शीतलहर मस्तिष्कघातका लागि घातक, कसरी जोगिने ?

A+ A A-

दिनप्रति दिन बढ्दै गएको चिसोका कारण मानिसको स्वास्थ्यमा विभिन्न समस्या देखिन थालेका छन् ।

चिसोमा रक्तचाप बढ्ने समस्याका कारण मस्तिष्कघात (ब्रेन स्ट्रोक) हुने जानकारहरू बताउँछन् । त्यसमा पनि तराईका जिल्लाहरूमा हुने गरेको शीतलहर मस्तिष्कघातका लागि बढी घातक मानिने न्युरो सर्जन डा. प्रविन श्रेष्ठले बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘चिसो मौसममा हिमाली र पहाडी ठाउँहरूमा भन्दा बढी मस्तिष्कघातको सम्भावना तराईमा धेरै हुने गर्छ ।’

तराईका जिल्लाहरूमा गर्मी महिनामा निकै गर्मी हुने गर्छ । त्यहाँका बासिन्दा गर्मी मौसममा त्यही अनुकूलतामा बसिरहेका हुन्छन् । उनीहरूलाई गर्मीमा बस्न बानी परिसकेको हुन्छ । तर, चिसो सुरु भएसँगै उनीहरूकाे दिनचर्या मुस्किल बन्दै जान्छ । अझै चिसो समयमा हुने शीतलहरले उनीहरूमा मानसिकसँगै शारीरिक तनाव थप्ने गरेको डा. श्रेष्ठ बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘उनीहरू गर्मी ठाउँमा बसिरहेका हुन्छन्, तर शीतलहरले गर्दा निकै चिसो बढेपछि त्यहाँ बस्ने व्यक्तिहरूलाई शारीरिक रूपमा धेरै तनाव हुन्छ । तराईमा भन्दा पनि हिमालमा तापक्रम माइनसमा पुगिरहेको हुन्छ । हिमाल वा पहाडमा बस्ने व्यक्तिको तापक्रम त्यही किसिमले मिलिसकेको हुन्छ ।’

तर, तराईमा बस्ने व्यक्तिहरूले गर्मी सहन सक्ने भए पनि उनीहरूलाई जाडो सहन गाह्रो हुने उनले बताए । ‘जसले गर्दा शारीरिक तनाव बढ्ने र उनीहरूलाई मस्तिष्कघात हुने सम्भावना बढी हुन्छ,’ उनले भने, ‘मौसमअनुसार मानिसको शरीर त्यही ठाउँमा ‘एड्जस्ट’ हुँदै जान्छ, तर पनि गर्मी ठाउँमा बस्नेहरू ४२/४५ डिग्रीको गर्मी सहन सक्छन्, तर त्यही ठाउँमा चिसोमा सुरु हुँदा उनीहरूले त्यसलाई सहन सक्दैनन्, जसले गर्दा मस्तिष्कघात हुने गर्छ ।’

हुन त मस्तिष्कघात चिसोमा मात्र हुने भन्ने हुँदैन । यो गर्मी चिसो जुनसुकै बेला पनि हुन सक्छ । तर, कतिपय अवस्थामा चिसोका कारण बढी बनाउन भने सक्ने विज्ञहरूले बताउने गरेका छन् । डा. श्रेष्ठका अनुसार चिसोले धेरै तनाव बढाउँछ । कुनै पनि तनाव बढ्दै गर्दा मस्तिष्कघात हुने सम्भावना हुन्छ ।

उनले भने, ‘कुनै पनि तनावले गर्दा मस्तिष्कघात बढ्ने सम्भावना पक्कै पनि हुन्छ । हुन त चिसोमा मात्र नभएर धेरै गर्मी बढ्दा पनि त्यो सम्भावना बढ्ने देखिन्छ । धेरै घाम भएको अवस्थामा पनि स्ट्रोक हुन सक्छ ।’

चिसोमा मौसममा शारीरिक तनाव बढेरै स्ट्रोक हुन सक्ने सम्भावना बढी हुने डा. श्रेष्ठ बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘तर चिसोकै कारण स्ट्रोक हुने प्रमाण नभए पनि चिसोमा शारीरिक तनाव बढ्ने, रक्तचाप बढ्ने भएका कारणले गर्दा स्ट्रोक हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।’ जसले गर्दा चिसो समयमा शरीरलाई न्यानो पारेर राख्नुपर्ने जानकारहरू बताउँछन् ।

