लघुवित्तको त्रासले उठिबास, गाउँ छाडेर भाग्दै स्थानीय

A+ A A-

‘अच्याल मेरो कोठो कामेको काम्यै छ हजुर । दिमाग खुस्या खुस्यै छ । खाने मन छैन, सिने मन छैन । एक रात त छिमेकी बुहारीले आफना घरमा लैगयी ।’ (आजभोलि मेरो मुटु कापेको काप्यै हुन्छ । दिमाग सही ठेगानमा छैन । खाने र सुत्ने मन हुँदैन । एकदिन त छिमेकीको घरमा सुतेँ ।)

उमेरले ७२ नाघेकी मानी ताम्राकारको अवस्था यस्तो कसरी हुन पुग्यो त ? डडेल्धुराको अमरगढी नगरपालिका–६ छचोडामा बस्ने उनी घरमा एक्लै छिन् । उनका छोरा घनश्याम श्रीमती र छोराछोरीसहित बेपत्ता छन् । एकातिर बुढेसकालको सहारा छोराको अवस्था अज्ञात छ भने ऋणले गर्दा उनको दैनिकी नै तनावपूर्ण बनेको छ । एक्लै बस्नुको कारण हो, लघुवित्तबाट लिएको ऋण तिर्न नसक्नु ।

आरन व्यापार गर्दै आएका घनश्याम र उनको परिवारको दैनिकी केही वर्ष अगाडिसम्म राम्रै थियो । तर, लघुवित्तबाट लिएको ऋण तिर्न नसकेपछि उनी अहिले फरार भएका छन् । मानीका छोरा घनश्यामलाई ५ वर्षअगाडि गाउँमा प्रवेश गरेका लघुवित्तकर्मीले बचत पनि हुने र समस्या पर्दा सहजै ऋण पाउन सकिने भन्दै अनेक आश्वासन दिए । धौधौ गुजारा चलाइरहेका उनले व्यवसाय उकास्ने भन्दै लघुवित्तबाट ५ लाख ऋण लिए ।

मानी ताम्राकार ।

तर, ऋण दिएको लघुवित्त संस्थाले ब्याजदर मात्रै होइन, विभिन्न शुल्कको नाममा असुली धन्दा नै चलाएपछि ऋण तिर्न नसकी उनी श्रीमती र छोराछोरी लिएर बेपत्ता छन् । घरमा एक्लै रहेकी मानीलाई लघुवित्तकर्मीले अनेक डर धम्की दिने गरेका छन् । ‘तपाईंको घर छाड्नुपर्छ ताल्चा लगाउँछौँ भन्छन् । मेरो फोटो खिचेर लगेर गए । तपाईंको तीन पुस्ता पनि घर छाडेर जानुस् भन्छन्,’ आँखाभरि आँसु बनाउँदै उनले दुखेसो पोखिन् ।

सोही गाउँकी कालीदेवी टमटाका दुवै छोरा भारतमा छन् । उनीहरू भागेर गएको काली बताउँछिन् । उनले स्वदेशी र मेरो माइक्रो फाइनान्सबाट ऋण लिएकी थिइन् । ‘कर्जा असुल्नेवाला आउँछन् र सबैका नाम कालोसूचीमा हाल्छौँ भनेर धम्काउँछन्,’ उनले भनिन्, ‘छोराहरू डरले गाउँमा आउँदैनन् । अस्ति भर्खरै मात्र ६ हजार ब्याज तिरेको हुँ फेरि पनि लघुवित्तबाट पत्र आएका छन् । अब त गाउँमा कोही नयाँ मान्छे आउँदा भाग्नुपर्छ ।’

छचोडाकै द्वारिका ताम्राकारले निर्धन लघुवित्तबाट ५ लाख रुपैयाँ कर्जा लिएकी थिइन् । २ वर्षसम्म तिरेर पनि उनले अहिले ७ लाख रुपैयाँ तिर्नुपर्ने देखिएको छ । ‘ब्याज तिर्दै बस्नु परेको छ । अब त तिर्न नसकेर भारतको मुम्बईमा काम गर्न जाउँजस्तो लाग्दैछ,’ उनले भनिन् ।

छचोडाका अर्का स्थानीय भीम ताम्राकारका दुःख पनि यस्तै छन् । ‘लघुवित्तले ब्याजलाई पनि सावाँ बनाएर रकम असुल्न थालेपछि मेरा दाइ रामबहादुर अहिले भारत पसेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘लघुवित्त नआउँदासम्म ताम्राकारले राम्रै व्यवसाय चलाइरहनुभएको थियो । नयाँ घर पनि बनाइरहनुभएको थियो । तर, उक्त घर पनि अधुरै छोडेर दाइको गाउँबाट उठिबास भइसकेको छ ।’

गोविन्दा ताम्राकार पनि लघुवित्तको त्रासबाट पीडित छिन् । ‘पहिला जबरजस्ती ऋण निकाल्न लगाए । तर, अहिले जति ब्याज तिर्दा पनि कर्जा कम भएन । आज किस्ता तिर्छु भोलि पत्र आउँछ,’ उनी भन्छिन्, ‘अहिले त गाउँमा कोही नयाँ मान्छे आए दिदीबहिनीहरू किस्तावाला आए भन्दै गोठमा लुकेर बस्छन् । अब त आत्महत्या गर्नुबाहेक केही विकल्प छैन ।’

