बाल क्यान्सरमा ९० प्रतिशत बिरामीलाई केमो थेरापिको माध्यमबाट निको पार्न सकिन्छ : डा. सुधीर सापकोटा (अन्तर्वार्ता/भिडियो)

बाल क्यान्सरमा ९० प्रतिशत बिरामीलाई केमो थेरापिको माध्यमबाट निको पार्न सकिन्छ : डा. सुधीर सापकोटा (अन्तर्वार्ता/भिडियो)

A+ A A-

बालबालिकामा देखिने क्यान्सरका बारेमा धेरै जना अनभिज्ञ भएको पाइन्छ । धेरैको बुझाइमा क्यान्सर ठूला व्यक्तिलाई मात्र हुन्छ भन्ने छ । तर, चिकित्सकहरूका अनुसार पछिल्ला वर्षहरूमा बाल क्यान्सर बढ्दो रूपमा देखिन थालेको छ । कान्ति बाल अस्पतालको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने वार्षिक रूपमा २ सयभन्दा बढी बाल क्यान्सरका नयाँ बिरामी अस्पताल पुग्ने गरेका छन् । अस्पताल पुग्ने गरेका क्यान्सरका बिरामीमध्ये सबैभन्दा धेरैमा ब्लड क्यान्सर देखिने गरेको छ ।

के हो बालबालिकामा सबैभन्दा धेरै देखिने ब्लड क्यान्सर ? यसको उपचार, भ्रम र मित्थ्याबारे कान्ति बाल अस्पतालका बाल क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. सुधीर सापकोटासँग गरिएको कुराकानीः

ब्लड क्यान्सर भनेको के हो ?

रगत बन्ने ठाउँ जसलाई हामी बोनम्यारो (रगतमासी) भन्ने गर्छौं । उक्त ठाउँबाट रगत बन्दा नराम्रा कोषिकाहरू बनेर अत्यधिक रूपमा फैलिने र यसकै कारणले अरु सामान्य रगतका ‘कम्पोनेन्ट’हरू बन्न सकेनन् भने त्यसलाई हामी ब्लड क्यान्सर भन्छौँ ।

ब्लड क्यान्सर र लुकिमिया एउटै हो ?

ब्लड क्यान्सर र लुकिमिया भनेको एउटै हो । यसमा प्रकारहरू हुन्छन् । एक्युट लुकिमिया, क्रोनिक लुकिमिया हुन्छ । एक्युट लुकिमियालाई अझै एएलएल, एएमएल भनेर वर्गीकरण गर्ने गर्छौं ।

कुन आधारमा वर्गीकरण गरिन्छ ?

विश्व स्वास्थ्य संगठन तथा विभिन्न संस्थाहरूले वर्गीकरण गर्ने गरेका छन् । वर्गीकरण हेर्दा सामान्यतया माइक्रोस्कोपले हेरेर प्याथोलोजिस्ट चिकित्सकहरूले पुष्टि गर्नुहुन्छ । तर, फेरि त्यसको यकिन गर्नका लागि ‘फ्लोसाइटोमेट्री’ गरिन्छ । यो गरिसकेपछि मात्र कुन किसिमको क्यान्सर हो भनेर भन्न सकिन्छ ।

ब्लड क्यान्सर भयो भने के–कस्ता लक्षण देखा पर्छन् ?

ब्लड क्यान्सर हुँदा लामो समयसम्म ज्वरो आइरहने हुन सक्छ । ज्वरो आउँदा एन्टिबायोटिकको सेवन गर्दा पनि कम नहुने हुन सक्छ । योबाहेक जिउमा गिर्खाहरू आउने, पेट सुन्निने, जोर्नीहरू दुख्ने हुन्छ । रगतमा खराबी हुने हुँदा बच्चाहरूमा आलस्य हुने, तौल घट्दै जाने, शरीरमा नीला डामहरू देखिने वा रगत बग्नेजस्ता लक्षणहरू देखा पर्ने गर्छन् ।

यस्तो लक्षण लिएर अस्पताल आउने गरेका बालबालिकाको रगत परीक्षणपछि क्यान्सर भए नभएको पुष्टि गरिन्छ ।

ब्लड क्यान्सरको उपचार कसरी गरिन्छ ?

