माफ गर्नुहोला, मलाई यस्तो फेमिनिस्ट बन्नु छैन

A+ A A-

केही महिनाअघि ‘कुमारी आमा’ निहारिका राजपुतसँगै आमरण अनशन बस्दा एक युवती मलाई भेट्न आइन् । उनले बिनु यादव भनेर आफ्नो परिचय दिइन् ।

अनशनको तेस्रो दिन भएकाले शारीरिक रूपमा कमजोर बनेकी थिएँ र राम्ररी बोल्न सक्ने अवस्थामा थिइनँ । तर, हाउभाउ हेर्दा नै मैले बिनु कुनै गम्भीर समस्याबाट गुज्रिरहेकी छिन् र मप्रति ठूलो भरोसा बोकेर आएकी छिन् भन्ने आकलन गरिहालेँ । यसर्थ आफू कष्टकर अवस्था रहे पनि उनको कथा ध्यान दिएर सुनेँ ।

बिनुको कथा सुन्दै गर्दा मैले उनको अनुहारको भाव नियालिरहेकी थिएँ । उनको अनुहारमा सत्यबाहेक अरु केही कोरिएको थिएन । म दिनदिनै विभिन्न किसिमका हिंसा र अत्याचारमा परेका पीडितहरूलाई भेट्ने गर्छु । जसरी एउटा डाक्टरले बिरामीको अनुहार हेरेर नै उसको रोगबारे अनुमान गर्छ, त्यसैगरी मैले पनि पीडितको अनुहारबाट उनले भोगेको पीडाको तह अनुमान गर्ने गर्छु । बिनुले सुनाएको कथा र उनको अनुहारभित्र लुकेको बेदनामा तादात्म्यता थियो ।

मैले तत्काल बिनुलाई कुनै ठूलो वचन दिइनँ । ‘डन्ट वरी, म साथ दिन्छु’ मात्र भनेँ । यस्तो आश्वासन यसअघि उनलाई धेरैले दिइसकेका थिए, जुन आश्वासनमै सीमित भएका थिए । तर, मैले मुखले आश्वासन दिँदै गर्दा मनभित्र एउटा दृढताको भाव जागृत भइसकेको थियो कि कुनै हालतमा मैले बिनुको लडाइँमा साथ दिनुपर्छ । जसरी पनि उनलाई न्याय दिलाउनुपर्छ ।

निहारिकाको अनशनमा बिनु दिनहुँ आउन थालिन् । उनी हामीसँग समय बिताउन रुचाउँछिन् । निहारिकाको बच्चाको हेरविचार गर्थिन् । हामीसँगै रुन्थिन्, र हामीसँगै हाँस्थिन् ।

जब त्यो आमरण अनशन तोडियो, त्यसपछि मैले दह्रोसँग बिनुको हात समातेँ । उनले मप्रति जुन आशा र भरोसा दर्शाएकी थिइन्, त्यसलाई जसरी पनि निभाउँछु भन्ने प्रण गरेँ । र, आजका दिनसम्म आइपुग्दा बिनुको संघर्षमा एक अभिन्न अंग भएर जोडिएकी छु । यद्यपि, न्यायको लडाइँ पूरा भएको छैन । अझै पनि ठूला तगाराहरू छन् । तर, अरु केही नभए पनि बिनुमा मैले जसरी पनि यो लडाइँ जित्नुपर्छ र जित्छु भन्ने आत्मविश्वासको उत्पत्ति भएको महसुस गरेकी छु । त्यसलाई नै ठूलो उपलब्धि मान्छु ।

