अर्थ मन्त्रालयले बजेट नदिँदा क्यान्सर गराउने भाइरसविरुद्धको २० हजार खोप ल्याउन ढिलाइ

अर्थ मन्त्रालयले बजेट नदिँदा क्यान्सर गराउने भाइरसविरुद्धको २० हजार खोप ल्याउन ढिलाइ

A+ A A-

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयले एचपीभी (ह्यूमन प्यापीलोमा भाइरस) विरुद्धको खोप खरिद प्रकृया अगाडि बढाए पनि अर्थ मन्त्रालयले बजेट नदिँदा ढिलाइ भएकाे जनाएकाे छ । २० हजार खोप खरिदका लागि प्रकृया अगाडि बढाइएको स्वास्थ्य सेवा विभागको आपूर्ति शाखाका प्रमुख डा. सुरेन्द्र चौसासियाले बताए । उनले भने, ‘तर अर्थ मन्त्रालयबाट बजेट नआएका कारण खरिद सम्झौता भइसकेको छैन । बजेट पाउनेबित्तिकै सम्झौता हुन्छ । अनि खोप आउँछ ।’

एचपीभीको संक्रमणका कारण पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुने गरेको छ । पाठेघरको मुखको क्यान्सर विश्वभरका महिलाहरूमा धेरै लाग्ने क्यान्सरमा चौथो नम्बरमा पर्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्याङ्कअनुसार पाठेघरको क्यान्सरबाट हरेक वर्ष विश्वभर करिब साढे तीन लाख महिलाको मृत्यु हुने गरेको छ ।

सरकारले एकै पटकमा धेरै गर्न नसक्ने भएका कारण यो खोपलाई बिस्तारै–बिस्तारै अभियानका रूपमा लैजाने योजना बनाएको छ । जसका कारण अहिले २० हजार भायल खरिद गर्न लागिएकाे डा. चौरासियाले बताए ।

अहिले सरकार आफैँले खोप खरिद गरे पनि केही सयमपछि भ्याक्सिन र खोपका लागि ग्लोबल एलायन्स (गाभी) मार्फत खोप नेपालमा आउने खोप शाखाका प्रमुख सागर दाहालले बताए ।

उनले भने, ‘खरिद प्रकृया अगाडि बढाएसँग हामीले गाभीलाई औपचारिक पत्र लेख्दैछौँ । विश्व स्वास्थ्य संगठनको सहयोगमा अहिले एचपीभीविरुद्धको खोपलाई पहिलो प्राथामिकतामा राखेर गाभीलाई औपचारिक पत्र लेख्ने तयारी गरिरहेका छौँ ।’

खरिद गरिएको खोप नेपाल आइपुग्न दुई-तीन महिना लाग्ने प्रमुख दाहाल बताउँछन् ।

सरकार खोप आएसँगै यसकाे प्रयोग कसरी गर्ने भन्ने योजना बनाइरहेकाे छ । प्रमुख दाहालका अनुसार खरिद गरेको खोप केही ठाउँमा सुरु गर्दै क्रमशः खोप आउँदैगर्दा अन्य ठाउँहरूमा पनि खोप अभियान सुरु गरिने छ ।

उनले भने, ‘यसबाहेक सरकारले चिनियाँ कम्पनीद्वारा उत्पादित सर्भारिक्स् नामक खोप अनुदानमा ल्याउन सकिन्छ कि भनेर स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट त्यो पहल गर्न आवश्यक पत्राचार गरेका छौँ ।’

पाठेघरको मुखको क्यान्सरलाई एचपीभीविरुद्धको खोपले केही प्रतिशत कम गर्न सकिने विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् । एचपीभीविरुद्धको खोप लगाउने हो भने यसले पाठेघरको मुखको क्यान्सरबाहेक एचपीभीको संक्रमणबाट हुने अन्य जोखिमबाट ९० प्रतिशत बचाउने स्त्री क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. एलिजा श्रेष्ठ बताउँछिन् ।

एचपीभीबाट हुने क्यान्सरलगायत विभिन्न संक्रमणबाट बच्नका लागि विकसित मुलुकले एचपीभीविरुद्धको खोप सुरु गरिसकेका छन् । ती देशमा खोपको प्रभावकारिता उच्च देखिएको छ ।