कुनै पनि बालबालिकालाई ब्लड क्यान्सर भएको शंका भएपछि सबैभन्दा पहिला रोगको पहिचान गर्नुपर्छ । ब्लड क्यान्सरमा पनि कुन किसिमको हो भनेर पत्ता लगाउन जरुरी हुन्छ । ‘फ्लोसाइटोमेट्री’बाट कुन किसिमको ब्लड क्यान्सर हो, हामी पत्ता लगाउँछौँ । त्यसपछि फेरि ‘स्टेजिङ’ (स्ट्यान्कडर रिस्क वा डाई रिस्क) भनिन्छ । कुनै प्रोटोकलमा ‘इन्टरमिडियट रिस्क’ पनि भन्ने गरिन्छ । यसरी कुन किसिमको क्यान्सर हो भनेर थाहा पाउनका लागि फेरि त्यसको साइटोजेनेटिक जसमा अझै सूक्ष्म रूपमा ‘मलिक्युलर लेभल’मा के छ समस्या भनेर हेर्नुपर्ने हुन्छ ।

यी सबै कुराहरू हेरिसकेपछि कुन क्यान्सर हो भन्ने पत्ता लाग्छ । यसको रिस्क स्टेज पनि पत्ता लाग्छ । अनि मात्र उपचार सुरु हुन्छ । उपचार सुरु गर्दा शरीरमा भएका अत्यन्तै नराम्रा कोषहरू मार्नका लागि ५ देखि ६ महिनासम्म एकदम कडा औषधि चलाउने गर्छौं । औषधि चलाउँदै गर्दा बचेका कुनै कोष छन् भने फेरि उक्त कोषहरू सक्रिय नहोऊन् भन्नका लागि लामो समयसम्म औषधि चलाउनुपर्ने हुन्छ । जसलाई हामी मेन्टिनेन्स केमो थेरापि भन्ने गरेका छौँ ।

ब्लड क्यान्सर भएका बिरामीको शरीरको सबै रगत परिर्वतन गर्नुपर्छ भनिन्छ नि । यो कति सत्य हो ?

ब्लड क्सान्सर तथा बाल क्यान्सरसम्बन्धी धेरै भ्रमहरू छन् । कसैलाई क्यान्सर देखियो भने त्यसको उपचारका लागि सम्बन्धित चिकित्सकहरूसँग सरसल्लाह लिनुपर्छ । कसरी उपचार गर्ने, के समस्या हो भनेर बुझ्नु आवश्यक छ ।

ब्लड क्यान्सरमा शरीरको पूरै रगत फेर्ने भन्ने हुँदैन । फेरि शरीरको रगत फेरेर क्यान्सर निको हुने पनि होइन । किनभने रगत बन्ने जुन ठाउँ छ, त्यसमा नै समस्या भएको हुनाले जति पनि रगत बनिरहेको हुन्छ, नराम्रा कोषहरूले बनाइरहेका हुन्छन् । त्यस कारण नराम्रा कोषहरूलाई केमोले निर्मूल पारेर क्यान्सरको उपचार गर्ने गरिन्छ । ब्लड क्यान्सरमा रगत फेर्ने भन्ने कुरा मित्थ्या हो ।

बोनम्यारो (रगतमासी) प्रत्यारोपण कस्तो अवस्थामा गरिन्छ ?

