स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापनमा प्रतिनिधिसभा नियमावली मौन

A+ A A-

संसदमा हुने स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापन सम्बन्धी प्रावधानबिना नै प्रतिनिधिसभा नियमावलीलाई अन्तिम टुंगो लगाइने भएको छ ।

नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठानले तीन वर्षअगाडि संघीय संसदमा स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापनको प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्नुपर्ने र त्यससम्बन्धी व्यवस्था संघीय संसद सञ्चालन नियमावलीमा नै राख्नुपर्ने सुझावसहितको प्रतिवेदन संसदलाई बुझाएको थियो ।

संसदको मर्यादा र गरिमा बचाउँदै प्रभावकारी बनाउन गर्नुपर्ने सुधार समेटिएको सो प्रतिवेदन पुस्तकालयमा थन्किएको छ । सो प्रतिवेदनका सम्बन्धमा अधिकांश नयाँ सांसद जानकार छैनन् । जानकारी राखेका पुराना सांसदहरू पनि स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्ने विषयलाई महत्त्वपूर्ण मुद्दाको रूपमा अघि ल्याउने सक्रियतामा छैनन् । जसले गर्दा बनिरहेको नियमावलीमा सांसदहरूको स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापनका लागि स्पष्ट व्यवस्था गर्न सकेका छैनन् ।

न्युज एजेन्सी नेपालसँग बुधबार कुराकानी गर्दे नियमावली मस्यौदा समितिका सदस्य एवं नेपाली कांग्रेसका प्रमुख सचेतक रमेश लेखकले स्वार्थको द्वन्द्वको स्पष्ट परिभाषा नै नभएकाले पहिला स्वार्थको द्वन्द्व के हो ? भन्नेबारे प्रष्ट पार्नुपर्ने तर्क गरे ।

सांसदहरूको पृष्ठभूमिको आधारमा सम्बन्धित समितिमा बस्न नहुने भन्दैमा स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापन नहुने उनको तर्क छ । प्रस्तावित नियमावली मस्यौदामा स्वार्थ मिल्ने सांसदहरूलाई सम्बन्धित समितिमा नराख्ने भन्ने कुरामा मात्रै उल्लेख गरिएको उनले जानकारी दिए ।

‘स्वार्थ बाझिने माननीयलाई समितिमा संलग्न गराउन हुन्न भन्ने कुरा उठिरहेको छ । तर, स्वार्थ बाझिने विषय के हुन् भन्ने कुरालाई राम्रोसँग परिभाषित गरिनुपर्छ । कुनै पेसा वा व्यवसायबाट संसद पुगेको छ,’ लेखकले भने, ‘सम्बन्धित माननीयको प्रत्यक्ष स्वार्थ जोडिएको छ र प्रभावसहितको फाइदा लिने विषय भए स्वार्थ बाझिएको हुनुपर्‍यो । यो कुरा मस्यौदा समितिमा प्रस्ताव गर्छु ।’

नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठानले गरेको ‘संघीय संसदमा स्वार्थको द्वन्द्व’ सम्बन्धी अध्ययनका अनुसन्धानकर्ता किरण चापागाईंले संसदमा स्वार्थको द्वन्द्व व्यवस्थापनलाई सांसदहरूको आचरणसँंग मात्रै नजोडी शुसासनको दृष्टिकोणबाट हेरिनुपर्ने बताए ।

संसदमा सांसदहरूको पृष्ठभूमि र चासोका कारण उत्पन्न हुनसक्ने स्वार्थको द्वन्द्वको प्रभावकारी व्यवस्थापन नगर्दा भइरहेका स्वार्थकेन्द्रित नीतिगत हस्तक्षेप तथा निर्णयले सार्वजनिक जनजीविकामा नकारात्मक प्रभाव पार्ने बताए । उनले स्वार्थको द्वन्द्वमा प्रभावित भएर निर्णय गर्दा त्यस्ता निर्णयहरू निष्पक्ष र सार्वजनिक हितको पक्षमा नहुने भएकाले संसदले गरेका काम कारबाहीप्रति जनविश्वास गुम्दै जाने खतरा औँल्याए ।

संसदलाई प्रभावकारी, मर्यादित र विश्वसनीय बनाउन संसदमा हुन सक्ने स्वार्थकेन्द्रित द्वन्द्व व्यवस्थापन गरिनुपर्ने तर्क उनले गरे । प्रतिनिधिसभा कार्यसञ्चालन नियमावली भनेको प्रभावकारी संसदको ‘गेटभल्ब’को रूपमा रहेकाले नियमावलीमा नै स्वार्थकेन्द्रित द्वन्द्वको स्पष्ट व्यवस्था र प्रावधान राखिनुपर्ने धारणा उनको थियो । उनले सांसदहरूको विदेश भ्रमण र परामर्श कार्यमा संलग्नताको नियमन, सम्पत्ति विवरण सार्वजनिक, रुचि वा चासोको विषय, उपहार तथा सम्मान लिने लगायतबारे नियमावलीमा नै स्पष्ट व्यवस्था गर्न आवश्यक रहेको बताए ।

प्रतिनिधिसभा नियमावली मस्यौदा समितिको बैठकमा संसदमा स्वार्थको द्वन्द्वका सम्बन्धमा छलफल भए पनि विषयगत समितिमा पृष्ठभूमि मिलेका सांसदलाई नराख्नेबाहेक अन्य विषयमा कुनै पनि व्यवस्था गरिएको छैन । तर, अधिकांश सांसदहरूले स्वार्थको द्वन्द्वको स्पष्ट परिभाषा गरेर सोही अनुसारको व्यवस्था नियमावलीमा गर्नुपर्ने बताउँदै आएका छन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ३, २०७९ १७:२२