पछिल्लो समय दक्षिण एसियाली देश भुटान, श्रीलंका र माल्दिभ्स्ले एचपीभीविरुद्धको खोप सुरु गरिसकेका छन् । भारतका केही स्थानहरूमा खोप सुरु भए पनि देशव्यापी रूपमा भने संचालन भएको छैन ।

नेपालमा सरकार एचपीभीविरुद्धको खोप खरिद योजनाकै क्रममा छ । हरेक वर्ष सरकारले एचपीभीविरुद्धको खोपलाई प्रथामिकतामा राख्दै आए पनि अहिलेसम्म सुरु भने गर्न सकेको छैन । यो खोप किन्नका लागि सरकार आफैँले धान्न सक्दैन । खोप महँगो छ । जसका कारण सरकार गाभीमै भर पर्नुपर्ने आवस्था छ ।

नेपालमा सन् २०१६/२०१७ मा कास्की र चितवनमा पाइलट अभियानमार्फत यो खोप लगाइएको थियो । त्यसयता अहिलेसम्म एचपीभीविरुद्धको खोप अभियान संचलनमा आउन सकेको छैन ।

कति लगाइएको थियो, खोप ?

पाठेघरको मुखको क्यान्सरलाई रोक्नका लागि सरकारले पहिलो पटक सन् २०१६/२०१७ मा कास्की र चितवन जिल्लामा दुई चरणमा खोप अभियान संचलान गरेको थियो । त्याे बेला दुई जिल्लाका ९ वर्षदेखि १३ वर्षसम्मका किशोरीहरूमा खाेप लगाइएको परिवार कल्याण महाशाखा अन्तर्गत खोप शाखाका पूर्व प्रमुख मुकुन्द गौतमले बताए ।

उनले भने, ‘हामीले परीक्षणस्वरुप कास्की र चितवनमा गरी दुई वटा जिल्लामा एचपीभीविरुद्धको खोप कार्यक्रम सुरु गरेका थियौँ । दुई जिल्लामा खोपको प्रभावकारिता हेरर अन्यमा सुरु गर्ने भनिएको थियो । त्यसपछि खोप कार्यक्रम सुरु हुन सकेको छैन ।’

खोप शाखाको तथ्याङ्कअनुसार दुई जिल्लामा गरी २४ हजार ९ सय ७२ किशोरीले पहिलो डोज (कास्कीमा १० हजार ९ सय ३७ र चितवनमा १४ हजार ३५ जना) र २४ हजार २४ जना किशोरीले दोस्रो डोज अर्थात पूर्ण खोप (कास्कीमा १० हजार ५ सय ३६ र चितवनमा १३ हजार ४ सय ८८ जना) लगाएका थिए ।

त्याे बेला खोपको प्रभावकारिता ९६ प्रतिशत देखिएको खोप विज्ञ डा. रमेशकान्त अधिकारी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘प्रभावकारिता भन्नाले कभरेज भनिएको हो । अन्यथा उक्त समयमा खोप लगाएका किशोरीहरूको बिहे गर्ने उमेर भइसकेको छैन । त्यसैले रोगविरुद्धको प्रभावकारिता अझै थाहा हुँदैन ।’

अब कति किशोरीलाई खोप ?

सरकार अब आउने खोप १० वर्षदेखि १४ वर्षसम्मका किशोरलाई दिने योजनामा छ । १० वर्षका किशोरी २ लाख ८५ हजार र ११ वर्षदेखि १४ वर्षसम्मको ११ लाख ५३ हजार किशोरीलाई खोप दिइने प्रमुख दाहालले बताए ।

उनले भने, ‘११ वर्षदेखि १४ वर्षसम्मको टार्गेट ग्रुप हो । उनीहरूलाई एक डोज दिने हो भने साेहीअनुसार दाेस्राे डोज दिनुपर्ने भयो भने हामीलाई खोपको आवश्यकता पर्छ ।’