मैले आत्मप्रचारका खातिर यो सन्दर्भ निकालेको होइन । बरु एउटा प्रतिनिधि घटनाका रूपमा प्रस्तुत गरेकी हुँ कि देशमा महिला हिंसाविरुद्ध काम गर्ने ठूला–ठूला संघसंस्था र सरकारी निकाय हुँदाहुँदै पीडितहरू किन मजस्ता सामान्य अभियन्ताहरू खोज्दै आउँछन् ? तर, जब हामी नि:स्वार्थ रूपमा यस्ता पीडितहरूलाई न्याय दिन लागिपर्छौं, त्यसपछि उल्टो अनेक लाञ्छनाको सामना गर्नुपर्छ । डलर कमाउनका लागि स्टन्ट गरेको आरोप लाग्छ । जबकि आफूलाई बुबाआमाले दिने खाजाखर्चको पैसाबाट पीडितलाई न्याय दिलाउने काममा खर्च भइरहेको हुन्छ ।

मैले एकपटक बिनुलाई सोधेकी थिएँ, ‘तपाईंलाई बाहिर हिँड्दा, बोल्दा मान्छेहरूले कस्तो व्यवहार गर्छन् ?’

जवाफ दिनुअघि उनले लामो सास तानिन् । अनि मलिन स्वरमा भनिन्, ‘म्याम, पहिला त म एक्लै थिएँ । एक्लै लडिरहेकी थिएँ । सहयोग माग्दै विभिन्न सरोकारवाला निकाय, एनजीओहरूकहाँ पुगेँ । हरेकको जवाफ ‘नाइँ, सकिँदैन, प्रमाण पुग्दैन, भोलि आउनू’ आदि मात्रै हुन्थे । म आजित भइसकेकी थिएँ । भित्रभित्रै गलिसकेकी थिएँ । एउटा अफिसमा काम गर्नुपर्‍यो भनेर जाँदा त मालिकले नै दुर्व्यवहार गर्न खोजे । धेरैले भेटौँ भनेर बोलाए । सहयोग गर्छौं भनेर आश्वासन मात्र दिए । केही आइडिया देलान्, सहयोग होला भनेर जान्थेँ । तर, लुगा पुरानो भएछ, म नयाँ किनिदिन्छु भन्थे । त्यसबापत तिमीले पनि त मेरो आवश्यकता बुझिदिनुपर्छ भनेर हात समाउन आउँथे । कतिपय ल फर्महरूमै मैले त्यस्तो व्यवहार पाएकी छु ।’

मिडियामा आफ्नो कुरा राख्न थालेपछि भने कसैले यस्तो आँट नगरेको बिनु बताउँछिन् ।

धेरैले मलाई मिडियाबाजी गरेको र चर्चामा आउन खोजेको आरोप पनि लगाउँछन् । पीडित सजायको भागिदार नभए पनि उनीहरूलाई समाजले चिन्नुपर्छ भनेर म मिडियामा आएकी हुँ । यसमा मेरो कुनै स्वार्थ छैन । मैले भविष्य सोचेर पैसा लिएर बसेको भए पनि हुन्थ्यो । तर, किन बाहिर आएँ ? किनकि, तीन वर्ष भयो, म राम्ररी नसुतेको । एक कप चिया शान्तिसँग बसेर नखाएको । चाडपर्व राम्रोसँग नमनाएको ।

पहिला मसँग गफ गर्न, हिँड्न धेरै साथीहरू हुने गर्थे । मलाई घुम्न जान बोलाउँथे । फोन गरेर के छ भनी सोधिराख्ने गर्थे । तर, अहिले मेरो घटना बाहिर आएपछि साथीहरू पनि टाढिए । अहिले त्यस्तो खासै साथीहरू छैनन् । झट्ट कतै भेट भइहाल्यो भने पनि मसँग फोटो खिचेर पोस्ट गर्न मन पराउँदैनन् ।

म अहिले २२ वर्षमा हिँड्दैछु । मसित सहारा माग्न आउने दिदीबहिनीहरू प्राय: मभन्दा बढी उमेरको हुनुहुन्छ । तर, उहाँहरू मसित आशा लिएर आउनुहुन्छ । मैले कसरी उहाँहरूलाई भनूँ कि तपाईंको दु:खको भारी मलाई नबोकाउनुस्, यो मेरो काम होइन भनेर ?

