काठमाडौं मूलपानीकी गंगा (नाम परिर्वतन) कान्ति बाल अस्पतालको स्पेसल वार्डको ६ नम्बर बेन्चको छेउमा काखमा छोरा च्यापेर बसिरहेकी थिइन् । उनका श्रीमान् हातमा बिरामी छोराको रिपोर्ट समाएर उभिएका थिए । डाक्टरलाई रिपोर्ट देखाउन पालो कुरिरहेका थिए, उनीहरू ।
‘रिपोर्ट कस्तो आऊला ?,’ प्रश्न मिश्रित भावसहित गंगाले श्रीमान्लाई भनिन्, ‘छोराले पिसाब गरेजस्तो छ ।’ सुत्केरी श्रीमतीलाई गाह्रो भएपछि छोराको डाइपर उनैले मिलाइदिए । रिपोर्ट देखाउने पालो आयो तर गंगा बसेको बेन्चबाट उठ्न सकिनन् । श्रीमान्को सहयोगमा उनी डाक्टरको कोठामा छिरिन् ।
डाक्टरले रिपोर्ट हेरेर सोधे, ‘बच्चा कति दिनको भयो ?’
‘१५ दिनको भयो,’ गंगाका श्रीमान् सुस्तरी बोले ।
कपडाले गुटुमुटिएको शिशुलाई हेर्दै डाक्टरले भने, ‘बच्चालाई ‘विल्म्स ट्युमर’ अर्थात् मिर्गौलाको क्यान्सर भएको छ ।’
पहिलो सन्तानको रूपमा जन्मिएको ६ दिनमै शिशुको दाँयापट्टिको मिर्गौलाको साइडमा सानो डल्लोजस्तो देखियो । ‘तेल लगाउँदा सानो डल्लोजस्तो देख्यौँ,’ गंगाका श्रीमान्ले भने, ‘सामान्य होला भनेर दुई/तीन दिन वास्ता गरेनौँ ।’
केही दिनपछि शिशुको पिसाबबाट असामान्य तरिकाले गन्ध आउन थाल्यो । गंगा दम्पती आत्तिन थाले । त्यसपछि उनीहरू कान्ति अस्पताल पुगे । अस्पतालमा परीक्षण गर्दा मिर्गौलामा क्यान्सर भएको पुष्टि भयो । ‘अस्पतालले फलोअपका लागि फेरि बोलाएको छ,’ उनले भने । जन्मिएको ६ दिनमै छोरालाई क्यान्सर देखिएपछि उनीहरू निराश छन् ।
०००
भयावह बन्दै क्यान्सर
मिर्गौलाको क्यान्सर भएर अस्पताल पुग्ने गंगाका छोरा त एक प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन् । बर्सेनि १ सयभन्दा बढी बालबालिकामा क्यान्सर देखिएको अस्पतालको तथ्यांकले देखाउँछ । अस्पतालले सार्वजनिक गरेको २०७८ साउनदेखि २०७९ असारसम्मको तथ्याङ्कमा ११६ जना बालबालिकामा क्यान्सर देखिएको छ, जसमध्ये १७ जना मिर्गौला क्यान्सरका बिरामी छन्, यो १९.७२ प्रतिशत हो ।
अस्पतालले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकले बालबालिकामा क्यान्सरको अवस्था भयावह बन्दै गएको देखाउँछ । यदि समयमै अस्पताल पुगेमा र क्यान्सरको पहिचान भएमा बालबालिकाको क्यान्सर निको हुने चिकित्कहरूको दाबी छ । ‘बालबालिकामा देखिने क्यान्सर जति छिटो पत्ता लगायो, त्यति छिटो निको हुन्छ,’ बाल क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. इच्छा ढकालले भनिन् ।
मिर्गौलाको क्यान्सरमा लक्षण कस्ता देखिन्छन् ?
