लामो आयु भएका मानिस बस्ने संसारका चार क्षेत्र, कस्ताे हुन्छ उनीहरूको जीवनचर्या ?

लामो आयु भएका मानिस बस्ने संसारका चार क्षेत्र, कस्ताे हुन्छ उनीहरूको जीवनचर्या ?

A+ A A-

गत जनवरीमा अन्तिम सास लिँदा लुसिल रेन्डन १ सय १८ वर्षकी थिइन् । उनको नाममा संसारको सबैभन्दा ज्येष्ठ व्यक्तिको रेकर्ड थियो ।

फ्रान्सकी उनी सिस्टर आन्द्रेको नाममा चर्चित थिइन् । उनले दुवै विश्वयुद्ध देखिन् । मानिस चन्द्रमामा उत्रिएको जिउँदो साक्षी थिइन् उनी । लुसिलले डिजिटल युग पनि हेरिन् ।

रोचक त के भने, उनी त्यही संसारको हिस्सा थिइन्, जहाँ मानिसहरूको औसत आयु ७३.४ वर्ष छ । यद्यपि, बित्दै गरेका हरेक दिनसँगै मानिसहरूको जिन्दगी पनि लम्बिइरहेको छ । संयुक्त राष्ट्र संघको अनुमानअनुसार यस शताब्दीको मध्यसम्म मानिसहरूको औसत आयु बढेर ७७ वर्ष हुन सक्छ ।

मानिसहरूको जीवनकाल बढिरहेको छ तर जन्मदर घटिरहेको छ । त्यसैले ज्येष्ठ मानिसहरूको संख्या बढिरहेकाे छ । संसारमा अहिले पाँच वर्षभन्दा कम उमेरका जति बच्चा छन्, त्योभन्दा धेरै ज्यादा ६५ वर्षभन्दा बढी उमेरका मानिस छन् । तर, संसारका सबै देशमा यस्तै छ भन्नेचाहिँ हाेइन ।

मोनाकोमा मानिसको औसत आयु ८७ वर्ष छ । उता अफ्रिकाको गरिब देश रिपब्लिक अफ चाडका मानिसकाे औसत आयु ५३ वर्ष मात्र हो ।

मोनाकोपछि चीन प्रशासित हङकङ दाेस्राेमा पर्छ । तेस्रो नम्बरमा मकाउ र चौथोमा जापान छ । विश्व शक्तिमान जापानमा मानिसको औसत आयु सबैभन्दा बढी छ । संयुक्त राष्ट्र संघको वर्ल्ड पपुलेसन प्रस्पेक्टको रिपोर्टअनुसार धेरै औसत आयुसँग जोडिएको सूचीमा रहेका बाँकी देशहरू लिकटनस्टाइन, स्वीट्जरल्यान्ड, सिङ्गापुर, इटाली, दक्षिण कोरिया र स्पेन छन् ।

महामारी र विश्वयुद्धलाई छाड्ने हो भने बितेका २ सय वर्षभन्दा बढी समयदेखि संसारभर मानिसको औसत आयु लगातार बढिरहेको छ । भ्याक्सिन, एन्टिबायोटिक्स र उत्कृष्ट दबाईहरूको विकाससँगै सरसफाइ, खानपिन र जीवनशैली सुधारिँदा औसत आयु बढेको हाे ।

सही निर्णय, उत्कृष्ट नतिजा

अनुवांशिक कारण उमेर लामो हुनुमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ तर यसमा अर्को कुराले पनि भूमिका खेल्छ । खासमा कुनै व्यक्तिले जहाँ जन्म लिएको छ, त्यहाँको जीवनशैली कस्तो थियो र एक मानिसका रूपमा उसले आफ्नो जीवनमा कस्ता खालका निर्णयहरू लियो भन्ने कुरा पनि उत्ति नै महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

उत्कृष्ट स्वास्थ्य प्रणाली र राम्रो डाइटका कारणले मात्रै उमेर लामो हुने होइन । यसका लागि ती निर्णयहरू पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छन्, जसलाई विज्ञहरू ‘स्मार्ट डिसिजन’ भन्छन् । खासगरी सन्तुलित खानपान, पर्याप्त निन्द्रा, तनावमाथि नियन्त्रण हासिल गर्ने र व्यायामसँग जोडिएका निर्णय ।