कार्यक्रमहरूमा बोलाउने त कमै हुन्छन् । जसले बोलाउँछन्, मसँगको फोटो राख्दैनन् । परिवारले पनि अप्रत्यक्ष रूपमा किन बोलाएको भनी देखाएको व्यवहार म बुझ्छु । तर, नबुझे झैँ गर्छु । साँच्चै पीडित भएर यो समाजमा बाँच्नु र पहिचान बनाउनु गाह्रो रहेछ । तर, अहिलेसम्म आइपुग्दा म लड्नुपर्छ र बोल्नुपर्छ भन्ने मैले सिकिसकेकी छु ।

हो, अहिले बिनुको मनोबल बढेको छ । यसअघि अदालतको इजलासभित्रै आत्महत्याको प्रयास गरेकी उनले अब त्यस्तो गल्ती दोहोर्‍याउने छैनन् । उनले आफ्नो मुद्दामा ध्यानाकर्षण गराउनका निम्ति सर्वोच्च अदालतकै गेटमा रातो रङ छ्याप्नेसम्मको हिम्मत गर्न सकिन् । मलाई गौरव छ, बिनुमाथि ।

हो, मैले बिनुलगायतका पीडितलाई साथ दिँदा विभिन्न किसिमका दबाब र धाक–धम्कीहरू मात्र नभएर शारीरिक हमलाको समेत सामना गर्नुपर्‍यो । सुरुमा प्रलोभन र त्यसपछि पटक–पटक ज्यान मार्ने धम्की आए । शारीरिक रूपमा पनि हमला भयो । यद्यपि म डगमगाइनँ । कानुनी उपचारको खोजी गरेँ । त्यति दबाब दिएपछि बलतल्ल मलाई महिला आयोग, नेपाल प्रहरी र सञ्चारकर्मीहरूले साथ दिनुभयो । केही सञ्चारकर्मीले चाहिँ ‘नचाहिँदो स्टन्ट गर्न खोजेको’ आरोप लगाएर उल्टै हतोत्साहित बनाउन खोज्नुभयो । यद्यपि, सञ्चारक्षेत्रभित्र पनि आफैँ हिंस्रक प्रवृत्ति बोकेका पात्रहरूको उपस्थिति भएकाले उनीहरूले यस्तो आरोप लगाउनु अनौठो कुरा थिएन ।

पीडितलाई साथ दिएबापत समाजले लगाउने लाञ्छनाहरू मेरा लागि नयाँ कुरा भएनन् अब । अगाडि मुखले ठिक्क पार्नेहरू पछाडि मेरोविरुद्धमा के- कस्ता कुरा गर्लान् भनेर पहिल्यै अनुमान लगाउन सक्ने भएकी छु । अस्ति भर्खर एउटा मिडियाकै दाइसँग भेट भयो । बैनी, राम्रो काम गरिरहेकी छौ भनेर हौसला दिएको अभिनय गर्नुभयो । केही पर्‍यो भने भन्नू, हामी सबै साथमा छौँ है भनेर आश्वासन पनि दिइटोपल्नुभयो । तर, मसित छुट्नासाथ अर्को साथीलाई भन्नुभएछ, ‘यी अधिकारवादीहरूको के भर ? यसो केही भन्यो भने ‘दाइले ह्यारेसमेन्ट गर्न खाेज्नुभयो’ भनिदिन्छन् । तिमी पनि बचेर हिँड है योसँग, खतरनाक छे !’

