बर्मेली युद्धले फेरेको जीवन : पहिले गुरुआमा, अहिले 'कमरेड अनिता'

सशस्त्र विद्राेहीहरूकाे लालकिल्ला मानिने ‘लाइजा’मा दिउँसाेतिर बेग्लै उत्साह छ । अनि उस्तै डर । जंगलभित्र थुप्रै छाप्राहरू छन् । चारैतिर छापामार, जताततै हतियार । पिठ्युँमा बन्दुक छ । हातमा धारिलो ‘गोर्खाली’ खुकुरी । निर्दोष अनुहार तर कडा स्वभाव । सिलिक्क टाँसिएको कपाल ।

तनक्क परेको खाइलाग्दो शरीर । शिरदेखि पाउसम्म सैन्य पोशाक । सूर्य अस्ताउँदै गरेको समयमा डाँडामा कम्ब्याट ड्रेस । दायाँ पाखुरामा टल्किरहेको केआईएको फुली । सशस्त्र विद्रोही समूहको घनघोर सैन्य अड्डाको अग्रपंक्तिमा खटिएकी छिन्– २७ वर्षीया ‘कमरेड अनिता’ ।

उनी दुई वर्षअघि मिचिनाको एउटा सरकारी स्कुलमा पढाउँथिन् । तर अहिले म्यान्माको युद्ध मैदानमा छिन् । ‘हामी युद्धमैदानमा होमिएका छौँ । जनता हाम्रो साथमा छन् । म म्यान्माको जनसेना हुँ । यो देशमा गोर्खालीहरूको ठूलो मान–सम्मान छ । मलाई लाग्यो– गोर्खालीहरू यस्तो बेलामा पछि हट्नुहुँदैन,’ उनले भनिन्, ‘मैले सोचे, बहादुर गोर्खाली देशका लागि नलडे को लड्छ ? यही विचार लिएर मैले पनि लड्ने निर्णय लिएँ । एउटा खुकुरी बोकेर लाइजा आएँ ।’

म्यान्माको लडाकु दस्ता (फोर्स) मा भर्ना भएकी अनिता गोर्खाली चेली हुन् । उनी बर्मेली ‘तमी’ हुन् । बर्मेली भाषामा तमीको अर्थ छोरी हुन्छ । उनी क्रान्तिकारी छोरी हुन् । उनी विद्रोही स्वभावकी राष्ट्रपुत्री हुन् । उनी स्वतन्त्रता र प्रजातन्त्रवादी नागरिक हुन् । मिचिनाको गोर्खा–गाउँबाट झुल्किएकी एउटा ‘ज्वाला’ हुन् । उनी आफ्नो वास्तविक नाम लुकाउँदै म्यान्माको क्रूर सेनाविरुद्ध लड्न मैदानमा खडा भएकी ‘कमरेड अनिता’ हुन् ।

क्रान्तिको बाटोमा हिँडिरहेकी अनिता बेला–बखत आफ्नो वर्तमान भूमिका बिर्सेर कहिलेकाहीँ बनिदिन्छिन्, स्कुले शिक्षिका । नबनून् पनि कसरी ? तीन दशक टेक्नै लागेको युवा उमेर रमाउँदै–रमाउँदै किताब, कलम र चकडस्टरसँगै बिताइन् । म्यान्माको नागरिक सरकारलाई सैन्य जुन्ताले कू गर्नुअघि उनी ‘गुरुमा’ भनेर चिनिन्थिन् । तर अहिले अनिताको परिचय बदलिएको छ । उनी आफूजस्तै हजरौँ नेपाली युवा–युवतीसामु कचिन स्वतन्त्र सेनाको गोर्खा बटालियनमा कार्यरत छिन् । जंगलमै दैनिकी काटिरहेकी छन् ।

केआईए भनेर चिनिने कचिन स्वतन्त्र सेना म्यान्माको सबैभन्दा ठूलो सशस्त्र विद्रोही समूह हो । केआईएभित्र एउटा गोर्खा बटालियन छ । त्यहाँ झण्डै एक हजारभन्दा बढी नेपालीभाषी विद्रोही सेना छन् । लगभग ६६ वर्षदेखि केआईएले कचिन प्रान्तमा राज गर्दै आएको छ । कुनै समय म्यान्माको दोस्रो नेपाल भनेर चिनिने मिनिचामा पनि जातीय विद्रोहीको ज्यादै प्रभाव छ । त्यहाँ ठूलो संख्यामा नेपालीभाषीहरू बसोबास गर्छन् । अनिता पनि त्यहीँ नेपाली गाउँमा हुर्किएकी गोर्खाली चेली हुन् ।

