी, कवि, कलाकार को छैनौँ यहाँ ? हामी सबै सम्मानित र ठूलो प्रोफेसनमा छौँ तर सन्तुष्ट छैनौँ । राज्यस्तरबाट हाम्रो सम्मान छैन । किनकि यो शहरलाई भ्रष्टाचारले खोक्रो बनाइसक्यो । हाम्रो परिवार हामीले इमानदारीले चलाइरहेका छौँ तर समाजले हामीलाई बुझेको छैन । तपाईं हामीले पाउनुपर्ने आतिथ्य सरकारी कर्मचारी, प्रशासक र नेताले पाइरहेका छन् । तपाईं भोकप्यास, दिनरात नभनी जनतालाई सुसूचित गर्ने पत्रिका चलाउनुहुन्छ तर तपाईंलाई हरेक दिन छापाखानालाई कागजको पैसा कसरी दिने भन्ने चिन्ताले बिहानैदेखि सताउने गर्छ । के एउटा सम्पादकको जिन्दगी झोला बोकेर सकिने ? के उसले गाडी चढ्न, घर बनाउन र देशविदेश घुम्न नपाउने ? तपाईं स्कुलकलेज चलाउनुहुन्छ । बच्चालाई जीवन सिकाउनुहुन्छ । तर, तपाईंको सम्मान समाज र सरकारले गरेको छ कहिल्यै ? कहिले शैक्षिक माफिया, कहिले जग्गा दलाल, कहिले स्कुल व्यापारीको ट्याग लगाएको छ । के तपाईंले कहिल्यै आर्थिक रूपमा सम्पन्न हुन नपाउने ? तपाईं सहकारीकर्मी हुनुहुन्छ ।

तपाईंको मन पोल्दा कसले देखेको छ ? अब यो सहन हुँदैन । राम्रा मान्छे अब सामान्य रहनु हुँदैन । हामी शहरका ऐना हौँ । हाम्रो हैसियत, सम्मान र पहिचान सबैले चिन्नुपर्छ ।

सहकारीका माध्यमबाट कति सानाठूला ऋण दिएर कतिको व्यवसायमा आमूल परिवर्तन गर्नुभयो, कसैले सोचेको छ ? कहिलेकाहीँ उपचारका लागि भनेर बिनाधितो दिएको ऋणले अमुक व्यक्तिले जग्गा किनेर १ वर्षमा दोब्बर बनाई बेचेको थाहा पाउँदा तपाईंको रोएको मन कसैले महसुस गरेको छ ? विराटगञ्जलाई शैक्षिक हब बनाउने उद्देश्यले कुनै स्कुल, कलेज खोल्यो शैक्षिक माफिया भन्छन् । रियल इस्टेट खोल्यो जग्गा दलाल भन्छन् । जिरोबाट हिरो बन्न र आन्टरप्रेनर बन्न र बनाउन सिकाउने तपाईंको व्यक्तित्व कुनै नेताले महसुस गर्न सकेको छ ? तपाईं डाक्टर हुनुहुन्छ । दिनरात बिरामीको सेवा गरेर पनि आफ्नो अस्पताल, क्लिनिक खोल्दै साथमा सामाजिक कार्य गर्न खोज्दा पब्लिक हिरो बन्न खोज्यो भन्ने आरोप लाग्छ । मेडिकल माफिया भनिन्छ । तपाईंको मन पोल्दा कसले देखेको छ ? अब यो सहन हुँदैन । राम्रा मान्छे अब सामान्य रहनु हुँदैन । हामी शहरका ऐना हौँ । हाम्रो हैसियत, सम्मान र पहिचान सबैले चिन्नुपर्छ । त्यसैले मित्रहरू, हामी ५० जनाले मेरा योजनाहरूमा र कृत्यहरूमा सहकार्य र होस्टेमा हैँसे गरिदिनुभयो भने कर्मी मौरीझैँ यो शहरलाई पर्यटन, शिक्षा, साहित्य, खेलकुद, धर्मको हबका रूपमा ५ वर्षभित्र परिवर्तन गर्न हामी सक्षम हुनेछौँ । इतिहासमा तपाईं हाम्रो नाम स्वर्णिम अक्षरमा लेखिनेछ । समाजले बिस्तारै बुझ्नेछ । समाजले बुझोस् नबुझोस् तर हाम्रा सन्ततिको नजरमा हामी सम्मानित पुर्खा हुनेछौँ ।’