जब यो कुरा मेरो कानमा पर्‍यो, त्यो दाइलाई मैले गर्दै आएको सम्मानपूर्ण व्यवहारप्रति आफैँ आत्मग्लानि हुन थाल्यो ।

मलाई कतिपय शुभचिन्तकहरूले नै भन्ने गर्नुहुन्छ, 'केवल अपजस मात्रै हात पर्ने यस्तो काममा किन लाग्छ्यौ ? किन अरुको टेन्सन आफ्नो टाउकोमा बोकेर हिँड्छ्यौ ? खुरुखुरु आफ्नो काम गर । करिअर बनाऊ । पैसा कमाऊ ।'

उहाँहरूले मेरो राम्रो नै सोचेर यस्तो सुझाव दिनुभएको हो, म बुझ्छु । हो, यदि देशमा कानुनी राज्य भएको भए, महिलाको क्षेत्रमा काम गर्ने संस्थाहरू प्रभावशाली भएको भए, अदालत र प्रहरी निष्पक्ष भएको भए, हामी यसरी आफ्नो निजी जीवनलाई दाउमा राखेर पीडितलाई काँध थाप्दै हिँड्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुने थिएन । सबैतिरबाट निराशा हात परेपछि पीडितहरू अन्तिम सहाराका रूपमा मजस्ता अभियन्तासामु आइपुग्छन् । अब हामीले पनि उनीहरूलाई निराश बनायौँ भने उनीहरू कहाँ जाने ?

म अहिले २२ वर्षमा हिँड्दैछु । मसित सहारा माग्न आउने दिदीबहिनीहरू प्राय: मभन्दा बढी उमेरको हुनुहुन्छ । तर, उहाँहरू मसित आशा लिएर आउनुहुन्छ । मैले कसरी उहाँहरूलाई भनूँ कि तपाईंको दु:खको भारी मलाई नबोकाउनुस्, यो मेरो काम होइन भनेर ? कसरी भन्नु म केही गर्न सक्दिनँ तपाईंका लागि भनेर ?

म न्याय दिने व्यक्ति होइन । दोष/निर्दोष छुट्याउने निकाय पनि होइन । तर, पीडितहरूलाई न्यायको ढोकासम्म पुग्न पनि सहज अवस्था छैन देशमा । पीडकहरू अनेक तानावाना बुनेर पीडितलाई प्रहरीसम्म जान तगारो हालिदिन्छन् । प्रहरीमा जाहेरी दिनै ठूलो महाभारत लड्नुपर्छ । अब हामीजस्ता अभियन्ताहरूले पनि साथ नदिने हो भने धेरै घटनाहरू प्रहरीसम्म पुग्नै सक्दैनन् । अन्याय सहेर बस्नुको विकल्प हुँदैन ।

गत महिना हामीले महिला हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियान मनायौँ । महिलासम्बद्ध संघ–संस्था र सरकारी निकायहरू बडो उत्साहसाथ उक्त अभियानमा सरिक भए । तारे होटलमा सभा–सम्मेलन गरिए । हरेक वर्ष हुने यही नै हो । तर, यसरी महिलाका नाममा बजेट सिध्याउनेहरूले पीडितहरूलाई न्याय दिनका निम्ति के–कति योगदान गरेका छन् त ? पीडितहरूको आँसु कति पुछेका छन् ? फिल्डमा कहाँकहाँ गएका छन् ? उत्तर निराशाजनक हात पर्छ । यहाँ सामाजिक सञ्जालमा स्टाटस लेखेका भरमा फेमिनिस्ट कहलाउनेहरूको बिगबिगी छ । यति सजिलोसँग फेमिनिस्ट कहलाइने भएपछि अरु लफडामा किन पर्ने ?

माफ गर्नुहोला, मलाई यस्तो फेमिनिस्ट बन्नु नै छैन । कसैले फेमिनिस्ट भनून् नभनून्, त्यसमा मेरो सरोकार नै रहेन । तर, मेरो सरोकार यत्ति हो कि पीडितहरूको आँसु पुछ्न सकूँ । उनीहरूले आशीर्वाद दिऊन् । उनीहरूको आशीर्वाद नै मेरो लागि सबैभन्दा ठूलो पुरस्कार हो ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ ९, २०७९ ०७:०९