'जब कुष्ठरोग देखियो, समाजले दूरदूर गर्न थाल्यो'

A+ A A-

५३ वर्षअघिको घटना हो, रामेछापका उमाप्रसाद तिवारी मातृशोकमा थिए । आमाको काजक्रियामा बसेका बेला उनलाई अर्काे समस्या आइलाग्यो । नाक सुन्निन थाल्यो, अनुहारमा राता दाग थिए । कुन रोगको लक्षण हो उनलाई थाहै थिएन । तर, आफन्तले ‘कुष्ठरोगी’ घोषणा गरिदिए । २०२६ सालको घटना स्मरण गर्दै तिवारी भन्छन्, ‘म उपचारका लागि अस्पताल खोज्दै हिँडे । तर, आफन्तले कुष्ठरोग लागेको भन्दा स्वीकार्न सकेनन् ।’

अपांगताले गुज्रिरहेका उनी त्यतिखेर छानाबाट खसेझैँ भए, जब डाक्टरले पनि कुष्ठरोग लागेको प्रमाणित गरिदिए । त्यसअघि नै उनी दुवै खुट्टा जलेर अपाङ्गता भएका थिए ।

त्यो त्यस्तो जमाना थियो, जतिखेर कुष्ठरोगी भन्दा समाजले दूरदूर भन्थ्यो, कोही नजिक आउन चाहँदैनथे । तर, यस्तो आपत्‌मा उनका बहिनीज्वाइँले सहयोग गरे । उनकै सहयोगमा तिवारी टीकाभैरवस्थित आनन्द वन अस्पताल पुगेका थिए ।

शारीरिक रूपमा अशक्त उनलाई समाजले बहिष्कार गरेपछि असह्य भयो । के गर्ने ? कहाँ जाने ? उनले सोच्न सकिरहेका थिएनन् । समाजमा घृणाको पात्र बनेर बस्न नसक्ने भएपछि उनी आफ्नो उपचारका लागि अस्पताल खोज्न थाले ।

तर, अस्पतालका चिकित्सकले निकै माया गरे । उनीहरूले नै उनका लागि बस्ने व्यवस्था गरिदिए । कुष्ठरोग लागेको पहिलो चरणमै पत्ता लागेपछि उनलाई रोगले क्षति भने पुर्‍याएन । ६ महिनासम्म औषधि सेवन गरेपछि उनी निको भए । निको भएपछि उनलाई फेरि फर्केर घर जान मन थिएन । आफूलाई बहिष्कार गर्ने समाजमा फर्किन मन थिएन । उनको यो कुरा थाहा पाएपछि अस्पतालले उनलाई काम दियो । उनी त्यहीँ काम गर्न थाले ।

कुष्ठरोगको उपचारका लागि थुप्रै अस्पताल पुग्ने गर्थे । उनीहरूसँग उनको भेट हुन थाल्यो । साथी बन्न थाले । उपचारका लागि अस्पताल पुग्ने गरेका उनका साथीहरू खोकनास्थित ‘खोकना आरोग्य आश्रम’मा बस्दै आएका थिए । तिवारीलाई उनीहरू खोकनाका बारेमा सुनाउँथे । साथीहरूले भनेपछि उनले खोकनाका बारेमा थाहा पाए । कुष्ठरोग लागेकाहरूका लागि खाने र बस्ने व्यवस्था भएको जानकारी उनले पाए । त्यसपछि साथीहरूसँग उनी पनि खोकना पुगे । २०२९ साल वैशाखमा खोकना आइपुग्दा २५ वर्षको थिएँ ।

खोकना आइपुग्दा उनले आफूजस्तै कुष्ठरोग भएका र रोगले क्षति पुर्‍याएर अपाङ्गता भएका ५ सय ९६ मानिसहरू भेटे । त्यसपछि भने उनलाई राहत मिल्यो । उनले सोचे– मलाईजस्तो दुःख अरुलाई पनि हुँदो रहेछ भनेर । अनि उनले चित्त बुझाउन थाले र उनीहरूसँगै रमाउन थाले ।