यो त केबल छचोडाको कथा हो । लघुवित्तका कारण अहिले यहाँका बस्तीहरू यसरी नै रित्तिन थालेका छन् । डडेल्धुराका ग्रामीण भेगमा वित्तीय संस्थाहरूले लघुवित्त कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेका छन् । प्रत्येक टोलमा महिलाको समूह गठित गरी समूहमा बचत गर्ने, कर्जा निकाल्ने र लगानी गर्ने उनीहरूको प्रतिस्पर्धा पनि बढेको छ । आकर्षक ‘स्किम’ ल्याएर ऋण लिन बाध्य बनाउने यी संस्थाले ऋण असुल गर्दा नागरिकलाई प्रताडित बनाउने गरेका छन् ।

डडेल्धुराको अमरगढी नगरपालिका–६ छचोडाका स्थानीय महिलाहरू ।

जिल्लामा लघुवित्त संस्थाहरूबाट लिएको ऋण तिर्न नसक्दा अधिकांश स्थानीयको विचल्ली छ । कतिपयका घरमा संस्थाका कर्मचारी आएर ताला लगाइदिएका छन् भने कतिपय ऋण र संस्थाका कर्मचारीले दिने मानसिक यातनाका कारण गाउँ नै छोडेर अन्यत्र पलायन भएका छन् । गाउँमा अहिले वृद्धवृद्धा र केटाकेटी मात्रै भेटिन्छन् । अपरिचित मान्छे गाउँमा पस्दा लघुवित्तकर्मीको रवैयाका कारण स्थानीयको भागाभाग हुन्छ ।

जिल्लामा १४ वटा वित्तीय संस्थाले ऋण लगानी गरिरहेका छन् । उनीहरूले बिना धितो ऋण लगानी गरेर विपन्नलाई उद्यमी बनाउने ध्येय राख्दै बचतकर्ताबाट १८ प्रतिशतसम्म ब्याज लिने गरेका छन् । यसरी नै दलित बस्ती रहेको छचोडा, अमरगढी नगरपालिकाकै खनमडा र दुमडाका स्थानीय लघुवित्तबाट आजित भएपछि आन्दोलनमा उत्रिएका छन् । केही दिनअघि मात्रै उनीहरूले संघर्ष समिति बनाउँदै विभिन्न माग राखेर जिल्ला सदरमुकाममा प्रदर्शन गरेका थिए ।

संघर्ष समितिका अध्यक्ष जगत सार्कीले सबैभन्दा बढी डडेल्धुराका महिला वर्ग लघुवित्तीय संस्थाबाट पीडित भएको बताए । ‘गाउँमा गाईगोरु बचेका छैनन् । यतिसम्मकी लघुवित्तका कर्मचारीले 'तपाईंले ऋण तिर्न नसक्ने हो भने पासो लगाएर मर्नुस् अनि ऋण मिनाहा हुन्छ’ भन्दै मर्न बाध्य बनाइरहेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘सोही कारण १५ दिन बढी भइसक्यो, संघर्ष समिति बनाएर आन्दोलन गरिरहेका छौँ ।’

यसै विषयमा बुझ्न सदरमुकाम खलंगामा रहेको डिप्रोक्स लघुवित्त संस्थाका शाखा प्रबन्धक अमर थापालाई भेट्दा उनले स्थानीयले लगाएका आरोप निराधार रहेको प्रतिक्रिया दिए । आफ्नो संस्थासँग १ हजार १ सय ३६ सदस्य रहेको बताउँदै उनले ऋण उठाउन जाने कर्मचारीले कुनै प्रकारको दुर्व्यवहार नगर्ने गरेको बताए । उनले ऋण लगानी गर्दा सदस्यको सम्पूर्ण जानकारी लिएर मात्रै ऋण प्रवाह गर्ने र उक्त ऋण सही ठाउँमा सदुपयोग भएको छ या छैन भनेर बेलाबेला अनुगमन गर्ने गरेको बताए ।

तर, केही ऋणीहरूले आफूबाट लिएको रकम साहुमहाजनलाई तिर्न खर्च गर्ने हुँदा समस्या भइरहेको शाखा प्रबन्धक अमर थापाले बताउँछन् । उनले आफ्नो केन्द्रीय कार्यालयले बोल्ने अधिकार नदिएको भन्दै थप प्रतिक्रिया दिन मानेनन् ।

यस्तै, छिमेक लघुवित्त वित्तीय संस्थाका शाखा प्रबन्धक गंगाराम कुमारले पनि माथिको आदेशबिना बोल्न नमिल्ने भन्दै केही प्रतिक्रिया दिन मानेनन् । डडेल्धुराका प्रमुख जिल्ला अधिकारी विश्वराज न्यौपानेले लघुवित्त वित्तीय संस्थालाई नेपाल राष्ट्र बैंकले नियमन गर्ने भएकाले कुनै गुनासो भए त्यहाँ निवेदन दिन सकिने बताए । ‘जिल्लामा लघुवित्तीय संस्थाले कुनै गलत काम गरेको भए जिल्ला प्रशासनमार्फत निवेदन दिन सकिन्छ,’ उनले भने ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ २३, २०७९ १८:२१