उसले मन्तव्य टुंग्यायो । ५ मिनेट उसको सम्मानमा परर ताली बज्यो । उसलाई शहरका प्रतिनिधि पचासै जनाले अभियन्ताको रूपमा नेता छाने । हामी चार जनामा अलिअलि खिन्नता र उसको योजनाप्रति अस्पष्टता भए पनि आफ्नो साथीको प्रगतिमा हामीलाई एकमत हुनैपर्‍यो । हाम्रो खिन्नतालाई उसले पहिल्याएछ क्यारे । छुट्टैमा उसले हामीलाई भन्यो, ‘साथीहरू, म तिमीहरूजति विद्वान्, क्षमतावान् र आदर्शवादी छैन । तर, तिमी चार जनाले मलाई साथ देऊ । तिमीहरू यो शहरका सबैभन्दा ठूला आइकन हौ । तिमीहरूलाई समाजले पत्याउँछ । तिमीहरू मसँग भयौ भने म दुनियाँ जित्न सक्छु । मैले जित्नु तिमीले जित्नु हो । तिमीले जित्नु शहरले जित्नु हो । तिमीहरू यी बाँकी ४६ जनाका पनि आदर्श हौ । र, सारा शहरले यी ४६ जनालाई पत्याउँछ । हामी ५० एक ठाउँमा हुनु भनेको शहरको हावा हामीले चाहेतिर परिवर्तन गर्न सक्नु हो । परिवारमा श्रीमती, छोराछोरी, बाबुआमाले हेपेका हामी शहरका नजरमा उठ्नेछौँ, देशका नजरमा सम्मानित हुनेछौँ । त्यसैले कतिपय मेरा अभियान, कार्यक्रम र योजना नबुझिनेजस्ता देखिए पनि होस्टेमा हैँसे भयो भने ५ वर्षमा हाम्रो शहर बन्छ र शहरसँगै हामी पनि बन्छौँ । यो मेरो वचन हो ।’

सम्मानको यो समीकरणले हाम्रो मथिङ्गल घुमायो । ४६ जनाको ऊ सर्वमान्य, उसका हामी ४ सम्मान्य । हामी ती ४६ जनाका सम्मान्य, हाम्रो परिवारका ४६ सम्मान्य, हामी ५ अमान्य । अन्त्यमा हामीलाई गणितीय सोझो समीकरण नै उत्तम लाग्यो । अब केही वर्ष हाम्रो नेता नटवरलाल, उसका हरेक योजना र अभियान हाम्रा साझा । त्यस दिनबाट शहरको हावा बदलिएझैँ लाग्न थाल्यो ।

बल्ल भूमिका समाप्त भयो । १२ सय शब्दपछि बल्ल भूमिका सकियो भने लेख कहिले अन्त्य होला भनेर सोच्नुभएको होला । यसपछिको तेस्रो अनुच्छेद नै आलेखको मूल अन्त्य हो ।

त्यसपछि हामीले नटवरलाललाई थाइल्यान्ड पठायौँ ‘इन्टरनेसनल इन्नोभेटिभ भिजनरी लिडर्स समिट’मा हाम्रो प्रतिनिधित्व गरेर । साथी थाइल्यान्डबाट फर्केपछि जुन परिवर्तन र उत्साह उसमा देखियो, त्यसको बयान सम्भव छैन । विश्वभरिका चिन्तक र सिर्जनशील युवाहरूको त्यस समिटले उसलाई सिकाएको शहरको ब्रान्डिङको प्रयोगात्मक कार्य उसले गरिरहेको छ । उसले गर्नु हामी ५० जनाले गर्नु हो । हामी ५० ले गर्नु पूरै शहरले गर्नु हो । कहिलेकाहीँ उसका काम बकम्फुसे, अति खर्चिला र आलोचित पनि हुन्छन् तर हामीले उसको लीला परीक्षण गरिरहेका छौँ । उसका कार्यक्रममा अतिथिको आसनमा बसेजस्तो गरेर पनि उसलाई खबरदारी गरिरहेका छौँ ।