धेरै औसत आयु भएकाले जुन देशको र्‍याङ्किङ माथि छ, तिनमा एक आमकुरा छ, अधिक आम्दानी । र, अर्को आमकुरा भनेको देशको आकार ।

संयुक्त राष्ट्र संघ जनसंख्या अनुमान विभागका प्रमुख पेट्रिक गेरल्याण्डका अनुसार यो सूचीमा मोनाको र लिकटनस्टाइनजस्ता साना देश पनि छन् । यी देशको जनसंख्यामा अरु देशको जस्तो विविधता देखिँदैन ।

‘यी देश अनौठा लाग्छन् तर वास्तवमा उनीहरूको जनसंख्या अलग खालको छ । अन्य देशमा जुन अलग–अलग खालको जनसंख्याको मिश्रण देखिन्छ, ती देशमा यस्तो छैन’, उनी भन्छन्, ‘उनीहरूको रहनसहनको स्तर उच्च छ । स्वास्थ्य, शिक्षामा सुविधा राम्रो छ ।'

अलग-अलग देशका बीच बरु कतिपय विषयमा एकै देशमा पनि ठूलै अन्तर देख्न सकिन्छ । खासगरी जहाँ धेरै असमानता छ, त्यहाँ अलग-अलग सामाजिक समूहको औसत आयुको अन्तर बढ्छ । उनी भन्छन्, ‘युरोपका केही देशमा ८० वर्षभन्दा बढी आयु भएका मानिसहरू छन् । त्यहाँ औसत आयु ज्यादा छ ।’

'ब्लु जोन' जनसंख्याको सानो हिस्सा हो । यहाँ अन्य मानिसको तुलनामा ज्यादा उमेर जिउने मानिस छन् । केही दशकअघि जनसांख्यिक विशेषज्ञ मिसेल पुलेन र जेरन्टलजिस्ट जानी पेसले संसारमा सबैभन्दा धेरै बाँच्ने मानिसहरू कहाँ छन् भन्ने पत्ता लगाउन अभियान थाले ।

जहाँ-जहाँ सय वर्षभन्दा बढी उमेरका मानिसहरू फेला परे, उनीहरूले नक्सामा ती क्षेत्रमाथि नीलो मार्करले गोलो घेरा बनाए । नक्सामा नीलो रङले रेखाङ्कित एक इलाका बरबाजा भएको उनीहरूले पाए । यो इटालीको द्वीप सारडिनियामा छ । उनीहरूले यसलाई ‘ब्लु जोन’ नाम दिए । त्यसपछि यो नाम यस्ता क्षेत्रहरूसँग जोडियो, जहाँ मानिसहरू उत्कृष्ट जीवनस्तरका साथ लामो उमेरसम्म जिउँछन् ।

सोही अध्ययनका आधारमा पत्रकार डेन ब्युटनरले विशेषज्ञहरूको एक टोली तयार गरे ताकि अर्को ठाउँमा यस्तै समुदायको जानकारी लिन सकियोस् ।

सारडिनियासँगै अन्य चार ब्लु जोन रहेको उनीहरूले पाए । ती हुन्, जापानको ओकिनाभा द्वीप, कोस्टारिकाको निकोया, ग्रीसको आइकेरिया द्वीप र क्यालिफोर्नियास्थित लोमा लिन्डा एडभेन्टिस्ट कम्युनिटी ।

लामो जिन्दगीका लागि अनुवांशिक कारण वरदानजस्तै हो, यो कुरामा कुनै शंका छैन । तर, डाक्टर र फरक विधाका वैज्ञानिकको समूहले ब्लु जोनलाई प्रभावित गर्ने अर्को कारण के हुन सक्छ, यसबारे खोजी गरे । उनीहरूले संसारका फरक-फरक क्षेत्रको भ्रमण गरे । केही वर्षपछि अर्थात् सन् २००८ मा ब्युटनरको एक किताब प्रकाशित भयो द ब्लु जोन्सः लेसन फर लिभिङ लंगर फ्रम द पिपुल हु ह्याभ लिभ्ड द लङ्गेस्ट ।

त्यसपछि उनीहरूले आफूलाई यसै विचारलाई अघि बढाउने काममा लगाए । यद्यपि, उनीहरूले भनेका कुरासँग सबै मान्छे सहमत थिएनन् । असहमति राख्नेहरूको राय के थियो भने, उनीहरूका धेरै कथन लामो वैज्ञानिक अध्ययनभन्दा निगरानीमा आधारित छ ।