यसलाई हामी बोनम्यारो अथवा स्टेमसिल प्रत्यारोपण भन्छौँ । कुनै बच्चामा क्यान्सर पत्ता लाग्यो भने उसलाई केमो थेरापिबाटै उपचार गरिन्छ । कुनै पनि बच्चाका लागि बोनम्यारो प्रत्यारोपण पहिलो उपचार पद्धति होइन ।

तर, उपचार गरेपछि बिरामी निको भएको ५ वर्षभित्र वा कुनै सीमित समयभित्रमा क्यान्सर बल्झियो, अन्य समस्या देखियो वा केमोले काम गरेन भने मात्र बोनम्यारो प्रत्यारोपण गरिन्छ । अर्को कुरा भनेको बिरामीलाई हामी सुरुदेखि नै केमो दिन्छौँ । केमो दिँदा बिरामीले कुनै रेस्पोन्स देखाएन । योसँगै विभिन्न जाँचहरू गर्दा रोग निको हुनेजस्तो अवस्था देखिएन भने मात्र हामी प्रत्यारोपणमा जान्छौँ ।

बाल क्यान्सर निको भएको बच्चामा फेरि कुनै क्यान्सर देखिनु भनेको सामान्य जीवन बिताइरहेका व्यक्तिमा जति सम्भावना हुन्छ, उनीहरूमा पनि त्यति नै हुन्छ । बच्चामा क्यान्सर भएकै कारण पछि गएर क्यान्सर नै हुन्छ भन्ने हुँदैन ।

प्रत्यारोपण भनेको हड्डीको मासी फेर्ने हो । यसका लागि बच्चासँग मिल्ने जसरी ब्लड ग्रुप ए, बी भन्ने गर्छौं, जसमा दुवैको ब्लड ग्रुप मिल्नुपर्छ । त्यस्तै, बोनम्यारोका लागि एचएलए म्याचिङ भन्ने हुन्छ । मासी दिने र लिने दुवैको एचएलए म्याचिङ भइसकेपछि मात्र फेर्न सकिन्छ । यो बल्झिने र सुरुको औषधिसँग रेस्पोन्स नै नगर्ने किसिमका क्यान्सरमा मात्रै बोनम्यारो प्रत्यारोपण चाहिन्छ ।

यो प्रत्यारोपण निकै कममा हुने गर्छ । हामी ९० प्रतिशत क्यान्सर भएका बालबालिकाहरूलाई केमो थेरापिको माध्यमबाट निको पार्न सक्छौँ ।

बच्चामा ब्लड क्यान्सर भइसकेपछि त्यो ठूलो भइसकेपछि फेरि बल्झिन्छ पनि भनिन्छ नि ?

हामी ‘चाइल्डहुड क्यान्सर इज क्युरेबल’ भन्छौँ । अर्थात् क्यान्सर निको हुन्छ । बालबालिकामा देखिने क्यान्सर निको हुने रोग हो । कुनै पनि बच्चालाई उपचार गराएर ५ वर्षसम्म क्यान्सरको कुनै पनि लक्षण देखिएन भने ऊ निको भयो भन्छौँ ।

यसरी निको भएको बच्चामा फेरि कुनै क्यान्सर देखिनु भनेको सामान्य जीवन बिताइरहेका व्यक्तिमा जति सम्भावना हुन्छ, उनीहरूमा पनि त्यति नै हुन्छ । बच्चामा क्यान्सर भएकै कारण पछि गएर क्यान्सर नै हुन्छ भन्ने हुँदैन ।

नेपालमा बालबालिकामा ब्लड क्यान्सरसँगै अन्य कुनकुन क्यान्सर देखिने गरेका छन् ?

नेपालमा ब्लड क्यान्सरबाहेक आँखाको क्यान्सर हुन्छ । जसलाई हामी ‘रेटिनोब्लास्टोमा’ भन्ने गर्छौं । त्यसपछि ग्रन्थीहरूको क्यान्सर लिम्फोमा भन्छौँ । यसका पनि प्रकार हुन्छन् । अर्को ‘विल्म्स ट्युमर’ जसलाई मिर्गौलाको क्यान्सर भनिन्छ । न्यूरोब्लास्टोमा भनेर स्नायु तन्तुहरूको क्यान्सर देखिन्छ । यीबाहेक हड्डीको क्यान्सर, ब्रेन ट्युमर र सफ्ट टिस्यु (मांशपेसी) हरूको क्यान्सरहरू देखिने गरेको छ ।

यी विभिन्न प्रकारका क्यान्सरको उपचार कसरी गरिन्छ ?