कति डोज लगाउने भन्ने कुरा खोप नेपाल ल्याइएपछि मात्रै भर पर्ने उनी बताउँछन् ।

विश्व बजारको अवस्था हेर्ने हो भने यो खोप कम उत्पादन भएको पाइएको छ । एचपीभीविरुद्धको खोप धेरै प्रकारका छैनन् । विश्वभर एचपीभीविरुद्धको खोप तीन वटा कम्पनीले उत्पादन गर्दै आएका छन्, जसमा गार्डसिल, सर्भारिक्स् र सेकोलिन छन् ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार यी तीन वटामध्ये गार्डसिल र सर्भारिक्स् एक डोजलाई पूर्ण डोज मानिन्छ भने सेकोलिनको दुई डोजलाई पूर्ण डोज मानिने छ । सेकोलिन चिनियाँ उत्पादक कम्पनी हो ।

किन निरन्तरता दिइएन खोप कार्यक्रम ?

सन् २०१६/२०१७ मा सरकारी तबरबाट पहिलो पटक पाठेघरको मुखको क्यान्सर रोक्न खोप कार्यक्रम सञ्चालन गर्न लागेको भए पनि निजी क्षेत्रबाट भने खोप पहिलेदेखि नै दिइने गरिएको छ ।

सरकारले सन् २०१९ मा खोप खरिदका लागि बजेट छुट्याए पनि खरिद प्रकृया अगाडि बढ्न सकेको थिएन । यसको कारण कोभिडलाई मान्ने गरिएकाे डा. अधिकारी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘त्यो बेला सरकारलाई एचपीभीको खोपभन्दा कोभिडको खोप आवश्यक थियो । अर्को कुरा सबै उतपादक कम्पनीहरू कोभिडविरुद्धको खोप उत्पादन गर्नतिर लागे । त्यसैले एचपीभी खोप खोपको उत्पादन घट्दै गयो ।’

कसरी जोगाउँछ, खोपले ?

विकशित मुलुकले एचपीभीविरुद्धको वर्षौदेखि लगाउँदै आएको अवस्थामा नेपालमा यसको आवश्यकता अझै धेरै देखिएको बताउँछन्, डा. अधिकारी ।

उनी भन्छन्, ‘यो खोपले पाठेघरको मुखको क्यान्सर मात्र नभएर एचपीभीबाट निम्तिन सक्ने अन्य समस्याबाट पनि जोगाउँछ । हाम्रोजस्तो देशमा यो खोपको आवश्यकता अझ धेरै छ ।’

एचपीभीका कारण हुने पाठेघरको मुखको क्यान्सर, गुदद्वारको क्यान्सर, घाँटीलगायत जननेन्द्रीयहरूको क्यान्सरबाट याे खाेपले बचाउँछ । विज्ञहरूका अनुसार खोपले सामान्यतया १० देखि १५ वर्षसम्म रक्षा गर्ने छ । यद्यपि, धेरै बिरामीकाे हकमा योभन्दा पनि लामो समयसम्म जोगाएकाे उदाहरणहरू छन् । यो खोपको प्रभावकारिता ९८ प्रतिशत रहेको डा. अधिकारी बताउँछन् ।

खोप किशोरकिशोरी यौन सम्पर्कमा आउनु अगाडि नै दिन सकियो भने खोपको प्रभावकारिता राम्रो हुने उनी बताउँछन् । भन्छन्, ‘खोप दिनका लागि ९ देखि १४ वर्षको उमेर उपयुक्त मानिन्छ । खोपले एचपीभीको संक्रमणबाट जोगाउँछ ।’

भाइरसको संक्रमण विश्वभर नै भएका कारण खोप उनीहरूले यौन गतिविधिमा संलग्न हुनुभन्दा अगाडि नै दिने लक्ष्य विश्व स्वास्थ्य संगठनले राखेको छ । एचपीभी संक्रमण चाँडो सर्ने भएका कारण यो छालादेखि छालाकाे सम्पर्कबाट सजिलै सर्न सक्छ ।

यो विभिन्न यौन क्रियाकलापबाट सर्ने भएका कारण विकसित देशहरूले यो खोप किशोरीलाई मात्र नभएर किशोरहरूमा समेत लगाउन थालेका छन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ २१, २०७९ ०८:५४