मिर्गौलाको क्यान्सरमा सामान्यतया बच्चामा स–साना गिर्खाहरू देखापर्ने गर्छन् । उक्त बेला कतिपय अभिभावकले शरीरमा आएका गिर्खालाई बेवास्ता गर्ने गरेको पाइन्छ । शिशु तथा बालबालिकाको शरीरमा देखा पर्ने असामान्य कुराहरूलाई बेवास्ता गर्न नहुने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।
ठूला व्यक्तिहरूको हकमा क्यान्सर पत्ता लगाउनका लागि ‘स्क्रिनिङ’ गरिने भए पनि साना बालबालिकामा हुँदैन । ‘क्यान्सर चाँडो पत्ता लगाउन सकिन्छ । बालबालिकालाई नुहाउँदा पेटमा कुनै डल्लो वा शरीरमा नील डाम छ/छैन याद गर्नुपर्छ,’ डा. ढकाल भन्छिन्, ‘बालबालिकामा हुने क्यान्सर रोकथाम गर्न सकिँदैन तर यो निको पार्न सकिन्छ ।’
डा. ढकालका अनुसार अन्य व्यक्ति र बालबालिकामा देखिने क्यान्सर फरक हुन्छ । आँखा, मिर्गौला क्यान्सर ठूला बच्चाहरूमा धेरै देखिन्छ । ‘बालबालिकामा क्यान्सर के कारणले हुन्छ, थाहा हुँदैन । ठूलो व्यक्तिमा क्यान्सर के कारणले भयो भनेर सोध्यो भने चुरोट, सुर्ती सेवनले भन्न सकिन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘बच्चाहरूमा जिनको समस्या अथवा जेनेटिक भएर हुन सक्छ ।’
जन्मिदै क्यान्सर
शिशु जन्मेको केही दिनदेखि नै क्यान्सर देखिने गरेको पाइएको छ । क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. सुधीर सापकोटा क्यान्सर भएका बालबालिकालाई लिएर अभिभावक अस्पताल आइपुग्ने गरेको बताउँछन् । ‘बालबालिकामा जन्मेको दिनदेखि तीन/चार महिनामा मिर्गौला, आँखा, ब्लड क्यान्सर धेरै देखिने गरेको छ,’ उनी भन्छन् ।
रोकथामका लागि अभियान
कान्ति बाल अस्पतालले बाल क्यान्सरको उपचार र पहिचानका लागि विभिन्न अभियान सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ । प्रारम्भिक चरणमा पत्ता लगाउन अस्पतालले लक्षण तथा चिह्नका बारेमा जनचेतनामूलक कार्यक्रम गर्ने गरेको छ । ‘अस्पतालले विभिन्न जिल्लामा गएर स्वास्थ्यकर्मी तथा चिकित्सकहरूलाई क्यान्सरका लक्षणसम्बन्धी तालिम दिने गरेका छौँ,’ डा. ढकालले भनिन्, ‘कस्ता बिरामीलाई छिटो अस्पताल पठाउन सकिन्छ भन्ने तालिम दिँदै आइरहेका छौँ ।’
अस्पतालले हालसम्म सात ठाउँमा तालिम दिइसकेको छ । काभ्रे, बाग्लुङ, झापा, विराटनगर, इलाम, पोखरालगायत ठाउँमा अस्पतालले तालिम दिएको हो । ‘यसलाई अझै बढाएर लैजाने योजना छ । क्यान्सर भएका बिरामीलाई छिटो रिफर गरेर यहाँ (कान्ति) पठाउने गरेका छन्,’ उनले भनिन् ।
निःशुल्क उपचार
जन्मेदेखि १४ वर्षसम्मका क्यान्सरका बिरामीलाई कान्ति अस्पतालले निःशुल्क उपचार गर्दै आएको छ । अस्पतालले बेड चार्ज, अस्पतालभित्र हुने रगत परीक्षण, एक्सरे, अल्ट्रासाउन्ड सबै निःशुल्क गरेको छ । यो सँगै बिरामीका लागि बिहान र बेलुकाको खाना पनि निःशुल्क गरिरहेको छ ।