सबै क्यान्सरको उपचार पद्धति तीन तरिकाबाट हुन्छ । जसमा केमो थेरापि भयो । यसमा हामीले औषधिको प्रयोग गर्छौं । केमो थेरापि भनेको कुनै छुट्टै खालको औषधि होइन । यो सामान्य नशाबाट दिन मिल्छ । कुन मुखबाट खाने पनि हुन्छ । कुनै छालाको मुनि लगाउने पनि हुन्छ । यो एक किसिमको उपचार पद्धति हो, जसलाई केमो थेरापि भन्छौँ ।

दोस्रो भनेको सर्जरी हो । मिर्गौला क्यान्सर, स्नायु तन्तुको क्यान्सरमा उनीहरूलाई केही हदसम्म केमो थेरापि दिने र बाँकी रहेको ट्युमरलाई शल्यक्रिया गरेर फाल्नुपर्ने हुन्छ ।

र, तेस्रो भनेको रेडियो थेरोपि हो । जसलाई हामी चलन चल्तीमा ‘सेकाइ’ भन्ने गरिन्छ । सेकाइ प्रायः एड्भान्स क्यान्सर अर्थात् तेस्रो, चौथो स्टेजमा पुगेका बिरामीहरूलाई दिइन्छ । यसरी क्यान्सरको प्रकार र स्टेज गरेर केमो थेरापि, सर्जरी र रेडियो थेरापि गरी तीन पद्धतिबाट बिरामीलाई निको पार्न सक्छौँ ।

बालबालिकामा क्यान्सर किन देखिन्छ ? यसको रोकथामका लागि के गर्नुपर्छ ?

बालबालिकामा देखिने क्यान्सरमा यही कारण हो भनेर भन्न सकिँदैन । भ्रूण गर्भमा हुँदा केही समस्या देखिन्छ या केही परिर्वतनहरू भएर पछि समस्या देखिन्छ कि भनेर वैज्ञानिकहरूले अनुमान मात्रै गरेका छन् । तर, यही कारण भनेर भन्न सकिँदैन ।

त्यस कारण बच्चाहरूकबो क्यान्सर भयो भने रोकथामभन्दा पनि समयमै पहिचान गरेर समयमै उपचार गर्नुपर्छ । हामी त्यसमा बढी फोकस गर्छौं ।

बालबालिकामा देखिने क्यान्सरको लागि अहिलेसम्म त्यस्तो कुनै पनि पद्धति या उपाय छैन ।

वंशाणुगत हुने सम्भावना कति रहन्छ ?

बालबालिकामा देखिने क्यान्सर वंशाणुगत जाने सम्भावना निकै नै कम हुन्छ । यो १० प्रतिशतभन्दा पनि कम हुने गर्छ । बालबालिकामा वंशाणुगतभन्दा पनि अन्य किसिमले क्यान्सर हुने गरेको छ ।

नेपालमा बाल क्यान्सरका बिरामी कति छन् ?

हामीसँग बाल क्यान्सरका बिरामी ठ्याक्कै यति भन्ने तथ्याङ्क त छैन । तर, अनुमानित रूपमा ५ देखि ६ सयको बीचमा विभिन्न बाल क्यान्सरका बिरामीहरू नेपालमा छन् ।

नेपालमा क्यान्सर भएका बालबालिका निको हुने सम्भावना कति रहन्छ ?