उनीहरूका अनुसार मानिसको शरीर जाडो होस् वा गर्मी सधैँ शरीरको तापक्रम एउटै रहन्छ । मौसमअनुसार अलिकति तलमाथि भए पनि जाडो भन्दैमा शरीरको तापक्रम घट्ने र गर्मी भन्दैमा तापक्रम बढ्ने भन्ने हुँदैन । तर, परिर्वतन भइरहने मौसमका कारण लिइने तनाव बढ्दै गर्दा सोही कारणले बढ्ने रक्तचापका कारण मस्तिष्कघात हुने गरेको डा. श्रेष्ठ बताउँछन् ।

उनले भने, ‘चिसोले गर्दा शरीरका भित्री अंगहरू खुम्चिएर काम गर्न छोड्नेभन्दा पनि अप्रत्यक्ष रूपमा विभिन्न तनावका कारण शारीरिक तनाव बढाएर रक्तचाप बढेपछि मात्रै स्ट्रोक हुने सम्भावना हुन्छ ।’

मस्तिष्कघात के हो ?

मस्तिष्कघात ज्यानै लिन सक्न रोगमध्ये एक मासिनन्छ । मस्तिष्कघातलाई पक्षाघात पनि भनिन्छ । यो जोसुकैलाई पनि हुन सक्छ । यसमा रक्तनली बन्द हुँदा अक्सिजन र पोषक तत्त्वहरूको आपूर्ति पर्याप्त मात्रामा नहुँदा मस्तिष्कका कोषहरूमा हानि पुग्न वा कोष मर्न सक्छ, जसले गर्दा मस्तिष्कले काम गर्न छोड्छ ।

यो हुनुभन्दा अगाडि शरीरमा केही संकेतहरू देखिने गरेको चिकित्सकहरूले बताउने गरेका छन् । यस्ता लक्षणको समयमै पहिचान गरी उपचारका लागि पुगेको खण्डमा त्यसबाट हुने सम्भावित खतराबाट बच्न सकिने उनीहरू बताउँछन् ।

कस्ता लक्षण देखिन्छन् ?

– एकपट्टिको अनुहार लाटो हुने
– एकपट्टिको हातखुट्टा वा शरीर कमजोर हुने
– एक्कासि सन्तुलन गुमाउने
– बोली अस्पष्ट हुने
– मुख बाङ्गिने
– दृश्य धमिलो हुने, एउटै वस्तु दुईवटा देखिने
– अचानक टाउको दुख्ने
– निरन्तर रिङ्गटा लाग्ने

उपचार तथा रोकथाम

पछिल्लो समय मानिसहरूको फेरिँदै गएको जीवनशैली, धूमपानको सेवालाई नै मस्तिष्कघातको प्रमुख कारण मान्ने गर्छन्, विज्ञहरू । यो समस्या निम्त्याउने थुप्रै कारणहरूमध्ये एक उच्च रक्तचापलाई मान्ने गरेका छन्, डा. श्रेष्ठ ।

उनले भने, ‘स्ट्रोकका बिरामीमा उच्च रक्तचाप हुन्छ, हुन्छ । ४० वर्षसम्मलाई हामी युवा अवस्था मान्छौँ । योभन्दा कम उमेरका मानिसहरूलाई पनि उच्च रक्तचापको समस्या भएको पाइन्छ ।’

उनका अनुसार मस्तिष्क भनेको हाम्रो शरीरको यस्तो अंग हो, जहाँ एकदम ठीक मात्रामा ब्लड प्रेसर हुनुपर्छ । धेरै पनि हुनुहुँदैन र कम पनि हुनुहुँदैन । अहिले धेरै देखिएको उच्च रक्तचापको कुनै किसिमले उनीहरूले उपचार गर्ने गरेको पाइँदैन । कतिपयले औषधिको सेवन गरे पनि कतिपय उपचारभन्दा पनि अन्य विभिन्न कारणले रक्तचापलाई निको बनाउँछु भनेर पनि लागेका हुन्छन् ।

डा. श्रेष्ठले भने, ‘अधिकांश मस्तिष्कघातका बिरामी अस्पतालसम्म आइपुग्दा उनीहरूमा उच्च रक्तचाप नियन्त्रण भएको पाइँदैन । त्यसैले मस्तिष्कघातको रोकथामको उत्तम उपाय भनेकै रक्तचापलाई नियन्त्रणमा राख्नु हो । त्यो चाहे औषधि खाएर होस् वा अन्य कुनै उपायले नै किन नहोस् ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ २, २०७९ १९:११