माओवादीको दक्षिणपन्थी तीव्र गति, संगठनमा पुग्दैछ क्षति

A+ A A-

नेकपा माओवादीले २४ वर्षअघि आमूल मुक्तिको उद्घोष गर्दै विश्व राजनीतिक जगतलाई भयंकर चुनौती दिएर क्रान्तिको आगो सल्काउयो । तत्कालीन समयमा संसारका शक्तिशाली मुलुक र देशीविदेशी यथास्थितिवादी र प्रतिक्रियावादीहरूका लागि अपत्यारिलो लाग्ने राजनीतिक उद्देश्य बोकेर जनयुद्धको शंखघोष गरेको थियो । यो काम जटिल थियो तर पनि हिम्मत र साहसका साथ सुरु गरेको थियो । सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक, भौतिक, शैक्षिक र सांस्कृतिक परिवर्तन गर्ने जनमुखी आन्दोलन थियो ।

माओवादी 'जनयुद्ध'बाट खुल्ला राजनीतिक परिवेशमा आयो । उसका आन्दोलनकारी नाराका स्वर नरम हुन थाले । अहिले नेकपा माओवादी १० वर्ष लामो सशस्त्र युुद्ध र १४ वर्षे शान्तिपूर्ण राजनीतिक प्रक्रिया पार गर्दैगर्दा उसले अनेकौँ मोड र घुम्तीहरू छिचोल्दा आजको कमजोर अवस्थामा आइपुगेको छ । वैचारिक दृश्यमा नै कालो बादल मडारिएको र टुटफुटको चट्याङले ऊ र उसका कार्यकर्ता घाइते भएका छन ।

मनमा खाटा नबस्ने चोट लागेको छ । माओवादीले यस क्रममा अनेकौँ उकालीओराली पार गर्दै गर्दा दु:ख, कष्ट, पीडा, शंका उपशंकाका साथै यस क्रममा उसले केही क्षणहरूमा खुसी र उल्लासका अनुभवहरू पनि सँगालेको छ । यात्रा जहिल्यै उकालोको मात्र हुँदैन, ओरालो पनि झर्नुपर्ने हुन्छ । सगरमाथा चढ्दा उकालो गइन्छ, अनि सँगै ओरालो झरिन्छ । राजनीतिक दलहरू पनि यही नियतिले ग्रसित छ्न् । नेकपा एमाले र नेपाली कांग्रेसजस्ता ठूला दलहरू कहिले उकालो र कहिले ओरालो झरेका छन् ।

तर, माओवादी बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा आएदेखि निरन्तर ओरालो यात्रामा छ । ओरालो यात्रामा पनि गन्तव्यमा नपुग्ने थकित् शरीर लिएर हिँडिरहेको छ । जो रोग र भोकले दिनदिनै संक्रमित हुँदैछ । शरीर शिथिल हुँदैछ, कमजोर हुँदैछ । कहिल्यै निको नहुने रोगले सताएको जस्तो गरेर अत्तालिएको छ । उतिबेलाको दह्रो शरीर र दह्रो मन अहिले हल्लिएको छ, तिलमिलाएको छ । ऊ आफूले आफूलाई सोच्न बुझ्न सकिरहेको छैन । असाध्यै गम्भीर पीडाबाट रुवाबासीमा परेर अस्पतालमा भर्ना भएका बिरामीझैँ भएको छ । आफ्नो विचार सम्हालेर सम्हालिनसक्नु भएको छ । उसमा वैचारिक क्रमभंगता देखिएको छ । विचलन पक्कै आएको छ ।

नेपाल र नेपालीको समान रूपमा समृद्धि र विकास गर्छु भनेर युद्धको थालनी गर्दा उक्त जनयुद्धकालीन समयमा अनेकौँ राजनीतिक उतारचढाव, राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरूसँग आमनेसामने हुने गरी कठोर संर्घष व्यहोरेको छ । चारवटा भरुवा बन्दुकबाट जनयुद्ध सुरु गरेको जनयुद्ध २०६२ मा आइपुग्दा हेलिकोप्टरहरू खसाउने, सेना र प्रहरीका ठूला क्याम्पहरू कब्जा गर्दै संसारका महाशक्ति रास्ट्रहरूलाई निकै गम्भीरतापूर्वक सोच्ने तहसम्म पुर्‍याएको कुरा विश्वसमुदायसामु छर्लङ्गै छ ।