क्यान्सरको उपचारका लागि अत्यावश्यक औषधि केमो पनि केही मात्रामा निःशुल्क भएको बताउँछन्, कान्ति बाल अस्पतालका निर्देशक डा. युवानिधि बसौला । ‘केमो बिरामीलाई निःशुल्क उपलब्ध गराउँदै आएका छौँ । हामीसँग सकिएपछि भने बिरामी आफैँले किन्नुपर्ने हुन्छ । यो सुविधा सरकारी अन्य कुनै पनि अस्पतालमा छैन,’ उनी भन्छन् ।
तर, रोगको प्रकृतिअनुसार चाहिने एन्टिबायोटिक औषधि भने बिरामी आफैँले किन्नुपर्ने हुन्छ । ‘केमो सरकारले एकमुष्ट दिन्छ । स्टक भएसम्म बिरामी सबैलाई निःशुल्क दिन्छौँ,’ डा. ढकाल भन्छिन्, ‘बिरामी धेरै भएका कारण पुग्दैन र केहीले किन्नुपर्ने हुन्छ ।’
सरकारले क्यान्सरका बिरामीका लागि १ लाख रुपैयाँ दिँदै आएको छ । तर, धेरै बिरामीहरू उपत्यकाबाहिरबाट उपचारका लागि आउने भएकाले उनीहरूलाई पैसाको अभाव हुने गरेको डा. सापकोटा बताउँछन् । ‘उपचार निःशुल्क गरेका छौँ । सरकारले १ लाख रुपैयाँ दिँदै आएको छ । तर, जिल्लाबाट आएका उनीहरू बसोबासदेखि अन्यमा खर्च धेरै भइरहेको हुन्छ । कान्तिमा पुग्ने भनेको निम्न वर्गका बढी हुन्छन्,’ उनी भन्छन् ।
जिल्लाबाहिर पनि सेवा
जिल्लाबाहिरका बालबालिकालाई पटकपटक उपचारका लागि कान्ति धाइराख्नुपर्ने समस्याको समाधानका लागि अस्पतालले पोखरा, नेपालगञ्ज र विराटनगरमा सेल्ट केयर सेन्टर सुरु गरेको छ । यसो हुँदा बिरामी केमो लगाउनका लागि मात्रै कान्तिसम्म आइपुग्नुपर्दैन । बिरामी ‘मेन्टेनेन्स फेज’ मा छन् भने केमोकै लागि कान्ति आउनु नपरोस् भनेर नजिक पर्ने सेल्ट केयर सेन्टरमै केमो लगाउने व्यवस्था अस्पतालले गरेको हो ।
तीन ठाउँपछि अस्पतालले अब बुटवल, जुम्लामा सेल्ट केयर सेन्टर स्थापना गर्ने योजनामा छ । यसले सम्बन्धित ठाउँका बिरामीलाई उतै फलोअपमा राख्न सकिने डा. ढकाल बताउँछिन् ।
यसरी सुरु भएको थियो कान्तिमा क्यान्सरको उपचार
नेपालमा बाल क्यान्सरको उपचार सन् १९९४ मा कान्ति बाल अस्पतालले पहिलोपटक सुरु गरेको थियो । चारवटा बेडबाट क्यान्सरको उपचार सुरु गरेको अस्पातलले अहिले २५ वटा बेडको क्यान्सर विभाग चलाइरहेको छ । योसँगै आठवटा बेडको डे केयर सेन्टर सञ्चालन गरिरहेको छ । जहाँ क्यान्सरका बिरामी मात्र भर्ना हुने गरेका छन् । अहिलेको बिरामीको चाप हेर्ने हो भने अस्पतालमा उपलब्ध भएका बेड संख्या कम छन् । यो संख्यालाई अझै बढाउने योजनामा छ, अस्पताल । तर, त्यसका लागि उपयुक्त ठाउँ अहिलेसम्म पाएको छैन ।
क्यान्सरका बिरामीलाई लामो समयसम्म उपचार चाहिन्छ । त्यसका लागि केमो लगाउने बिरामी सधैँ भर्ना भइरहनुपर्दैन । तर, उनीहरू डे केयरमा आएर केमो लगाएर घर फर्किन सक्ने डा. सापकोटाले बताए । ‘विभिन्न तरिकाले बिरामीलाई केमो दिनुपर्ने हुन सक्छ । त्यस्ता बिरामी बिहानै आएर भर्ना हुन्छन् । र, डे केयरमा दिनभर आराम गरेर घर फर्किन्छन्,’ उनी भन्छन् ।
प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ३, २०७९ १८:४०
-1743661115.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