यो कुनै दीर्घ रोग होइन । यो निको हुने बिमारी हो । विदेशी मुलुकहरूको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने उनीहरूको ९० प्रतिशतको हाराहारीमा बाल क्यान्सर निको भइरहेको छ । अझ क्यान्सर समयमै पहिचान गर्न सक्यौँ भने ९५ प्रतिशतभन्दा पनि बढी निको हुने सम्भावना हुन्छ ।

तर, त्यही क्यान्सर नेपालमा हेर्ने हो भने ६० देखि ७० प्रतिशतको हाराहारीमा मात्रै निको पार्न सकेको तथ्यांक छ । नेपालमा किन कम भयो भने समयमा रोगको पहिचान नहुने र रोगको पहिचान भए पनि सम्बन्धित ठाउँमा उपचारका लागि जान ढिलाइले गर्दा हो ।

अझ कतिले विभिन्न मित्थ्याजस्तै बच्चामा क्यान्सर भयो भने निको हुँदैन । क्यान्सर निको भयो भने पनि फेरि बल्झिन्छ भनिदिनाले बीचमै उपचार छोड्ने वा उपचार नै सुरु नगर्ने गरेको पाइन्छ । यस्तो समस्याले गर्दा जुन रूपमा विदेशी मुलुकहरूमा क्यान्सर निको भइरहेको छ, त्यो तहमा हामी पुग्न सकेका छैनौँ ।

अन्यथा अन्तर्राष्ट्रिय तथ्याङ्कअनुसार ९० प्रतिशत बाल क्यान्सरलाई निको पार्न सकिन्छ ।

सम्बन्धित समाचार

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन ३, २०७९ १९:१६

प्रतिभा चन्द

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

भर्खरै

पार्टी सङ्गठनलाई केन्द्रमा राखेर काम गर्न कांग्रेस प्रवक्ता महतको आग्रह

सुर्खेतको बुलबुले तालमा अब मोटरबोट सेवा

माेटरसाइकल दुर्घटनामा श्रीमानकाे मृत्यु, श्रीमती गम्भीर घाइते

मनाङेलाई सलामी : विकृत बाटोमा लम्किएको राजनीति

बागलुङमा आगो निभाउने क्रममा जलेर एक जनाको मृत्यु, दुई जना घाइते

लोकप्रिय

सरकार ढाल्न कांग्रेसले दाेहाेराे संवाद थालेपछि प्रचण्डले तयार पारे तीन विकल्प

सहकारी ठगीले इलाम २ मा तनाव दिएपछि रवि लामिछानेको नयाँ स्टन्ट, धन्यवाद दिन गृह मन्त्रालय पुग्ने को हुन् ?

डेढ महिनामै प्रचण्डले भन्न थाले- उता अप्ठेरो भयो भनेर यता आइयाे, यता झन् टाल्नकै हैरान

बुद्धनगरमा कांग्रेस–एमालेका चार नेताकाे वार्ता, बालकाेट पुग्दासम्म गगन थापा निराश

२५ अर्ब किलोमिटर टाढाबाट आयो पृथ्वीमा सन्देश, उत्साहित भए नासाका वैज्ञानिक

विचार

चीनमा एउटै भूकम्पले लिएको थियो ८ लाख ३० हजारको ज्यान (भिडियो)

तीन जनाको मुट्ठीमा ३ करोड जनताको लोकतन्त्र

बीसौँ शताब्दीका प्रभावशाली नेता लेनिन (भिडियो)

ब्लग

सधैँ हाँसीखुसी देखिने गाउँकी काकी, डाक्टर र अर्जुन मैनालीले राेजेकाे गलत बाटाे

छोटो तर मनमोहक पदयात्रा 'लाङटाङ'

एक जनमुखी प्रधानपञ्चको नाममा

शिक्षा

कक्षा १२ को परीक्षा आजदेखि, तीन लाख ९० हजार परीक्षार्थी सहभागी हुँदै

बालेनको प्रयाससँगै काठमाडौंका सामुदायिक विद्यालयमा आकर्षण, गुणस्तर धान्न भने चुनौती

डीएभी विद्यालयमा राग र तालमिश्रित सांस्कृतिक कार्यक्रम ‘तरङ्ग’ सम्पन्न