लेखकको शीर्षक अन्तर्राष्ट्रिय भेडा सम्मलेलन भएर पनि भेडा खै त भन्नुहोला । कहानीको ट्वीस्ट मजेदार छ । हामीले एक दिन उसको गोप्य डायरी चोरेर भित्र खोतलेका थियौँ । त्यहाँ अनेक थरी योजनाका खेस्रासँगै अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनका बेला उसले बोल्न पाएमा काम लाग्छ भनी प्रिजेन्टेसन गर्न राखेको प्रस्तावनापत्रको साफी र अन्तर्राष्ट्रिय अध्यक्षलाई लेखेको पत्र रहेछ । जसमा लेखिएको थियो :

श्री अध्यक्ष,

म वैदिक देश नेपालको ऐतिहासिक शहर विराटगञ्जको वासिन्दा हुँ । यो शहर बडो अनौठो छ । यहाँ स्टेसनरीमा ‘बी’ र ‘एच’ सिरिजका पेन्सिल पाइन्नन् तर यो कलाकारहरूको शहर हो । यहाँ आवश्यक पर्दा न नगरपालिकाको सिटी हल छ, न त त्यहाँ प्रस्तुत गर्न कुनै रैथाने सांस्कृतिक नृत्य, गायन । न कुनै ललितकला स्कुल छ, न नृत्य, सङ्गीतको स्कुल । तर, यो कला र संस्कृतिको पर्यायवाची शहर हो । यहाँ १०० वर्षको इतिहास बोकेका स्कुल र कलेज सुकाइन्छन् । सुकेको विश्वविद्यालय कर्मक्षेत्र भएका र विद्यावारिधि गरेका दर्जनौँ प्राज्ञ छन् । तर, तिनीहरूको यस शहरका बारेमा आफ्नो विशेषज्ञता देखिने एउटो प्रस्तुति न शहरले देखेको छ, न पढेको छ । यहाँ स्कुल खुल्नुभन्दा पहिले त्यसवरपरको जग्गाको भाउ बढाएर प्लटिङ गर्न थालिन्छ । तर, यो शहर शैक्षिक हब हो । यहाँ आधा शहर बोर्डरपारिको बजारबाट दिनभरि सामान क्यारिङ गर्छ तर यो शहर देशभक्तहरूको शहर हो । यहाँ स्कुलको जग्गा खोसेर करोडौँको लगानीमा हाइमास्ट लाइटसहितको रात्रिकालीन बालउद्यान बनाएर सञ्चालनमै नआई खण्डहर बनाइन्छ । करोडौँका तालतलैया बनाइन्छन् र ठेकेदारलाई सुम्पिएर माछा पोखरीमा परिणत गरिन्छन् । तर, यो पर्यटकीय शहर हो । यसर्थ यहाँको संस्कृति ‘सेपहर्ड’ संस्कृति हो । म यहाँ ‘इन्टरनेसनल सेपहर्ड समिट’को एजेन्डा अघि सार्छु ।

अध्यक्षज्यू, सेपहर्डको अर्थ भेडागोठालो लगाएर यसलाई ‘अन्तर्राष्ट्रिय भेडा सम्मेलन’ वा भेडीगोठालो सम्मेलन भन्ने अर्थ नलगाइयोस् । सेपहर्डको अर्थ पथप्रदर्शक पनि हुन्छ । मसँग ३ लाखका ४६ पथप्रदर्शक र ४६ का ४ पथप्रदर्शकको नेटवर्क छ । सबैको नेतृत्व मैले गरेको छु । यो नेटवर्कको माध्यमबाट अन्तर्राष्ट्रिय कुनै पनि एजेन्डा यो नगरमा सफल पार्न सकिने विश्वास दिलाउँछु । तपाईंका एजेन्डा मलाई सोझै पठाउनुहोला ।

तपाईंको नटवरलाल ।

त्यस दिनदेखि हामी ४ उसका भेडाजस्तै भएका छौँ । उसको हरेक उफ्राइमा उफ्रन र हाम फलाइमा हाम फाल्न अभिशप्त छौँ । हाम्रो अनुसरणले ४६ र उनीहरूको अनुसरण गर्दै सारा शहर खाल्डोमा हाम फालिरहन अभिशप्त छ । यो विराटगञ्जको खास कथा र व्यथा हो ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन ३०, २०७९ १८:२८