जब माओवादी भूमिगत राजनीतिबाट बहुदलीय खुल्ला प्रतिस्पर्धात्मक राजनीतिमा पदार्पण भयो । यही खुल्ला राजनीतिक यात्रा उसलाई अति जटिल, कठिन र अप्ठ्यारो भएको देखिन्छ । माओवादीमा आन्तरिक वैचारिक र व्यावहारिक आदर्शमा फेरबदल भएको देखिन्छ । यही फेरबदललाई प्रयोग गर्दै प्रचण्ड र उसका दोस्रो मर्यादाक्रममा रहेका अनुभवी नेताहरूमा गहिरो सैद्धान्तिक र व्यावहारिक मतभेदहरू आएर आन्तरिक कलहका कारण फुटको दिशातिर गएको देखिन्छ । वैद्य, बादल, भट्टराई, विप्लवहरूले नयाँ पाटी बनाएर अलग्गै भएपछि माओवादीको ओरालो यात्राले तीव्रता लिएको हो ।

जनताको तल्लो तहसम्म आफ्नो जरा गाडेको पार्टीप्रति जनता र आफ्नो कार्यकर्तासमेतमा अविश्वास पैदा भएर धेरै कमजोर भएको माओवादी २०७५ जेठ ३ गते औपचारिक रूपमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले) र नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र) बीच भएको एकीकरणपश्चात् दर्ता भएको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) मा परिणत हुन पुग्यो । एमाले र माओवादीबीच २०७४ सालको आमनिर्वाचनमा ४० र ६० प्रतिशत संसद सिट बाँडेर एकताको पूर्वाभ्यास गरिएको थियो ।

निर्वाचनको सहकार्यले माओवादी केन्द्र र एमालेका उम्मेदवारहरूलाई सानदार ढंगले विजय गराए र एकता गर्न मनोवैज्ञानिक दबाब सिर्जना गरे । यही जनता र क्रान्तिकारी कार्यकर्ताको मनोबललाई थप दरिलो बनाउन दुई अलग–अलग राजनीतिक दलहरूले एकता गरे र जनभावनाको कदर गरे । यस किसिमले भएको दुई ठूला कम्युनिस्ट पार्टीको एकताले आमजनतामा आशाको सञ्चार जगायो । जनताको अनुहारमा कान्ति छायो । यो एकताले नेपाली जनता खुसी त भए तर विस्तारवादी भारत, साम्राज्यवादी अमेरिकालगायत देशीविदेशी अनुदारवादी, प्रतिक्रियावादी, यथास्थितिवादी समग्रमा भन्दा पुरातनवादी र अधिनायकवादी शक्तिहरूलाई मन परेन ।

संगठनहरू जीर्ण हुँदै गएपछि पार्टी विघटनको दिशामा जान्छ । संगठनहरूको मुटु दु:खेको छ, मन दु:खेको छ, तन लम्पसार परेको छ । यो लम्पसार शरीर असाध्यै पिरोलिएको छ । यो बेहाल परिस्थिति न प्रचण्डले बुझ्छन्, न पार्टीले ।

चुनावमा जनताले अनुमोदन गरेर राष्ट्रवादी, राष्ट्रिय स्वाधीनतालाई संरक्षण गर्ने जननेता केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वमा सरकार बन्यो । यो कार्य उनीहरूलाई पचेन । जसरी पनि नेकपा फुटाउने रणनीति बनाए र पूर्वएमालेको आन्तरिक द्वन्द्व साथमा माओवादीलाई प्रयोग गरेर अनेकौँ बहानामा एमाले र माओवादी पार्टीको एकीकरणलाई नै खारेज गर्ने सर्वोच्चले फैसला गर्‍यो । यो अदालती फैसलालाई अस्वीकार गर्दै एकतालाई नै निरन्तरता दिने निष्कर्षसहित बादल र रायमाझीहरू एमालेमा रहेको हुनाले पनि प्रचण्ड माओवादी झन्‌झन् कमजोर हुँदै गयो ।