ब्युटनर र उनको टिमले समुदायहरूमाथि गरेको अध्ययनका क्रममा केही मिल्दा कुरा पाइयो । सोही आधारमा उनीहरूले बाँकी देशको तुलनामा ती समुदायका मानिसहरूको जीवन लामो र उत्कृष्ट किन छ ? केही तर्क यस्ता थिएः

उनीहरूको जीवनमा कुनै लक्ष्य थिएन । अर्थात् कुनै त्यस्तो कारण, जसका लागि हरेक बिहान चाँडै उठ्न परोस् ।
उनीहरू सामान्य रुटिनको बन्धनभन्दा अलग्गै रहेर तनावलाई घटाउँछन् । अतिरिक्त क्रियाकलापमा भाग लिन्छन्, जुन सामाजिक आदतको हिस्सा बनिसकेको छ । उदाहरणका लागि लोमा लिन्डा प्रार्थना गर्छन् । ओकिनाभामा महिलाहरूका लागि चिया पार्टी आयोजित हुन्छ ।
उनीहरू पेट फुल्नेगरी खाना खाँदैनन् । पेटको क्षमताको ८० प्रतिशत मात्रै खान्छन् ।
उनीहरू सन्तुलित आहार लिन्छन् । यसमा सब्जी र फलफूल धेरै हुन्छ ।
उनीहरू सीमित मात्रामा मात्रै रक्सी पिउँछन् ।
उनीहरू हरेक दिउँसो हिँड्नेजस्ता शारीरिक गतिविधि गर्छन् ।
उनीहरूमा सामुदायिक भावना धेरै हुन्छ । सामाजिक गतिविधिमा हिस्सा लिन्छन् र राम्रो आदतलाई बढावा दिन्छन् ।
उनीहरू यस्तो समूहको हिस्सा हुन्छन, जहाँ आस्था वा धर्मलाई बढावा मिल्छ ।

मित्रताको माहौल, राम्रो स्वभाव, स्वस्थ खानामा पहुँच र ठूलो शहरी केन्द्रभन्दा टाढा हुनु पनि उनीहरूको जीवनचर्याको हिस्सा हो ।

यद्यपि, ब्लु जोनको हिस्सा हुनका लागि तपाईंले त्यहाँ जन्म लिनुपर्छ र त्यो समुदायको सक्रिय सदस्य बन्नुपर्छ । लामो र गुणस्तरीय जीवनको चाह राख्ने मानिसका लागि माथिका तरिका उपयोगी हुन सक्छन् ।

विज्ञहरूको भनाइमा आर्थिक अवस्था र गुणसूत्रमा पाएको विशेषताबाहेक पनि केही कुरा छन्, जसमा खासै ध्यान दिइएको छैन । त्यो हो, अरु मानिससँग सम्पर्क एवं जीवनको लक्ष्य ।

यो कुरा साधारणजस्तै लाग्छ तर लामो समयसम्म गुणस्तरीय जीवन जिउन चाहने मानिसहरूका लागि यो ठूलो चुनौती हो । नेसनल इन्स्टिच्युट अन एजिङका विज्ञान निर्देशक लुइगी फरुचीका अनुसार स्वस्थ ज्येष्ठ मानिस शारीरिक रूपमा सक्रिय रहन्छन् । केही बेर घरभन्दा बाहिर बिताउँछन् । साथी र आफन्तसँग उनीहरूको सम्बन्ध बलियो हुन्छ ।

कुनै मानिसको लामो उमेरका लागि जिन र जीवनशैलीको कति असर हुन्छ, यसबारे विज्ञहरूकाे राय एउटै छैन । कतिपय शोधकर्ताको सुझावअनुसार गुणसूत्र (क्रोमोजोम्स)को भूमिका २५ प्रतिशत हुन्छ । यसबाहेक व्यक्तिको रहनसहन नै कारण हो- उसले के खान्छ, कति ब्यायाम गर्छ, साथी र परिवारसँग जोडिएको सपोर्ट सिस्टम कस्तो छ आदि । वैज्ञानिकहरूमा लामो र स्वस्थ जीवनमा अनुवांशिक कारणको भूमिकालाई लिएर बहस जारी छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन २७, २०७९ ०७:००