खोकनामा बसोबास गर्दै आएकाहरूले रासन (खाद्यान्न)का लागि टेकु जानुपर्थ्यो । उनी पनि साथीहरूसँगै टेकु पुगे । रोगले क्षति नगरे पनि उनी अपाङ्गता भएका कारण उनले सहज रूपमै रासनका लागि अनुमति पाए ।

उनलाई आफ्नो घरभन्दा खोकना प्यारो लाग्न थाल्यो । जसका कारण विगत ५० वर्षदेखि खोकनामै छन्, उनी । खोकनामा बस्ने ठाउँ नभएको भए आफूलगायत कैयौँ व्यक्तिको बिजोग हुने उनी बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘यहाँ (खोकना)मा हाम्रा लागि व्यवस्था नभएको भए हामीजस्ता कैयौँलाई बाँच्न धेरै समस्या हुन्थ्यो ।’ उनीसँगै खोकना आएका धेरैको मृत्यु भइसकेको छ भने कति पूर्ण बासका लागि फर्किएका छन् । तर, उनलाई बसिरहेको ठाउँभन्दा अन्त जानै मन लाग्दैन । त्यसमा पनि २०५९ सालदेखि उनी नाइके (रासन वितरण गर्ने व्यक्ति) को जिम्मेवारी सम्हाल्दै आएका छन् ।

कुष्ठरोगले जुराएको बिहे

तिवारी अस्पतालमा उपचाररत हुँदै गर्दा सिन्धुलीकी राधासँग आनन्द वन अस्पतालमा भेट भएको थियो । राधा पनि उचारका लागि अस्पताल पुगेकी थिइन् । उनीहरूको समस्या एउटै भए पनि खासै नजिक भने भएनन् । एकअर्काबीच चिनजान भने थियो ।

तिवारी खोकना आएपछि राधासँग भेट भएन । उनी खोकनामै रमाइरहेका थिए । उनी यसलाई भाग्यमा लेखेको ठान्छन् । तिवारी खोकना पुगेको एक महिनापछि राधा पनि त्यहीँ आइपुगिन् । शान्त स्वभाव र सबैको सम्मान गर्ने तिवारीको बानीप्रति राधा आकर्षित थिइन् ।

तिवारीले भने, ‘हरेक मान्छेलाई साथको आवश्यकता पर्छ । त्यो महसुस मैले पनि गरे । र, उनले पनि त्यही महसुस गरिन् ।’

उमाप्रसाद तिवारी र राधा तिवारी

राधालाई अरुले आँखा नलगाएका पनि होइनन् । तर, राधाले तिवारीलाई मात्र चाहिरहिन् । ‘जवानीमा उनी निकै राम्री थिइन् । धेरैले उनलाई आँखा लगाए । फकाइफुलाइ गरे । तर, उनले मलाई नै रोजिन्’, तिवारीले लजाउँदै भने ।

राधा तिवारीभन्दा दुई वर्ष जेठी भए पनि उनीहरूले खोकना आएको एक वर्षमै बिहे गरे । बिहेपछि उनीहरूकी छोरी जन्मिइन् । आफूहरूले पढ्न नपाए पनि छोरीलाई शिक्षित बनाउनुपर्छ भन्ने आफूहरूलाई लागेको तिवारी बताउँछन् । उनले भने, ‘छोरीलाई बस्ने ठाउँ नजिकै कखरा सिक्न पठायौँ । पछि एक जना व्यक्तिले छोरीको खर्च व्यहोर्नुभयो र सानो गौचरनको एउटा स्कुलमा भर्ना गरिदिनुभयो ।’

उनकी छोरीले राम्रो पढ्दै गइन् । एसएलसी पास गरेपछि तिवारीले छोरीलाई नर्सिङ गराउने योजना बनाए । सोहीअनुसार केही खर्च आफैँ व्यहोरे र केही सहयोग पाए । नर्सिङ उत्तीर्ण गरेपछि तिवारीले छोरीको बिहे गरिदिए । अहिले छोरीका एक छोरी र छोरा छन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ १५, २०७९ १६:३४