सन् २०२१ फेब्रुअरी १ मा म्यान्माको तानाशाही सेनाले नागरिक सत्ता हत्याएपछि गृहयुद्ध जारी छ । प्रजातान्त्रिक सरकारमाथि कू गरेर राष्ट्रमाता आङ सान सुकीलगायत दर्जनौँ बर्मेली राजनेतालाई सैन्य जेलमा थुनिएको छ । नेपिडोको एउटा सैनिक अदालतले सुकीमाथि ३३ वर्षको जेल सजाय सुनाएको छ । सैनिक सरकारले नागरिक आन्दोलन दबाइरहेको छ । हजारौँलाई हिरासतमा लिएर थुनेको छ ।

२६ सयभन्दा बढीको हत्या गरेको छ । वर्षौंदेखि राज्यविरुद्ध लड्दै आएका कचिन स्वतन्त्र सेनाजस्ता दर्जनौँ विद्रोही समूह झन्–झन् शक्तिशाली हुँदै गएका छन् । म्यान्माको छाया सरकार अर्थात् राष्ट्रिय एकता सरकारले बेग्लै लडाकु दस्ता गठन गरेको छ । पिपुल्स डिफेन्स फोर्समा हजारौँ बर्मेलीहरू जोडिएका छन् । त्यहाँ नेपालीभाषीहरू सामेल भएको अधिकारीहरू बताउँछन् ।

सैन्य कूयता लाखौँ बर्मेलीहरू सरकारी सेनाविरुद्ध युद्ध–मैदानमा उत्रिएका छन् । उनीहरू देशमा पूर्ण प्रजातन्त्र र स्वतन्त्रता चाहन्छन् । शिक्षण पेसा छोडेर विद्रोही बन्नु नेपालीभाषी अनिताको रहर होइन । यो उनको बाध्यता हो । उनी जुन्ताको नाम सुन्यो कि आक्रोशित हुन्छिन् । देशको तालाचाबी सेनाले लिनेबित्तिकै विद्रोहीहरू खोज्दै लाइजामा पुगिन्, उनी । युद्धमैदानमा डटेर लागेकी छिन् । ‘मैले सैन्य तानाशाहीको अधीनमा रहेर काम गर्न सकिनँ । नागरिक अवज्ञा आन्दोलनमा सहभागी भएँ । किनभने म सत्यको कदर गर्छु,’ पूर्वशिक्षिका अनिताले भनिन् ।

म्यान्माको सत्तासीन सेनाले २६ सयभन्दा बढी निर्दोष सर्वसाधारणको ज्यान लिइसकेको छ । सैन्य कूपछि स–साना नानीबाबुदेखि वयोवृद्धसम्म बन्दूकको सिकार भइरहेका छन् । मारिनेमा एक दर्जन नेपालीभाषी छन् । गोर्खालीसहित रैथानेहरू पनि सेनाको आतंकबाहिर छैनन् । म्यान्मामा सैन्य अत्याचार बढ्दो छ । सेनाविरुद्ध प्रदर्शन गर्दागर्दै ६ जना नेपालीभाषीले ज्यान गुमाइसकेका छन् । माण्डलेका विद्यार्थी नेता रमेश सुवेदी (२५), टमु नगरका नेपाली दम्पती किशन गौतम (४०) र हरिमाया गौतम (३०) सेनाको गोलीबाट मारिए ।

मुसेनगरमा सोधपुछका लागि सेनाको हिरासतमा लगिएका सानाभाइ विश्वकर्मा (४३) को लास खाल्डोमुनि भेटियो । त्यस्तै, टमू नगरका राजु आचार्य (२७) र यांगाैका २२ वर्षीय एक युवक सेनाको गोलीबाट हिँड्दाहिँड्दै बाटोमै ढले । यस्ता धेरै घटनाहरू छन्, जसले कैयौं नागरिक गुमाएको छ । यहाँ नेपालीभाषीहरू कचिन, छिन, शान, रंगुन र माण्डले डिभिजनसहित म्यान्मारको ३६ नगरभर छरिएर बस्छन् । अधिकांश हिन्दु वा बौद्ध धर्म मान्छन् ।