२०७९ को निर्वाचनमा कांग्रेससँग सहकार्य गरेको माओवादी घोषणा भएको निर्वाचन परिणामदेखि झन् कमजोर देखिएको छ । माओवादीको आफ्नो राजनीतिक क्षितिजमा कालो बादल मडारिएको छ र उसको भविष्य अँध्यारो सुरुङमा गिजोलिँदै अनिश्चित बन्दै गएको देखिन्छ ।

राजनीतिक शक्तिका दृष्टिले प्रचण्ड नेतृत्वको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी माओवादी नेपालमा अस्तित्वमा रहेका विभिन्न कम्युनिस्ट पार्टीहरूकै गठन, विघटन र पुुनर्गठनका क्रममा निर्माण भएको एउटा महत्त्वपूर्ण क्रान्तिकारी घटक हो । तर, समकालीन राजनीतिक शक्तिका दृष्टिले यो जनताका नजरमा अस्वीकृत हुँदैछ, स्खलित हुँदैछ । दिनहुुँ क्षयीकरण हुँदै छ । संसदमा तेस्रो तर कमजोर छ भने जनमानसमा पनि यसको पहिला विस्तार भएको प्रभाव नि:सन्देह मक्किँदै गएको देखिन्छ ।

यो किन भैरहेको छ त भन्दा उसमा राजनीतिक अडान देखिएन । ऊसँग जनताका धेरै अपेक्षाहरू थिए, त्यो पूरा गर्न सकेन र पूरा गर्न लागेन पनि । उसका राजनीतिक गतिविधिहरू उसकै बैरीहरूसँग टाँसिन पुगे । जनता र कार्यकर्तामा व्यापक शंका जन्मायो । उसको क्रियाकलापले अविश्वास पैदा गर्‍यो । यसरी उसको नितान्त आन्तरिक कमजोर र गन्तव्यहीन राजनीतिक यात्राले कमजोर हुँदै गयो ।

अहिले नेकपा माओवादीमा अराजनीतिक र अविश्वसनीय प्रवृत्तिले सङ्क्रमण गरिरहेको छ । इमान, जमान र नैतिकता र विश्वसनीयताबाट टाढा देखिएको कुरा जनताको फैसलाले स्पष्ट पारेको छ । जनजीविकालाई पहिलो नारा बनाएर युद्धमा लागेको माओवादी क्रमशः आफ्नो खाटी दृष्टिकोण, विचार र सिद्धान्तबाट विमुख भई नातावाद, कृपावादजस्ता संकीर्ण कुरामा अलमलिएको छ । युद्धमा लागेर घाइते, अपांग, बेपत्ता भएका व्यक्ति, शहीद परिवारप्रति ऊ विमुख भएको देखिन्छ ।

माओवादी दल र यसका नेताले आफ्नो मार्गचित्र आफैँ कोर्न सक्ने बाटो अवरुद्ध भएको छ  । यसले सही विचार, शैली र आस्था नमिल्दानमिल्दै पनि प्राविधिक रूपमा पुँजीवादीको नेतृत्वदायी भूमिकामा रहेको पार्टी नेपाली कांग्रेससँग सहकार्य गर्ने भनेर आफ्नै विपरीत ध्रुवसँग आकर्षण बढिरहेको छ ।

विज्ञानले त समान ध्रुवहरू आकर्षण र आसमान ध्रुवहरू विकर्षण हुन्छ भन्ने कुरा प्रमाणित गरेको छ तर माओवादी असमान विचार र नेतृत्वसँग जोडिएको छ । यसले उसका युद्धको डरलाग्दो भूमरीमा परेर बाँचेका कार्यकर्तामा व्यापक निराशा छाएको छ । संगठनहरूमा धमिरो पसेको छ । नेतृत्वको विवेकलाई युद्धकालीन प्रधान शत्रुको विवेकले बन्धक बनाइदिएको छ  । क्रान्तिकारी दलको नेताले क्रान्तिकारी विचार राख्ने दलहरूसँग आफ्नो विश्वास टुटाउनु भनेको हैसियतभित्र नबस्नु हो । अवैचारिक र अप्रगतिशील शक्तिहरूसँग आफ्नो भविष्य देख्नु भनेको आफैँमा एउटा गलत विचार हो । गलत ठम्याइ हो ।

माओवादी जन्मकालदेखि नै विभाजनको सिकार हुँदै आएकाले अब फेरि कुन दिशातर्फ जान्छ भन्ने विषयले उसको भावी राजनीतिक गन्तव्य तय हुनेछ  । जुन आशाका साथ जनताले यो दललाई सहज रूपमा २०६४ सालमा १२० सिट दिएका थिए, त्यसको उचित सम्मान गर्न नजान्दा जनता निराश बनेका छन् । पछिल्ला निर्वाचनहरूमा क्षयीकरण हुँदै आउँदा २०७९ सालको निर्वाचनमा त प्रत्यक्षतर्फ १७ सिटमा खुम्चिएको छ, जबकि एमालेसँग २०७४ सालको निर्वाचनमा सहकार्य गर्दा ३५ सिट प्रत्यक्षमा जित हासिल गरेको थियोे । यसपटक भने विपरीत विचारको पार्टी जो दलाल, नोकरशाही र पुँजीपति वर्गको खुलेआम प्रतिनिधित्व गर्छ । नेपाली कांग्रेस ऊसँग सहकार्य गर्न पुग्यो, जसलाई कार्यकर्ताले मन पराएनन् । माओवादीको अवैचारिक, अव्यावहारिक र अराजनीतिक निर्णयहरूले निरन्तर आफू त कमजोर भएकै छ, मुलुकको राजनीति पनि थप अन्योल र निराशातिर जाने पक्का छ  ।

मूलधारको राजनीतिमा प्रवेश गरेपश्चात् १५ वर्षको अवधिमा दुईवटा संविधानसभासहित चारवटा संसदीय निर्वाचनमा माओवादीको सिट क्रमशः कम भएको छ । पहिलो संविधानसभामा समानुपातिकमा २९ प्रतिशतभन्दा बढी मत ल्याएको माओवादीले यसपटकको निर्वाचनमा आइपुग्दा ११ प्रतिशतभन्दा बढी मत प्राप्त गर्न सकेको छैन । संसदीय अंक गणितमा आफूलाई निर्णायक शक्ति ठाने पनि माओवादीको घट्दो जनमतलाई लिएर पार्टीभित्रैबाट खरो आलोचना भइरहेको छ ।

अझै पनि प्रचण्ड नेतृत्व जनता, कार्यकर्ता र जिल्ला, प्रदेश र केन्द्रीय नेताहरूको खास भावनाविपरीत आफ्ना विरोधी शक्तिहरूसँग हात मिलाउँदै सत्ता लिन बार्गेनिङ गरिरहेको छ । यसले उसलाई थप शिथिल बनाउँदै लाने प्रायः निश्चित छ । पार्टीको सिद्धान्त, विचार, दृष्टिकोण, विधि, पद्धतिमा कालो बादल मडारिन थालेपछि स्वभावतः उसको जनसम्बन्ध त्यसै कमजोर हुन्छ ।

जनसम्पर्क र सम्बन्धमा कमजोरी देखिएपछि उसका क्रान्तिकारी संगठन पनि उसै जीर्ण हुँदै जानेछ्न् । संगठनहरू जीर्ण हुँदै गएपछि पार्टी विघटनको दिशामा जान्छ । संगठनहरूको मुटु दु:खेको छ, मन दु:खेको छ, तन लम्पसार परेको छ । यो लम्पसार शरीर असाध्यै पिरोलिएको छ । यो बेहाल परिस्थिति न प्रचण्डले बुझ्छन्, न पार्टीले । पार्टी जति साँघुरिँदै गएको छ, उति नै नेतृत्वको कमजोरीभित्र गुटबन्दी मौलाएको छ । यी सबै परिसूचकहरूले भन्छन्– अब माओवादी अन्योलपूर्ण गन्तव्यमा यात्रा गरिरहेको छ । बेठेगानको गतिमा दौडिरहेको छ । माओवादी केन्द्रको यो बेठेगान गतिको भर हुँदैन । यो कहाँ गएर दुर्घटनामा पर्छ, यकिन छैन । अनि क्रान्तिका सेनानी कार्यकर्ता भन्दैछ्न्– सही बाटो हिँड्दैछौ कि भुल्यौ प्रचण्ड ?

लेखक नेकपा एमाले जिल्ला कमिटी खोटाङका सचिवालय सदस्य हुन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन २२, २०७९ १९:०२