म्यान्मामा विद्यालयदेखि धार्मिकस्थलसम्म नागरिक–हत्या भइरहेको छ । सैन्य तानाशाह गहिरो निन्द्रामा छ । अतिवादी सेनाले आमनागरिकलाई युद्धमैदानमा उत्रिन बाध्य पारेको छ । बौद्ध बहुल म्यान्माको एउटा सानो इसाई अल्पसंख्यकहरूकाे प्रान्त हाे, कचिन । कचिनकाे केन्द्र भनेर विद्राेहीकाे अड्डा लाइजालाई चिनिन्छ । जंगलको बीच भागमा एउटा सुन्दर लाइजा बजार छ । डाँडामा हजाराैँ विद्राेही सैनिकहरू भेटिन्छन् । केआईएको मुख्यालयतिर जनजीवन सामान्य रूपमा चलिरहेकाे स्थानीयहरू बताउँछन् ।

चिनियाँ सीमाछेउको एउटा सानो अनि शान्त शहर हिजाेआज सरकारी सेनाकाे आतंकमा घेरिएकाे छ । तर पनि दशकाैँदेखि कचिन स्वतन्त्र संगठनले लाइजामा जरा गाडेकाे छ । दशकाैँदेखि सैनिककै जुत्तामुनि छ, म्यान्मा । तर, त्याे तानाशाहीविरुद्ध लडिरहेकाे छ, केआईए ।

जातीय सशस्त्र विद्राेही समूह केआईए यस कारण पनि कचिन प्रान्तमा बलियाे छ, जहाँ सेनासहित प्रहरी बल, विद्यालय, कलेज र आफ्नै भन्सार एजेन्ट छन् । उनीहरू म्यान्मा–चीन सीमापार व्यापारको निगरानी पनि गर्छन् । म्यान्माको सेना–नियन्त्रित क्षेत्रभन्दा बढी स्वतन्त्र महसुस गर्छ, कचिन–नागरिक । लडाइँ चल्दा उनीहरू जंगलतिर भाग्छन् । लामाे समयदेखि कष्टकर जीवन बिताउन बाध्य छन् ।

जातीय समूहहरू शान्तिको आशा गर्छन्, तर लडाइँका लागि पनि तयार छन् । अन्य प्रान्तमा सरकारी सेनाले मानवबस्तीमा आक्रमण गर्दा लाखौँ बर्मेलीहरू आजभोलि वन–जंगलमा सर्न बाध्य छन् । सरकारी जुन्ता सैनिक र स्वतन्त्र नागरिक समूहबीच ग्रामीण क्षेत्रमा दिनदिनै भिडन्त भइरहेको छ ।

सैनिकहरू दिनहुँ बर्मेली बस्तीमा छिर्छन् । आतंक मच्चाउँछन् । घरघरमा पसेर स्थानीय बासिन्दाको खोजी गर्छन् । जनविरोधी जुन्ता सेनाले न बच्चा, न वृद्ध कसैलाई छाड्दैन । पक्राउ गर्छ । अनि हिरासतमा लैजान्छ । पक्राउ गरेका मानिसलाई उनीहरूले कि मार्छन् कि पैसा खाएर मात्र छाड्छन् । म्यान्माका प्रायः गाउँ–ठाउँ खाली हुँदै गएका छन् । गाउँमा बस्न सक्ने अवस्था नै छैन । स्थानीयहरू आफ्नै घरभित्र बस्न डराउँछन् ।

गाउँछेउमा सैनिक आएको खबर सुन्नेबित्तिकै भाग्न बाध्य छन् । आजकाल म्यान्माका जंगलमा पशुपक्षी भेटिँदैनन् । केवल भेटिन्छन् त पीडैपीडामा बाँचिरहेका बर्मेली मानिस । उनीहरूलाई जंगलमै अनेकौँ अभाव खपिरहेका छन् । रुख र ओढारमुनि ओत लागे पनि ओछ्याउने कपडाको टुक्रासमेत छैन तर पनि बाँच्नैपर्ने बाध्यता छ । ज्येष्ठ नागरिक र बालबलिकाहरूको स्वास्थ्य अवस्था झन्–झन् बिग्रेको छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ २, २०७९ ०६:२७